Λένε πως εάν θέλεις να αλλάξεις το κόσμο, τότε θα πρέπει να αρχίσεις από τον εαυτό σου. Ότι εάν θέλεις να αλλάξεις την κοινωνία, τότε θα πρέπει να αρχίσεις από τη γειτονιά σου. Αρκετά συχνά, αυτή είναι μια αλήθεια που όλοι μας ξεχνάμε, ρίχνοντας την ευθύνη στους «από πάνω» , ξεχνώντας ότι η πίεση για αλλαγή μπορεί να έρθει και από τους «από κάτω». Και ακόμη πιο σπάνια, υπάρχουν άνθρωποι που γίνονται μάρτυρες μιας φρικτής είδησης στην μικρή πόλη τους, αλλά αντί να το θάψουν, επιλέγουν να το βγάλουν στο φως, να αναλύσουν τις αιτίες του και, τελικά, να κάνουν κάτι για αυτό.
Αυτή είναι και η περίπτωση της «Πρωτοβουλίας για το Παιδί», του Συλλόγου που ιδρύθηκε στη Βέροια το 2008. Πεδίο δράσης του είναι πρωτίστως η φροντίδα και η προστασία παιδιών που βιώνουν την παραμέληση, την ψυχολογική και σωματική βία, την περιθωριοποίηση και την απόρριψη. Η «Πρωτοβουλία για το Παιδί» διαθέτει σήμερα «Σπίτι Ημερήσιας Φροντίδας» στη Βέροια, ένα «Κέντρο Αναφοράς» που δέχεται καθημερινά πολλές κλήσεις για βοήθεια, καθώς και ένα «Σπίτι Κλειστής Φιλοξενίας» στη Βεργίνα, όπου φιλοξενεί, υπό εξαιρετικές συνθήκες, παιδιά που πρέπει να απομακρυνθούν από το οικογενειακό τους περιβάλλον ή είναι ορφανά.
Ο Πρόεδρος του Δ.Σ.. Αριστοτέλης Σιδηρόπουλος, μίλησε στη HuffPost Greece για το πώς γεννήθηκε η ιδέα για τον Σύλλογο, για το πώς καθημερινά «παλεύουν με δαίμονες», καθώς και για την παιδική κακοποίηση που συνεχίζει να συμβαίνει πίσω από τις κλειστές πόρτες.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα;
Η γενεσιουργός αιτία για την ίδρυση της «Πρωτοβουλίας για το Παιδί» ήταν τα γεγονότα της υπόθεσης Άλεξ στη Βέροια. Ζήσαμε σαν πόλη από τον Φεβρουάριο του 2006 μέχρι και το καλοκαίρι, μια πρωτόγνωρη, παράξενη και εφιαλτική θα μπορούσα να την πω κατάσταση. Εξαφανίστηκε το παιδί, ειπώθηκαν απίστευτες εικασίες για το τι συνέβη, αλλά η πόλη δεν μπόρεσε να αντιδράσει συντεταγμένα και να πάρει θέση. Και κυρίως δεν μπόρεσαν οι πολίτες να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, καθώς είχαν σίγουρα και μεγάλη επιθυμία να βρεθεί η αλήθεια, αλλά και να συμπαρασταθούν στην οικογένεια του παιδιού. Η πόλη με τους θεσμούς της δεν μπόρεσε να αντιδράσει και έτσι δόθηκε η ευκαιρία, μέσω των ΜΜΕ, κάθε εικασία να διογκωθεί σε απίστευτο βαθμό. Παρακολουθούσαμε στην ουσία αμήχανοι όλοι να παρουσιάζετε η πόλη μας ως τερατούπολη.
Επομένως ποια ήταν η αντίδρασή σας;
Το καλοκαίρι του 2006, με μία ομάδα φίλων μαζευτήκαμε και είπαμε ότι αυτό το πράγμα δεν αντέχεται. Ότι πρέπει να αντιδράσουμε. Είπαμε ότι όλοι οι μη πολιτικοί σύλλογοι της πόλης θα έπρεπε να λειτουργήσουν ως ένα άτυπο δίκτυο. Τότε δημιουργήθηκε αυτό που άτυπα ονομάστηκε η «Πρωτοβουλία των Φορέων της Βέροιας», η οποία μάζεψε κάποια χρήματα και διοργάνωσε μία εκδήλωση την ημέρα της γιορτής του Άλεξ στις 30 Αυγούστου. Περίπου 3 με 4 χιλιάδες άνθρωποι διαδήλωσαν σιωπηρά, διαμαρτυρόμενοι για την κατάσταση.
Πώς συνδέετε λοιπόν η υπόθεση Άλεξ με τους στόχους της «Πρωτοβουλίας για το Παιδί»;
Επρόκειτο για ένα γεγονός ακραία παραβατικής συμπεριφοράς παιδιών. Στην πραγματικότητα ήταν καθαρά μια εκδήλωση bullying από παιδιά που ζήσανε στις οικογένειές τους βαριά παραμέληση και κακοποίηση και στη συνέχεια πέρασαν στη σχολική ζωή, από την οποία επίσης απορρίφθηκαν. Είχαν συγκροτήσει στην ουσία μία συμμορία που είχε στοχοποιήσει και άλλα παιδιά. Ο Άλεξ ήταν ένα παιδί από αυτά, το οποίο βρισκόταν σε μία εξαιρετικά ευάλωτη θέση, και χτυπήθηκε σε μία επίθεση που κατά το δικαστήριο ήταν φόνος εξ αμελείας. Εμείς είπαμε λοιπόν ότι αυτό πρέπει να σταματήσει στη Βέροια, να μην ξαναγίνει και ότι θα πρέπει να υπάρξει ένας θεσμός που θα φροντίσει για αυτό. Έτσι δημιουργήθηκε η «Πρωτοβουλία για το Παιδί» τον Απρίλιο του 2008.
Πόσο εύκολο ήταν να αρχίσετε; Ποια ήταν τα βήματα που ακολουθήσατε;
Στην αρχή ήταν δύσκολο γιατί ξέραμε τον στόχο, αλλά όχι τα βήματα για να φτάσουμε εκεί. Περάσαμε αρχικά μια αναγνωριστική περίοδο με ενημερωτικές κυρίως δράσεις. Στη συνέχεια, πιέσαμε τον Δήμο να μας παραχωρήσει ένα ακίνητο. Βρέθηκε ένα, το οποίο ήταν σε κακή κατάσταση, και το οποίο φτιάξαμε τη βοήθεια των χορηγών της πόλης και εθελοντών. Εκεί στεγάσαμε το «Σπίτι Ημερήσιας Φροντίδας της Βέροιας», το οποίο εγκαινιάστηκε τον Μάρτιο του 2010. Ξεκινώντας, επιλέξαμε ο ένας πυλώνας να είναι οι εθελοντές και ο άλλος το επιστημονικό προσωπικό. Έπρεπε να προχωρήσουμε πάρα πολύ γρήγορα, χωρίς ολιγωρία και αυτό να γίνει αντιληπτό στην κοινωνία. Μόλις κερδίσαμε την εμπιστοσύνη των γύρω μας, άρχισε μια χιονοστιβάδα αναφορών και καταγγελιών για περιστατικά, πολλά από τα οποία ήταν χρονίζοντα. Οι κοινωνικές υπηρεσίες του κράτους και του Δήμου τα ήξεραν και τα είχαν χειριστεί, αλλά δεν είχαν φέρει αποτελέσματα. Έκει έγκειται και η άλλη μεγάλη δυσκολία που συναντήσαμε στην αρχή, που ήταν η προκατάληψη άλλων παραγόντων απέναντί μας. Πλέον έχουμε πάρα πολύ καλές σχέσεις με όλους, τις εισαγγελικές αρχές, τα δικαστήρια, τις υπηρεσίες πρόνοιας της περιφέρειας και κυρίως του Δήμου, αλλά και με την αστυνομία.
Για ποιο λόγο θεωρείτε ότι οι δομές του κράτους δεν είναι αποτελεσματικές;
Θα σας πω το εξής: κράτος πρόνοιας στη χώρα δεν υπάρχει μετά τις 15.00. Μετά από εκείνη την ώρα, μπορείς να κακοποιήσεις ένα παιδί, να κάνεις οτιδήποτε, και να μην συμβεί τίποτα. Ίσως να αναλάβει κάποιο περιστατικό η Αστυνομία, αλλά και πάλι αυτό δεν είναι σίγουρο. Δεν είναι τυχαίο ότι εμείς κλείνουμε στις 22.00 και μετά έχουμε ανοιχτό το τηλεφωνικό κέντρο. Το άλλο είναι ότι υπάρχει μια τεράστια γκάμα υποχρεώσεων τις οποίες έχουν αναλάβει οι κοινωνικές υπηρεσίες, επομένως ποιος θα ασχοληθεί και με περιπτώσεις κακοποίησης; Το τρίτο είναι ότι η εμπλοκή με δυσλειτουργικές οικογένειες έχει έναν βαθμό μεγάλης επικινδυνότητας. Εμείς έχουμε ως δόγμα μας το «επεμβαίνουμε στις κρίσεις», απαντώντας στο «δεν επεμβαίνουμε στις κρίσεις» που μας συμβούλευαν οι παλιότεροι. Έχουμε πλέον την τεχνική και τον τρόπο να κατευνάζουμε τις κρίσεις.
To Σπίτι της Βεργίνας
Σε ποια μέρη αναζητήσατε υποστήριξη και χρηματοδότηση;
Οι πρώτες πηγές χρηματοδότησης ήταν οι συνδρομές των μελών και οι δωρεές των ανθρώπων της πόλης. Αρκετά γρήγορα αναγνωριστήκαμε από το ελληνικό δημόσιο, έγινε η εγγραφή μας στο μητρώο φορέων παροχής κοινωνικής φροντίδας Μη Κυβερνητικών Οργανισμών, εμείς είμαστε βέβαια σωματείο, όχι ΜΚΟ. Επίσης γρήγορα ζητήσαμε να πιστοποιηθούμε, αυτό έγινε το 2011, και επομένως το κράτος αναγνώρισε ότι εμείς έχουμε τα εχέγγυα από πλευράς ανθρώπινου δυναμικού και εγκαταστάσεων να ασκήσουμε αυτό το έργο. Αυτό μας οδήγησε λοιπόν στη κρατική επιχορήγηση, η οποία ήταν πολύ σημαντική.
Για το «Σπίτι της Βεργίνας» βρήκαμε ένα μισοτελειωμένο κτίσμα εκεί και το «Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος» μας έδωσε μια πολύ μεγάλη χορηγία να το τελειώσουμε. Μέσα σε πέντε μήνες έγινε και εγκαινιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 2012. Μόλις έγινε αυτό, το έργο μας αμέσως πήγε σε άλλο επίπεδο και έτσι είχαμε το θάρρος να ζητήσουμε και κάποιες άλλες χορηγίες. 'Εχουμε πλέον δεχτεί χορηγία από το «Ίδρυμα Λάτση», έχουμε πολύ καλές με το «Ίδρυμα Μποδοσάκη», το «Σωματείο Κατά της Κακοποίησης του Παιδιού ΕΛΙΖΑ» και το «Ίδρυμα Λασκαρίδη».
Το σπίτι της Βεργίνας
Ποια κριτήρια πρέπει να πληροί ένα παιδί για να μείνει στο σπίτι της Βεργίνας;
Ο εσωτερικός κανονισμός του σπιτιού λέει ότι εμείς περιθάλπουμε παιδιά σε ανάγκη και σε κίνδυνο ή παιδιά που είναι ορφανά. Το θέμα είναι ποιος βαθμολογεί και πώς τον κίνδυνο. Εάν πρόκειται για παιδί της περιοχής μας και ειδικά εάν έχει φιλοξενηθεί στο κέντρο ημερήσιας φροντίδας, τότε η διαδικασία είναι εύκολη, αφού γνωρίζουμε πολύ καλά το περιστατικό. Όταν πρόκειται για αίτημα εκτός της περιοχής μας, τότε θα πρέπει να μας δοθεί ένας φάκελος πλήρης, ο οποίος θα έχει το ιστορικό του παιδιού και της οικογένειας. Στη συνέχεια χρειαζόμαστε και μια έκθεση της κοινωνικής υπηρεσίας που παραπέμπει το παιδί, η οποία οφείλει να μας αποδείξει ότι το παιδί βρίσκεται σε κίνδυνο. Με την προϋπόθεση ότι το παιδί είναι υγιές, δεν έχει δηλαδή κάποιο μεταδοτικό νόσημα, και δεν έχει αποτελεί κάποιο ψυχιατρικό περιστατικό, εμείς μελετούμε τον φάκελο και στη συνέχεια πηγαίνουμε επιτόπου για να δούμε ποια είναι η κατάσταση. Πολλές φορές οι κοινωνικές υπηρεσίες έχουν ελλιπείς φακέλους και εκβιάζουν την εισαγωγή του παιδιού σε μια δομή. Άλλες φορές η παιδοψυχιατρική εκτίμηση είναι τόσο αόριστη, που παίρνεις ένα παιδί και το περιστατικό αποδεικνύεται στην πορεία. Οι δικοί μας ειδικοί, επισκέπτονται, βλέπουν και κρίνουν, κάνουν λοιπόν μια εισήγηση και η διοίκηση του σπιτιού της Βεργίνας αποφασίζει για την εισαγωγή του παιδιού.
Δωμάτιο από το Σπίτι της Βεργίνας
Και εφόσον πρόκειται να έρθει σε σας, ποια διαδικασία ακολουθείτε;
Το παιδί θα πρέπει να έρθει να δει το νέο περιβάλλον, να φύγει πάλι πίσω, να πάμε άλλη μια φορά εμείς, να μας συνηθίσει, και στη συνέχεια να έρθει και να εγκατασταθεί. Δυστυχώς αυτό δεν τηρείται πάντα από τις αρμόδιες δομές, με καταστροφικά αποτελέσματα για την ψυχολογία του παιδιού.
Το σαλόνι στο Σπίτι της Βεργίνας
Στο «Σπίτι της Βέροιας». τα παιδιά περνούν τη μέρα τους εκεί, αλλά δεν κοιμούνται εκεί. Ποια είναι η κατάσταση εκεί;
Κατά την προσωπική μου άποψη, η πιο δύσκολη δουλειά γίνεται στη Βέροια. Εκεί είναι ο «πόλεμος», ενώ στη Βεργίνα είναι τα «μετόπισθεν». Εκεί έχουμε εξίσου σοβαρά περιστατικά, θέλω να το τονίσω αυτό, μεγάλης κακοποίησης και παραμέλησης, που όμως έχουν μια πάρα πολύ μικρή ελπίδα να μην απομακρυνθούν από το σπίτι τους. Δεν μιλάμε βέβαια για σεξουαλική κακοποίηση, αυτή καταγγέλλεται αμέσως και το παιδί απομακρύνεται.
Τα παιδιά έρχονται μετά από καταγγελίες του ευρύτερου οικογενειακού περιβάλλοντος, των γειτόνων, του σχολείου, από τον επιμελητή ανηλίκων ή την αστυνομία. Εμείς προσπαθούμε να μπούμε μέσα στο σπίτι, να πείσουμε την μητέρα να μας εμπιστευθεί και να έρθει μαζί στο μέχρι το «Σπίτι της Βέροιας». Εάν έρθει εκεί τα πράγματα είναι εύκολα. Το δέλεαρ είναι η υλική βοήθεια καθώς και ότι πιστεύει ότι θα απαλλαχθεί από το παιδί της πάρα πολλές ώρες της ημέρας.
Δωμάτιο στο Σπίτι της Βέροιας
Και τι κάνει ένα παιδί εκεί;
Θα έρθει μετά το σχολείο αλλά και το καλοκαίρι, θα φάει, θα ξεκουραστεί και μετά θα αρχίσει τα μαθήματα. Δίνουμε έμφαση στη μαθησιακή υποστήριξη. Στόχος μας είναι να καλύψουμε την απόσταση που το χωρίζει από τα άλλα παιδιά, αλλά κυρίως να το βοηθήσουμε να αντιληφθεί ότι αυτό που συμβαίνει σπίτι του δεν είναι φυσιολογικό, ότι δεν είναι φυσιολογικό να κακοποιείται, να βρίζει, να πετάει πράγματα. Θέλουμε να αναπτυχθεί η ενσυναίσθηση των παιδιών, να αρχίζουν να εκφράζουν συναισθήματα, αλλά και αυτοπεποίθηση, η οποία αρχικά είναι μηδενική. Εκεί είναι που μας εμπιστεύονται, συγκρίνουν την παλιά με τη νέα τους ζωή και αρχίζουν να μας εκμυστηρεύονται πολλά.
Τα παιδιά αυτά επιστρέφουν σε ένα βίαιο περιβάλλον κάθε βράδυ. Πώς μπορεί να δουλέψει αυτό;
Αρχικά, χρειάζεται να υπάρχει μια συνεργασία με το κακοποιητικό περιβάλλον και αυτό φυσικά δεν είναι εύκολο. Έχεις απέναντί σου έναν άνθρωπο που κακοποιεί το παιδί του, δεν έχεις τα καλύτερα συναισθήματα για αυτόν. Αν είναι αλκοολικός του προτείνουμε να απεξαρτηθεί, αν είναι ναρκομανής, προσπαθούμε να τον βάλουμε σε στεγνό πρόγραμμα, αν είναι ψυχικά άρρωστος, να ζητήσει βοήθεια και αν υπάρχει φτώχεια, πάλι θα βοηθήσουμε. Κυρίως όμως πρέπει να ενισχύσουμε και τους ίδιους ψυχοκοινωνικά. Να κάνουμε άπειρα ραντεβού μαζί τους, να συζητήσουμε, να γίνουμε οικογένειά του. Οι ίδιοι γνωρίζουν ότι αν το παρατραβήξουν, θα μπλέξουν.
Όσο για το παιδί, αυτό δεν θέλει καθόλου να φύγει το βράδυ για το σπίτι του. Εμείς το εφοδιάζουμε με ένα κινητό τηλέφωνο που έχει έναν κώδικα επικοινωνίας. Εάν συμβεί κάτι στο σπίτι, το παιδί το χρησιμοποιεί για να μας ενημερώσει. Το άλλο που θωρακίζει το παιδί είναι ότι την άλλη μέρα θα είναι πάλι πίσω σε εμάς.
Η κουζίνα στο Σπίτι της Βέροιας
Σκέφτεστε να εγκαινιάσετε και άλλα «σπίτια» στη Βέροια;
Ο Δήμος Βέροιας μας έχει χαρίσει ένα οικόπεδο, προκειμένου να κάνουμε ένα καινούριο κέντρο ημέρας και θα προσπαθήσουμε, με την βοήθεια χορηγιών, να το κάνουμε. Αυτό το σχέδιο είναι το πιο φιλόδοξό μας, ένα κέντρο ημέρας αντάξιο της Βεργίνας, από πλευράς υποδομών, για πολλά περισσότερα παιδιά.
Δωμάτιο στο Σπίτι της Βέροιας
Για τον χώρο της Βεργίνας έχετε κάποια μελλοντικά σχέδια;
Σκοπεύουμε να αξιοποιήσουμε το συγκριτικό πλεονέκτημα της Βεργίνας, καθώς τώρα θα αυξηθεί η επισκεψιμότητα λόγω και του νέου μουσείου. Έχουμε νοικιάσει εκεί έναν χώρο για να κάνουμε ένα πολυδραστικό κέντρο. Πρώτον, θα εγκατασταθεί εκεί ένα πωλητήριο ειδών που κάνουν οι εθελόντριες μας όλο τον χρόνο, αλλά και γυναίκες από ευπαθείς οικογένειες. Δεύτερον, θα έχει ένα εργαστήριο εικαστικών και τρίτον θα λειτουργήσει εκεί ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Τα παιδιά βοηθούν παιδιά και μαθαίνουν για τον εθελοντισμό», το οποίο θα στοχεύει στη μύηση των μικρών μαθητών στον εθελοντισμό και κυρίως στον εθελοντισμό που έχει να κάνει με την παιδική προστασία. Το πρόγραμμα θα υποβληθεί το Υπουργείο Παιδείας για έγκριση και όλο το project έχει επίσης υποβληθεί στο «'Ιδρυμα Μποδοσάκης» για να εγκριθεί το πρώτο εξάμηνο της λειτουργίας του. Πιστεύω ότι τέλος Μαρτίου θα εγκαινιάσουμε το πολυδραστικό κέντρο.
Ποια είναι η εικόνα της κακοποίησης, όπως την ζείτε εσείς προσωπικά;
Υπάρχει μεγάλο πρόβλημα ενδοοικογενειακής βίας στη χώρα. Καταλάβαμε ότι όποιος ανοίξει σε οποιοδήποτε κέντρο της Ελλάδας ένα κέντρο ημέρας για παιδιά με αυτά τα χαρακτηριστικά, θα διαπιστώσει ότι στην πόλη του συμβαίνουν ανάλογα φαινόμενα. Ρωτάνε όλοι αν αυτό αφορά μόνο περιθωριακές κοινωνικές ομάδες ή τον γενικότερο πληθυσμό. Σύμφωνα με τη δική μας εμπειρία, αφορά και τον γενικότερο πληθυσμό, αλλά κυρίως ομάδες που βρίσκονται στο περιθώριο, γιατί στην επαρχία είναι πολύ πιο δύσκολο να δουν το φως της δημοσιότητας περιστατικά από αστικές και μικροαστικές οικογένειες. Η κρίση έχει βέβαια επιδεινώσει την κατάσταση επειδή έχει αυξήσει τα επίπεδα φτώχειας. Ωστόσο, το πρόβλημα προϋπήρχε, είναι πρόβλημα πολιτισμικό και πολύ κακής εκπαίδευσης των γονιών. Η σεξουαλική κακοποίηση αφορά περίπου το 10-15% των περιστατικών, στην Ελλάδα όμως που δεν καταγράφονται τα πάντα, πιθανόν να είναι μεγαλύτερα τα ποσοστά. Το χειρότερο είναι ότι αναπαράγεται η βία, το παιδί δηλαδή που έχει κακοποιηθεί είναι πιθανό να κακοποιεί και το ίδιο, εάν δεν λάβει κάποια βοήθεια.
Το να έρχεται κάποιος σε επαφή με τα παιδιά σίγουρα δεν είναι καθόλου εύκολο. Ποιο είναι το κομμάτι που για σας είναι το πιο δύσκολο;
Τα παιδιά αυτά έχουν μια πρόωρη σεξουαλική αφύπνιση, από πολύ μικρή ηλικία έχουν δει τα πάντα. Είναι τρομερό να τους ακούς να στα λένε αυτά. Προσπαθούμε να τους δώσουμε πίσω την παιδική τους ηλικία. Στην ουσία δεν είναι παιδιά πλέον, είναι μια ιδιαίτερη κατηγορία μικρών ανθρώπων, πολύ πληγωμένων, που έχουν δει πράγματα που δεν έπρεπε να δουν. Αυτή η μεγαλύτερη κακοποίηση για μένα, ότι με έναν βάναυσο τρόπο αφαιρέθηκε από τα παιδιά αυτά η αθωότητα της παιδικής τους ηλικίας.