«Είμαι μακροπρόθεσμα απαισιόδοξος, αλλά βραχυπρόθεσμα αισιόδοξος» είπε ο Τζόναθαν Φράνζεν στο τέλος της χτεσινής του ομιλίας, απαντώντας σε έναν κύριο από το ακροατήριο που τον ρώτησε αν πιστεύει πως υπάρχει ελπίδα σωτηρίας για το περιβάλλον, άρα και τον πλανήτη μας. Ο διάσημος συγγραφέας ήταν καλεσμένος των εκδόσεων Ψυχογιός και χτες το απόγευμα (28/4) είχαμε την ευκαιρία να τον δούμε για πρώτη φορά από κοντά, στα πλαίσια μιας συζήτησης με τον αναγνωρισμένο δημοσιογράφο και συγγραφέα Αναστάση Βιστωνίτη.
Τα δύσκολα 90s και η κρίση που έφερε την ελευθερία
Για κάποιον που δεν γνωρίζει, αυτή θα ήταν μια αρκετά «άκυρη» ερώτηση για να κάνεις σε έναν από τους σπουδαιότερους Αμερικανούς συγγραφείς της γενιάς μας, στην πρώτη του επίσκεψη στην Ελλάδα. Ο Τζόναθαν Φράνζεν όμως, δεν είναι ένας συνηθισμένος συγγραφέας, από πολλές απόψεις.
Διατεθειμένος να απαντήσει σε οποιαδήποτε ερώτηση με αφοπλιστική ειλικρίνεια, ο Φράνζεν μίλησε στην κατάμεστη αίθουσα του Αμφιθεάτρου της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης τόσο για την κλιματολογική αλλαγή όσο και για τις πιο επώδυνες στιγμές της ζωής του, μεταξύ άλλων. Και όλοι όσοι βρίσκονταν γύρω μου -Έλληνες, Αμερικάνοι, hip 30αρηδες, «διαβασμένοι» 40αρηδες και πολλές κυρίες μεταξύ 50-60 χρονών που έμοιαζαν σαν να είναι οι μεγαλύτερες θαυμάστριές του- έκαναν απόλυτη ησυχία για να ακούσουν όσα είχε να πει.
Όταν, για παράδειγμα, ο κ. Βιστωνίτης τον ρώτησε αν έχει βιώσει ποτέ κάποιο τραγικό περιστατικό, και αν ναι τι ακριβώς, από το οποίο να έχει αντλήσει υλικό για τις ιστορίες των βιβλίων του, ο Φράνζεν μετά από μια σύντομη σιωπή απάντησε εντελώς σοβαρά και ταυτόχρονα διατηρώντας έντονη την αίσθηση του χιούμορ του:
«Τα μέσα των 90s ήταν μια τρομερή περίοδος για μένα, για την ακρίβεια όσα συνέβησαν τότε με έκαναν κομμάτια. Ο γάμος μου διαλύθηκε, ο πατέρας μου πέθανε, μητέρα μου αρρώστησε και έπειτα πέθανε (...) και τελικά με κάποιο τρόπο όλα αυτά με βοήθησαν να απελευθερωθώ. Δεν ανησυχούσα πλέον για το τι θα πίστευε ο πατέρας μου για αυτά που γράφω, για την μητέρα μου δεν ανησυχούσα ποτέ καθώς κατάφερνε πάντα να συμβιβάζεται με τη δουλειά μου, αλλά ένιωσα ελεύθερος που είχε απελευθερωθεί αυτή από τον πατέρα μου (γέλια). Και τέλος απελευθερώθηκα από την πίεση του να γράφω αποκλειστικά non-fiction ιστορίες και να κυνηγάω τα γεγονότα και τις πραγματικές λεπτομέρειες. Μπορούσα πλέον να γράψω ό,τι ήθελα, όπως ήθελα χωρίς να νιώθω πως πρέπει να τους ικανοποιήσω όλους, όπως ένιωθα συνεχώς μέχρι τότε.»
Το αυτοβιογραφικό στοιχείο και τα όνειρα του συγγραφέα
Το κεντρικό θέμα της συζήτησης, όπως το είχε επιλέξει ο συγγραφέας έπειτα από πρόταση των διοργανωτών, ήταν το αυτοβιογραφικό και το φανταστικό στοιχείο στη λογοτεχνία. Και, αν υπάρχει μια ερώτηση που ο Φράνζεν δεν θέλει ποτέ να του κάνουν, είναι αυτή: «Οι ιστορίες σου είναι αυτοβιογραφικές;».
«Kάποιοι αναρωτιούνται γιατί αν πρόκειται ένας συγγραφέας να μιλήσει για τον εαυτό του, δεν το κάνει απευθείας, αντί να μας γεμίζει με διάφορα δραματικά ψέματα. Η ζωή του συγγραφέα, όμως, δεν έχει το παραμικρό ενδιαφέρον αν τα μυθιστορήματά του στηρίζονται μόνο στις προσωπικές του αναμνήσεις. Από την άλλη πλευρά, κάθε συγγραφέας είναι άκρως βιογραφικός, υπό την έννοια πως είναι πάντοτε υποχρεωμένος να δίνει μια προσωπική μάχη. Τη μάχη, για παράδειγμα, που έδωσε ο Κάφκα σε όλα τα βιβλία του. Ο συγγραφέας γίνεται αυτοβιογραφικός γιατί εκείνο που θέλει, είναι να δώσει νόημα στα όνειρά του. Κι αυτό μετράει πολύ περισσότερο από το πόσο μοιάζει ο ίδιος με τον ήρωά του. Όλα αυτά, βεβαίως, ισχύουν μόνο για την καλή λογοτεχνία, όχι για τη λογοτεχνία που δεν θέλει να ρισκάρει και έχει ως μοναδικό της στόχο να διασκεδάσει τους αναγνώστες»
Σχολίασε επίσης πως η επιστημονική φαντασία είχε καθοριστική επίδραση πάνω του, καθώς ήταν το μόνο είδος λογοτεχνίας που διάβαζε μέχρι να μπει στο πανεπιστήμιο, μιας και όταν ξεκίνησε να γράφει βιβλία είχε εντυπωθεί μέσα του ο τρόπος να λες καλά μια ιστορία, «να σας κάνω να θέλετε να γυρίσετε τη σελίδα» όπως είπε χαρακτηριστικά.
Το «καυτό υλικό»
Η συζήτηση μπορεί να ήταν σχετικά σύντομη -ή τουλάχιστον έτσι να φάνηκε σε όσους περίμεναν να μάθουν πολλά ακόμα για τον Φράνζεν και τη δουλειά του από το στόμα του ίδιου του συγγραφέα- ήταν όμως αρκετή για να πάρουμε μια καλή ιδέα του τι άνθρωπος είναι αυτός ο Αμερικανός από το Ιλινόις του οποίου τα βιβλία έχουν γίνει τόσο αγαπητά στο ελληνικό κοινό. Και ο Τζόναθαν Φράνζεν αποδείχτηκε ένας υπέροχος, συμπαθέστατος τύπος, ιδιαίτερα αμήχανος ώρες-ώρες (κάτι που τον έκανε πολύ ανθρώπινο βέβαια και καθόλου «συγγραφέα-σταρ») αλλά με μια τρομερή αίσθηση έξυπνου, σαρκαστικού χιούμορ που όχι μόνο έβαζε στην άκρη την όποια αμηχανία του αλλά έκανε και το κοινό να γελά με τη καρδιά του.
Όταν κάποια στιγμή ρωτήθηκε ξανά για την προσωπική του ζωή και τα ερείσματα που τον βοήθησαν να δημιουργήσει τις ιστορίες των βιβλίων του, ο Φράνζεν είπε απόλυτα σοβαρός «Δεν πρόκειται να μιλήσω για τα πιο βαθιά μου συναισθήματα μπροστά σε ένα άγνωστο σε μένα κοινό». Για να συμπληρώσει αμέσως μετά, με εξομολογητικό ύφος και ένα ελαφρό μειδίαμα «Μπορεί να τα γράψω για ένα εντελώς άγνωστο σε μένα κοινό, σίγουρα όμως δεν θα τα πω». Σε πιο σοβαρό ύφος, σχολίασε λίγο αργότερα «Τίποτα σημαντικό, οδυνηρό ή τραγικό δεν συνέβη στην παιδική μου ηλικία. Το “καυτό υλικό” συμβαίνει κάθε βράδυ, τις μικρές ώρες της νύχτας, ίσως και στα όνειρά μας».
- Τα έργα του Τζόναθαν Φράνζεν «Η εικοστή έβδομη πολιτεία» και «Κραδασμοί» κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ψυχογιός, ενώ τα «Οι Διορθώσεις», «Ελευθερία» και «Ακόμα πιο Μακριά» από τις εκδόσεις Ωκεανίδα.
- Το νέο του βιβλίο «Purity» αναμένεται να κυκλοφορήσει τον Σεπτέμβριο.