Το κρίσιμο 2016 για την ευρωπαϊκή μάχη κατά των μεταλλαγμένων. Η στάση του Ευρωκοινοβουλίου, οι πιέσεις της Κομισιόν και η ΤΤΙΡ

Το κρίσιμο 2016 για την ευρωπαϊκή μάχη κατά των μεταλλαγμένων. Η στάση του Ευρωκοινοβουλίου, οι πιέσεις της Κομισιόν και η ΤΤΙΡ
GMO yellow sign with the corn crop in the background
GMO yellow sign with the corn crop in the background
badmanproduction via Getty Images

Το 2015 συμπληρώθηκαν 20 χρόνια από την πρώτη καλλιέργεια μεταλλαγμένων στις ΗΠΑ και η χρονιά που μας αποχαιρετά «κλείνει» με την είδηση πως ο αμερικανικός Οργανισμός Ελέγχου Φαρμάκων και Τροφίμων (FDA) ενέκρινε την κατανάλωση και ενός γενετικά τροποποιημένου σολομού που αναπτύσσεται με ταχύτατο ρυθμό και έχει περισσότερο…ψαχνό. Ακόμη πιο ανησυχητικό ίσως, είναι το γεγονός πως υπάρχουν σκέψεις να μην αναγράφονται καν στη συσκευασία, οι «ιδιότητες» του και ήδη η αμερικανική Ένωση Καταναλωτών ασκεί πιέσεις προς την αντίθετη κατεύθυνση υποστηρίζοντας, μάλλον το αυτονόητο, πως ο καταναλωτής δεν πρέπει να στερηθεί του δικαιώματος να γνωρίζει τι είναι αυτό που καταναλώνει.

Μάλλον δεν θα ήταν λάθος να εκτιμήσει κανείς πως η «οικογένεια» των μεταλλαγμένων απλώνει τα δίχτυα της σε όλη τη διατροφική αλυσίδα αλλά και πως στις ΗΠΑ- ήταν άλλωστε εμφανές από τα πρώτα χρόνια- η μάχη κατά των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών διαρκώς κερδίζει έδαφος.

Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, τη δική μας δηλαδή πλευρά, την Ευρώπη η μάχη κατά των ΓΤΟ συνεχίζεται όμως με αξιώσεις και το 2016 μπορεί να είναι χρονιά σταθμός. Αυτό καθώς όχι μόνο βρίσκεται ακόμη σε εκκρεμότητα η κατάρτιση μιας συμπαγούς, προστατευτικής πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ ενώ οι σχετικές συζητήσεις συνεχίζονται, αλλά και γιατί παράλληλα βρίσκονται σε εξέλιξη οι «κεκλεισμένων των θυρών» διαβουλεύσεις της διαβόητης πλέον πλέον ΤΤΙΡ (Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων), μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ.

Το «κλείσιμο» αυτής της συμφωνίας εκτιμάται από πολλούς πως, πέραν όλων των άλλων, μπορεί να βάλει τα μεταλλαγμένα από την πίσω πόρτα της ΕΕ. Εξάλλου τα κράτη μέλη της ΕΕ αποτελούν μια πολύ σημαντική αγορά που «πρέπει» να κατακτηθεί από τις μεγάλες βιομηχανίες τροφίμων καθώς παραμένει μέχρι σήμερα μια περιοχή σχεδόν ελεύθερη από την καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων οργανισμών.

Μια επισφαλής εξαίρεση με «παράλογους όρους»

Τον περασμένο Οκτώβριο περισσότερες από 15 χώρες της ΕΕ διεκδίκησαν την εξαίρεσή τους από την καλλιέργεια ΓΤΟ στα εδάφη τους- μεταξύ αυτών και η Ελλάδα. Ωστόσο αυτό δεν είναι αρκετό και σε καμία περίπτωση δεν «προστατεύει» μια χώρα από την εμφάνιση καλλιεργειών «σπόρων-Φρανκενστάιν» όπως έχουν συχνά χαρακτηριστεί οι ΓΤΟ. Αυτό καθώς μεγάλες πολυεθνικές που παράγουν γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες, μπορούν να απορρίψουν τα επιχειρήματα που επικαλούνται τα κράτη για να κερδίσουν την εξαίρεση.

«Εδώ όμως υπάρχει ένα σοβαρά ζήτημα. Αυτή η διαδικασία ουσιαστικά αφήνει μόνη της μια ενδεχομένως μικρή χώρα- όπως πχ είναι η Ελλάδα- να παλέψει, εάν τα πράγματα φτάσουν μέχρι αυτό το σημείο, με ισχυρούς κολοσσούς που διαθέτουν άπειρους πόρους, κορυφαίους νομικούς κοκ. Αυτό πιστέψτε με δεν είναι καθόλου εύκολο», λέει στη HuffPost Greece o ευρωβουλευτής, Νίκος Χουντής. Ακόμη περισσότερο δε, όπως εξηγεί, η θέση των κρατών έχει αποδυναμωθεί από τη στιγμή που αυτά όταν καταθέτουν ένα αίτημα εξαίρεσης στερούνται πλέον του δικαιώματος να κάνουν επίκληση πχ ανησυχίας για πιθανές επιπτώσεις στην υγεία αφού μια σειρά διεθνών και ευρωπαϊκών φορέων έχει κρίνει πως δεν υπάρχουν «πειστικά επιστημονικά δεδομένα» για ένα τέτοιου είδους επιχείρημα.

Συγκεκριμένα, όπως μας εξηγεί η κ. Έλενα Δανάλη, υπεύθυνη της εκστρατείας της Greenpeace για τη βιώσιμη γεωργία, «υπάρχουν οκτώ πεδία βάσει των οποίων μπορεί να ασκηθεί το αίτημα εξαίρεσης όπως πχ κοινωνικοί και οικονομικοί λόγοι, θέματα προστασίας της μελισσοκομίας αλλά και πάλι ακόμη και οι περιβαλλοντικοί λόγοι στους οποίους μπορεί να γίνει επίκληση δεν θα πρέπει να αγγίζουν τους περιβαλλοντικούς κινδύνους που έχει ήδη απορρίψει η αρμόδια ευρωπαϊκή επιτροπή. Το δε πιο εξοργιστικό είναι πως η κάθε χώρα, αφού μια ποικιλία ΓΤΟ έχει εγκριθεί σε κεντρικό επίπεδο, ζητά εξαίρεση η οποία όμως θα πρέπει να εγκριθεί από την ίδια την εταιρεία που παράγει το προϊόν…Και λέμε: είναι δυνατόν να εγκρίνει το αίτημα εξαίρεσης η ίδια η εταιρεία, τα προϊόντα της οποίας θέλουμε να αποκλείσουμε;».

Οι πιέσεις, το παρασκήνιο και η λύση της εθνικής νομοθεσίας

Λύση σε αυτό το αδιέξοδο που έχει δημιουργηθεί, αποτελεί για την Greenpeace, η αναθεώρηση όλου του νομοθετικού πλαισίου σε επίπεδο ΕΕ και να πάψουν να υπάρχουν επιμέρους και παράπλευρες διαδικασίες και νομοθεσίες μέχρι να επιτευχθεί αυτός ο στόχος.

Ανάλογη φαίνεται να είναι και η θέση του Ευρωκοινοβουλίου και μάλιστα, προς μεγάλη έκπληξη, η στήριξη του αιτήματος για μια συμπαγής, ενιαία πολιτική απέναντι στα μεταλλαγμένα με αυξημένη προστασία των κρατών-μελών είναι διακομματική, όπως φάνηκε και σε μια πρόσφατη σχετική ψηφοφορία.

«Η συζήτηση αυτή κρατά χρόνια στην ΕΕ. Για ένα μεγάλο διάστημα υπήρχε σε εξέλιξη μια προσπάθεια της Κομισιόν να διευκολύνει την είσοδο των μεταλλαγμένων, υπό την πίεση που ασκούσαν και οι μεγάλες πολυεθνικές. Η άρνηση του ευρωκοινοβουλίου ήταν αξιοσημείωτη. Υπάρχει δε διακομματική συναίνεση και τώρα και ασκούνται πιέσεις προς την Κομισιόν για το θέμα των καλλιεργειών. Οι παράπλευρες διαδικασίες δεν είναι λύση. Χρειάζονται κεντρικές αποφάσεις», σχολιάζει ο κ.Χουντής ενώ θίγει και το θέμα της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA). «Η αλήθεια βέβαια είναι πως η Κομισιόν, βρήκε τον τρόπο να "περνά" τα μεταλλαγμένα με πολιτικές αποφάσεις και εκμεταλλευόμενη κατ’ επανάληψη το νομοθετικό κενό που υπάρχει μέχρι και σήμερα, ενώ εκχωρεί όλο και μεγαλύτερες αρμοδιότητες στην αρμόδια συμβουλευτική επιτροπή η οποία σχεδόν πάντα τάσσεται υπέρ της έγκρισης ΓΤΟ».

Σημειώνεται δε πως υπάρχουν και άλλες αιτιάσεις προς την Κομισιόν πως ασκεί αφόρητες πιέσεις προς το Ευρωκοινοβούλιο στο θέμα των μεταλλαγμένων ενώ ο ίδιος ο πρόεδρος της Επιτροπής, Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ έχει κατηγορηθεί σκληρά για «κενού περιεχομένου υποσχέσεις» σχετικά με τον εκδημοκρατισμό της όλης διαδικασίας που ακολουθείται στο συγκεκριμένο ζήτημα.

Πέραν όμως της ανάγκης να υπάρξει ένα ολοκληρωμένο νομοθετικό πλαίσιο σε επίπεδο ΕΕ για τα μεταλλαγμένα που επιτέλους θα ξεκαθαρίσει το τοπίο θέτοντας συγκεκριμένους κανόνες, η Greenpeace πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα: «Ακόμη και με αυτό το καθεστώς που υπάρχει σήμερα και είναι κάπως καλύτερο απ’ ό,τι υπήρχε μέχρι σήμερα- αφού δίνει τη δυνατότητα εξαίρεσης αν και δεν την διασφαλίζει πλήρως- είναι απαραίτητο να προχωρήσουμε στην υιοθέτηση μιας εθνικής νομοθεσίας που θα προφυλάσσει τις επιλογές του κράτους-μέλους. Στην περίπτωση της Ελλάδας δηλαδή θα απαγορεύει τα μεταλλαγεμένα».

Σημειώνεται πως ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος, Γιάννης Τσιρώνης, έχει δεσμευθεί πως θα έρθει στη Βουλή σχετικός νόμος.

Το πιο βασικό βέβαια ερώτημα σε μια τέτοια συζήτηση, είναι «τι πραγματικά ξέρουμε για τους ΓΤΟ;»…και οι απαντήσεις δεν είναι εύκολες.

Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα και ασφάλεια

Πριν τα προϊόντα διατεθούν στο εμπόριο, διεξάγεται μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση της ασφάλειας στις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες,, που περιλαμβάνει την αξιολόγηση των πρωτεϊνών που χρησιμοποιούνται σε αυτές τις καλλιέργειες, για την ενδεχόμενη αλλεργιογονικότητα και τοξικότητα, καθώς και ανάλυση της σύνθεσης της καλλιέργειας.

Οι σχετικές μελέτες, έχουν απαιτήσει σημαντικούς πόρους, εξοπλισμό και εκπαίδευση και μέχρι σήμερα έχουν συνολικά αποδείξει ότι η βιοτεχνολογία, σαν εργαλείο στην γεωργία, δεν είναι εγγενώς επικίνδυνη, μιας και δεν έχουν παρατηρηθεί ενδείξεις ανεπιθύμητων παρενεργειών σύμφωνα με τον Delaney B. σε μετανάλυση του 2015.

Παρ' ολ΄αυτά, όπως αναφέρει στη HuffPopst Greece και η Κλεοπάτρα Αρέστη, διαιτολόγος- διατροφολόγος, υπάρχει έντονο κλίμα ανησυχίας σχετικά με την ανθρώπινη υγεία. «Ενώ θεωρητικές συζητήσεις έχουν καλύψει ένα μεγάλο εύρος θεμάτων, τα τρία κύρια θέματα που συζητούνται είναι οι πιθανότητες να προκληθεί αλλεργική αντίδραση (αλλεργιογονικότητα), μεταφορά γονιδίων και το outcrossing», αναφέρει η ίδια χαρακτηριστικά.

Συγκεκριμένα:

  • Αλλεργιογονικότητα: Σαν αρχή η μεταφορά γονιδίων από κοινώς αλλεργιογονικών μηχανισμών σε μη αλλεργικούς οργανισμούς αποθαρρύνεται εκτός αν μπορεί να αποδειχτεί ότι το προϊόν πρωτεΐνης του μεταφερόμενου γονιδίου δεν είναι αλλεργιογονικό. Δεν έχουν βρεθεί αλλεργικές επιπτώσεις σχετιζόμενες με τα ΓΤΤ που βρίσκονται αυτή τα στιγμή στην αγορά.

  • Μεταφορά γονιδίων: Η μεταφορά γονιδίων από ΓΤΤ σε κύτταρα του σώματος ή σε βακτήρια εντός του γαστρεντερικού σωλήνα θα προκαλούσαν ανησυχίες αν το μεταφερόμενο γενετικό υλικό επιδρά δυσμενώς στην ανθρώπινη υγεία. Αυτό θα ήταν ιδιαίτερα σχετικό εάν γονίδια με αντίσταση στα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται σα δείκτες όταν δημιουργούνται ΓΤΟ, επρόκειτο να μεταφερθούν. Παρόλο που η πιθανότητα μεταφοράς είναι χαμηλή ενθαρρύνεται η χρήση τεχνολογίας γονιδιακής μεταφοράς που δεν περιλαμβάνει γονίδια με αντοχή στα αντιβιοτικά
  • Outcrossing: Η μεταφορά γονιδίων από ΓΤ φυτά σε συμβατικές καλλιέργειες ή σε συγγενικά ήδη στη φύση, όπως επίσης και η μίξη καλλιεργειών από συμβατικούς σπόρους με ΓΤ καλλιέργειες μπορεί να έχει μια έμμεση επίπτωση στην ασφάλεια τροφίμων. Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις όπου ΓΤ καλλιέργειες εγκεκριμένες για ζωική τροφή ή για βιομηχανική χρήση έχουν εντοπιστεί σε χαμηλά επίπεδα σε προϊόντα τα οποία προορίζονταν για ανθρώπινη κατανάλωση. Αρκετές χώρες έχουν προωθήσει στρατηγικές για να μειώσουν τη μίξη συμπεριλαμβανομένου τον ξεκάθαρο διαχωρισμό των χωραφιών στα οποία οι ΓΤ καλλιέργειες και οι συμβατικές καλλιέργειες αναπτύσσονται.
  • Τελικά είναι ασφαλή;

    Στην ερώτηση αν τα Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα είναι ασφαλή η κ. Αρέστη απαντά ότι κάθε γενετικά τροποποιημένο τρόφιμο πρέπει να αξιολογείται σε ξεχωριστή βάση, καθώς δεν είναι δυνατόν να γίνουν γενικές παραδοχές και να βγουν συμπεράσματα για την ασφάλεια όλων αυτών των τροφίμων. «Επιπροσθέτως καμία επίπτωση στην ανθρώπινη υγεία δεν έχει αποδειχθεί σαν αποτέλεσμα της κατανάλωσης τέτοιων τροφίμων από το γενικό πληθυσμό σε χώρες όπου έχουν εγκριθεί», συμπληρώνει.

    Πώς μπορεί να ξέρει κάποιος ότι ένα προϊόν που αγοράζει, περιέχει στη σύστασή του ΓΤΤ;

    Στην Ελλάδα, αλλά και σε όλη την Ευρώπη στις ετικέτες των τροφίμων και των συμπληρωμάτων διατροφής, διευκρινίζεται αν είναι ελεύθερα σε γενετικά τροποποιημένες τροφές (GM, GMO free). Καμία ελληνική εταιρεία, ωστόσο, δεν ανέφερε ότι χρησιμοποιεί γενετικά τροποποιημένα συστατικά για την παραγωγή των προϊόντων τους μέχρι πρόσφατα, που η χώρα μας ακολούθησε την οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι, για ποσοστό μεγαλύτερου του 0.9% σε μεταλλαγμένο προϊόν, η εταιρία τροφίμων υποχρεούται πλέον να το αναφέρει στη συσκευασία του προϊόντος. Συγκεκριμένα, θα αναγράφεται «περιέχει ή προέρχεται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς» ή «αυτό το προϊόν παράγεται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς». Στην Αμερική και τον Καναδά δεν υπάρχει καμία επισήμανση.

    Δημοφιλή