ΤΙ ΦΕΡΝΕΙ ΤΟ BREXIT;
Πώς θα αντιδράσει η ελληνική οικονομία; Πώς συνδέεται η ελάφρυνση του ελληνικού χρέους με την απόφαση των Βρετανών για έξοδο από την ΕΕ; Αβεβαιότητα vs. νέας αρχής και στη μέση η Ελλάδα.
Τι απαντούν πολιτικοί, αναλυτές, οικονομολόγοι και ειδικοί στην HuffPost Greeceγια το πώς το Brexit θα επηρεάσει την Ελλάδα. Ποιοι τομείς θα επηρεαστούν αρνητικά και γιατί;
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
«Για την Ελλάδα δημιουργούνται προϋποθέσεις πιθανής επαναδιαπραγμάτευσης της ελάφρυνσης του χρέους με ένα λιγότερο αυστηρό πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, υπό τον φόβο της αποδυνάμωσης της αποτελεσματικότητας της εφαρμοζόμενης οικονομικής πολιτικής. Αλλά παρόλα αυτά, η εξέλιξη αυτή θα φέρει αύξηση του κόστους δανεισμού για τα ελληνικά ομόλογα, ως αποτέλεσμα της αναταραχής στις διεθνείς αγορές. Ο αντίκτυπος αυτός είναι έμμεσος, εφόσον η Ελλάδα δεν δανείζεται τώρα από τις αγορές, αλλά σημαίνει πως η όποια ημερομηνία πρόσβασης στις διεθνείς αγορές φαίνεται να απομακρύνεται ακόμα περισσότερο».
-Σπύρος Ρουκανάς, επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς
ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ
«Η πρώτη εκτίμηση είναι ότι δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Brexit θα επηρεάσει σε ένα βαθμό τον ελληνικό τουρισμό και τη φετινή χρονιά, γιατί έχουμε 2,5 εκατομμύρια Άγγλους επισκέπτες που είναι η δεύτερη μεγαλύτερη αγορά. Είναι βέβαιο ότι όσον αφορά την αγγλική αγορά και δεδομένου ότι θα υπάρχει υποτίμηση της στερλίνας εκτιμούμε ότι θα υπάρξει μια κυρίως ανάσχεση της ζήτησης από δω και πέρα.
Περίπου 500.000 επισκέπτες από Αγγλία δεν έχουν κλείσει ακόμα τις διακοπές τους, επομένως χωρίς να μπορούμε ακόμα να εκτιμήσουμε το μέγεθος της ζημιάς. Σίγουρα θα υπάρξει μια μείωση, ανάλογα με το πόσο θα πέσει η στερλίνα, θα γίνει προφανώς και προσπάθεια από τις τουριστικές επιχειρήσεις να απορροφηθεί ένα μέρος της διαφοράς η οποία δημιουργείται.
Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι πέραν της αγγλικής αγοράς υπάρχει μια γενική ανησυχία στην παγκόσμια οικονομία και στις ευρωπαϊκές αγορές που σίγουρα σε μια εποχή που έρχονται οι last minute κρατήσεις στην Ελλάδα θα φέρει μείωση του ρυθμού της ζήτησης. Σίγουρα ένα μέρος της κίνησης που έρχεται από τελευταία στιγμή για τις επόμενες βδομάδες θα είναι σημαντικά μειωμένο. Αυτό δεν αφορά μόνο την Ελλάδα, η τουριστική ζήτηση από όλες τις χώρες θα είναι μειωμένη γιατί υπάρχει μια γενική ανησυχία, και πάντα όταν υπάρχουν τέτοια γεγονότα υπάρχει ανάσχεση της κίνησης».
-Ανδρέας Ανδρεάδης, Πρόεδρος ΣΕΤΕ (Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων)
«Η ζημιά στην EE από την αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας έχει εκτιμηθεί στα €40 δισ. ενώ η εκτιμώμενη ζημιά στην βρετανική οικονομία αγγίζει τα €14 δισ. Στη χώρα μας, ο τουρισμός θα νιώσει τις συνέπειες ήδη από φέτος λόγω των κλυδωνισμών της στερλίνας, αν και προ του δημοψηφίσματος είχαν αναφερθεί μαζικές αγορές συναλλάγματος από τους Βρετανούς. Θεωρώ όμως ότι θα υπάρξει άμεση μείωση της κίνησης συνολικά τόσο λόγω ισοτιμίας όσο και λόγω της αυξημένης αβεβαιότητας.
Στο εμπόριο, η πτώση της στερλίνας θα μειώσει την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών μας στην Βρετανία (1,5% του ελληνικού ΑΕΠ), ενώ δεν πρέπει να αγνοηθούν και οι πληθωριστικοί κίνδυνοι από την ενδεχόμενη πτώση του ευρώ. Τέλος, είναι σημαντικό να συνεκτιμηθεί ο υψηλός κίνδυνος των ελληνικών τραπεζών από την έκθεσή τους στο βρετανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα αλλά και από τον μεγάλο όγκο συνεργασίας τους. Αναμένεται σημαντική αύξηση του κόστους της συνεργασίας αυτής, κάτι που θα προσθέσει ένα επιπλέον βάρος στο ήδη εξουθενωμένο ελληνικό τραπεζικό σύστημα».
-Αριστείδης Σάμιτας, Καθηγητής Χρηματοοικονομικής Πανεπιστημίου Αιγαίου
«Σίγουρα το αποτέλεσμα είναι αρνητικό για όλους τους ανθρώπους της αγοράς για πολλούς λόγους . Μεγαλώνει η αβεβαιότητα, το οικονομικό κέντρο του Λονδίνου θα δεχτεί κάποιο πλήγμα και αυτό θα έχει σίγουρα συνέπειες σε όλες τις επιχειρήσεις.
Σε ότι αφορά τις ελληνικές επιχειρήσεις έχουμε αρκετές επιχειρήσεις μικρές και καινοτόμες και εξαιρετικά δυναμικές οι οποίες επενδύουν και ξεκινούν και από το Λονδίνο κάποιες ενέργειες, Οι επιχειρήσεις αυτές σίγουρα θα δυσκολευτούν. Σε ότι αφορά το αμιγές διμερές εμπόριο πιστεύω ότι βραχυπρόθεσμα δεν θα επηρεαστεί τόσο πολύ, ίσως να επηρεαστεί μόνο για ψυχολογικούς λόγους αλλά επί της ουσίας ούτε δεσμοί θα μπούν ούτε πολλές αλλαγές θα γίνουν άμεσα γιατί πρέπει όλα αυτά να δρομολογηθούν και είμαι σίγουρος ότι θα υπάρξει μία μεγάλη περίοδος προσαρμογής. Βεβαίως θα δούμε πιο γρήγορα κάποιες αλλαγές όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τον ΦΠΑ για τις εισαγωγές από τις τρίτες χώρες, κάτι που δεν ισχύει μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ, αλλά η επιρροή που θα έχει στο διμερές εμπόριο θα είναι μικρή.
Αυτό που ενοχλεί περισσότερο από όλα είναι η αβεβαιότητα και το τι θα συμβεί από εδώ και πέρα. Η Ευρώπη μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο διανύει μία μεγάλη περίοδος ειρήνης και ευημερίας. Ο φόβος μας είναι μην έχουμε το ξήλωμα του πουλόβερ».
-Κυριάκος Λουφάκης, πρόεδρος του Συνδέσμου Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος (ΣΕΒΕ)
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
«Η ψήφος για έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε. φέρνει αβεβαιότητα, αλλά δεν φέρνει το τέλος της Ε.Ε., σηματοδοτεί δυνητικά μια νέα αρχή. Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί έχουν πολύ βαθιές ρίζες, ιστορικές, πολιτισμικές και πολιτικές, έχουν τη δύναμη να αντλήσουν διδάγματα, να προσαρμοστούν και να χαράξουν νέα πορεία για την ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Η Ε.Ε. οφείλει να γίνει πάλι ελκυστική για τους πολίτες, να δείξει ότι σέβεται τη βούλησή τους και τις πραγματικές τους ανάγκες. Να δείξει ότι εισακούει την απογοήτευση των πολιτών για τη δυστχέρεια να απαντηθούν αποτελεσματικά οι κρίσεις. Η Ε.Ε. οφείλει να θυμηθεί γιατί γεννήθηκε μετά τη φρίκη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου: για ειρήνη, σταθερότητα, ευημερία, δημοκρατία.
Η ψήφος του Brexit είναι μήνυμα αφύπνισης και αλλαγής. Είναι η ώρα των προοδευτικών δυνάμεων να κάνουν πειστικό και ηγεμονικό το δικό τους όραμα για την Ευρώπη της κοινωνικής συνοχής, της δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης».
-Νίκος Ξυδάκης – αν. Υπουργός εξωτερικών
«Αν και η απόφαση με σόκαρε, πιστεύω πρέπει να επικρατήσει ψυχραιμία. Η Ε.Ε. δεν τελειώνει σήμερα, πρέπει να αξιοποιήσουμε το σημερινό όχι των Βρετανών και να διορθώσουμε τα λάθη της Ε.Ε. που στρέφουν πολλούς Ευρωπαίους εναντίον της. Συχνά λόγω αυτών των λαθών ξεχνάμε όλα τα καλά που εξακολουθεί να μας προσφέρει η Ε.Ε. Η Ευρώπη παραμένει το σπίτι μας. Για την Ελλάδα σίγουρα τα νέα δεν είναι ευχάριστα. Η προσπάθεια μας για έξοδο από την κρίση γίνεται δυσκολότερη. Η αναστάτωση στην οικονομία μας βλάπτει και δεύτερον η αντίδραση της Ευρώπης θα είναι πολύ πιο αυστηρή τήρηση των κανόνων».
-Άδωνις Γεωργιάδης, Αντιπρόεδρος ΝΔ, Βουλευτής ΝΔ
«Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι το domino effect παρόμοιων δημοψηφισμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ήδη οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι μεγάλο τμήμα των πολιτών στη Γαλλία και Ιταλία επιθυμούν τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος στη χώρα τους. Αυτό μπορεί να σημάνει το τέλος της Ευρωζώνης, με ολέθριες συνέπειες για τη χώρα μας».
-Μιράντα Ξαφά, Ερευνήτρια του Center for International Governance Innovation & Αντιπρόεδρος της ΔΡΑΣΗΣ
«Δεν είμαι πολύ χαρούμενη για το ότι οι φωνές του Brexit περιλαμβάνουν πολιτικούς χώρους υπέρ μιας άποψης πολιτικής που δεν έχει και τα καλύτερα στοιχεία (ξενοφοβικά κ.α.). Από την άλλη, το ότι ο κόσμος ψήφισε υπέρ, σημαίνει ότι δεν ήταν ευχαριστημένος με το structural governance. Οι Έλληνες το ζήσανε αυτό το χαρακτηριστικό. Το ερώτημα είναι αν η Ε.Ε. θα καταλάβει τι σημαίνει αυτό το πράγμα και θα ξανασκεφτεί δημοκρατικές δομές που θα αντιπροσωπεύουν τη δημοκρατία στην Ευρώπη ή όχι. Είναι μεγάλη ευκαιρία για την Ε.Ε. Να ξανασκεφτεί τον τρόπο που λειτουργεί και να μη φέρνει προ τετελεσμένων γεγονότων την Ελλάδα. Από την άλλη, είναι γεγονός ότι η απομόνωση της Αγγλίας δε θα είναι θετική για την υπόλοιπη Ένωση. Σκεφτείτε τις επιπτώσεις σε επίπεδο οικονομικών συναλλαγών με την Αγγλία, φοιτητές που σπουδάζουν (πολλές ελληνικές οικογένειες θα έχουν πρόβλημα), και όταν υπάρχουν διασπαστικές τάσεις, ούτε αυτό είναι καλό».
Όμως, every cloud has a silver lining που λένε. Το πρόβλημα είναι αρκετά πολύπλοκο. Έγιναν λάθη και από τις δύο πλευρές. Έχεις ένα λαό διχασμένο, άρα δε φταίει μόνο ο λαός, φταίει και η Ε.Ε.
Να φέρω ένα παράδειγμα: το προσφυγικό. Ήταν μεγάλο λάθος ο τρόπος που χειρίστηκε η Ευρώπη το όλο θέμα. Δεν είναι άμοιρη ευθυνών όταν η ίδια η Ε.Ε. δεν έχει το αναγκαίο μπάτζετ για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Δημιούργησε ξενοφοβικές τάσεις σε όλη την Ευρώπη σε ένα πρόβλημα που η ίδια δημιούργησε».
-Νίκος Θεοχαράκης – Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών
«Η διογκούμενη δυσαρέσκεια με την πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης εκδηλώθηκε στη Βρετανία βροντερά. Εκδηλώθηκε όμως προς τα δεξιά: εθνικιστικά και ξενοφοβικά. Για την Ελλάδα η έξοδος της Βρετανίας δεν θα έχει άμεσες οικονομικές ή πολιτικές επιπτώσεις – αναμένουμε βέβαια και τις αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Ωστόσο, ανοίγει αναγκαστικά πάλι η συζήτηση για την Ευρωπαϊκή Ένωση, την οποία η ελληνική κυβέρνηση θέλει. Σήμερα, μετά τις ελληνικές και τις πορτογαλικές, μακάρι την Κυριακή και τις ισπανικές εκλογές, ο συσχετισμός στην Ευρώπη είναι σχετικά καλύτερος για μια τέτοια συζήτηση».
-Θοδωρής Παρασκευόπουλος, Οικονομολόγος, Στέλεχος ΣΥΡΙΖΑ
«Το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος σηματοδοτεί την διαίρεση των κοινωνιών των ευρωπαϊκών χωρών και υποχρεώνει τις φιλοευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις να επαναπροσδιορίσουν τη στρατηγική τους. Ο ρόλος της Γερμανίας και της Γαλλίας για την αντιμετώπιση αυτής της κρίσης είναι καθοριστικός.
Σε ότι αφορά την Ελλάδα παραμένει πλειοψηφικά –αν και με απώλειες- υπέρ της ευρωπαϊκής της πορείας. Έχει λοιπόν το πλεονέκτημα να διεκδικήσει να είναι παρούσα σε κάθε πρωτοβουλία για βαθύτερη ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής ενοποίησης και να πετύχει μια διαφορετική-πιο ευνοϊκή-αντιμετώπιση από την Ευρώπη στο ζήτημα της ελάφρυνσης του χρέους και της ηπιότερης δημοσιονομικής προσαρμογής έναντι μεταρρυθμίσεων σε παιδεία, δικαιοσύνη, αγορά προϊόντων και λειτουργία πολιτικού συστήματος».
-Φίλιππος Σαχινίδης, πρώην Υπουργός Οικονομικών, Οικονομολόγος
«Η ΕΕ βρίσκεται σε ένα ιστορικό σταυροδρόμι: ο λαϊκισμός κερδίζει έδαφος, οδηγώντας τις κοινωνίες στην εσωστρέφεια και κλονίζοντας ένα μοναδικό ιστορικά, διακρατικό οικοδόμημα, που έχει κατακτήσει πρωτόγνωρα επίπεδα ευημερίας για τους πολίτες της. Με ενότητα, ψυχραιμία και κοινή στρατηγική, η ΕΕ οφείλει να προχωρήσει σε ειλικρινή αυτοκριτική, επαναπροσδιορισμό των προτεραιοτήτων της, αξιολόγηση των πολιτικών της και θεραπεία των σφαλμάτων της. Οι επιπτώσεις για την Ελλάδα της απογοητευτικής αυτής αποχώρησης είναι ακόμη ασαφείς. Ενδέχεται, ωστόσο, να είναι τόσο άμεσες, όπως μείωση των ελληνικών εξαγωγών και μείωση του τουρισμού, όσο και έμμεσες όπως οι αλλαγές συσχετισμών και προτεραιοτήτων εντός της ΕΕ, που θα αφορούν όχι μόνο τη χώρα μας, αλλά ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα».
-Νίκη Κεραμέως, βουλευτής ΝΔ
«Το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος υπέρ της εξόδου της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ένα κοσμοϊστορικό γεγονός. Μετά το αποτέλεσμα του ελληνικού δημοψηφίσματος, την εκλογή ΣΥΡΙΖΑ αλλά και τη ραγδαία άνοδο του εθνολαϊκισμού στην Ευρώπη, πρόκειται για το μεγαλύτερο ως τώρα χαστούκι στη φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων που εγκαθιδρύθηκε μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μοιάζει πλέον σαν ένα πουλόβερ που ξεχειλώνει. Αποδείχτηκε ότι η λογική της "μεταβλητής γεωμετρίας" και της "ευέλικτης ενοποίησης", που υιοθετήθηκε μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, απελευθέρωσε ανεξέλεγκτες φυγόκεντρες και κεντρομόλες δυνάμεις. Πλέον μπαίνουμε σε μια νέα εποχή μεγάλης οικονομικής και πολιτικής αβεβαιότητας.
Όσο για τις επιπτώσεις της βρετανικής ψήφου για την Ελλάδα, θα εξαρτηθεί από πολλές παραμέτρους, όπως για παράδειγμα το αποτέλεσμα των επικείμενων ισπανικών εκλογών, την αντίδραση της ΕΚΤ αλλά και την εν γένει στάση του γαλλογερμανικού πυρήνα ως προς την εμβάθυνση της ευρωζώνης και την αναθεώρηση των πολιτικών λιτότητας. Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι για να αντιμετωπιστεί το τσουνάμι οργής και λαϊκισμού που έρχεται από τις βρετανικές νήσους, πρέπει να δημιουργηθεί ένας καινούριος κυματοθραύστης με επίκεντρο τον άνθρωπο, τις ανάγκες του και τα δικαιώματά του».
-Νικήτας Κωνσταντινίδης - Λέκτορας Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Cambridge
«Οι Άγγλοι συγκρούονται όχι μ΄ αυτή καθαυτή την πολιτική του γερμανικού υπουργείου οικονομικών, όσο με τη ευρωζώνη ως μηχανισμού κακοπάθειας. Πρωτίστως όμως μας ενδιαφέρει η πρόσληψη του αποτελέσματος απ' την ηπειρωτική Ευρώπη. Δεν είναι κατ' ανάγκην αρνητική εξέλιξη η υπερίσχυση του Brexit στο δημοψήφισμα. Είναι και ένα ράπισμα στη σκληρή δημοσιονομική πολιτική που εκφράζεται με τον δογματισμό της λιτότητας. Οι ευρωφοβικές τάσεις που τυλίγουν ολόκληρο το κοινωνικό σώμα της Ευρώπης, δεν είναι αφηρημένο ιδεολογικό ρεύμα, αλλά συγκεκριμένη υλική συλλογική αντίρρηση στις ακολουθούμενες περιοριστικές πολιτικές. Επίσης είναι και μαζική ανασφάλεια λόγω του προσφυγικού. Αυτό το πλέγμα αντίρρησης και ανασφάλειας, ή θα οδηγήσει σε αναθεώρηση των επιλογών του σκληροπυρηνικού οικονομισμού, ή θα διαλύσει την ευρωζώνη. Η διχοτομία βοηθάει την εκκαθάριση των ερωτημάτων απ το φιλολογικό τους περιεχόμενο. Οι πολιτικές δυνατότητες και το επιχειρησιακό πεδίο της ελληνικής κυβέρνησης μπορούν να διευρυνθούν στην νέα συνθήκη».
-Δημήτρης Σεβαστάκης – Βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
«Στο κομμάτι άμυνας, ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής είναι σαφές ότι η Ευρώπη θα συρρικνωθεί διπλωματικά στο διεθνές στερέωμα. Μπορεί να πει κανείς ότι η Βρετανία ήταν από τις δυνάμεις εντός Ε.Ε. που αφ' ενός είχαν μια πιο επιθετική αντίληψη έναντι της Ρωσίας, αφ' ετέρου είχαν μια πιο φιλοτουρκική στάση σε μια σειρά ζητημάτων - και αποτελούσε βέβαια και τον ευνοϊκότερο εκφραστή των αμερικανικών θέσεων εντός ΕΕ . Υπό αυτή την έννοια, η Ευρώπη μπορεί να χαράξει μια πιο ανεξάρτητη πολιτική, μια νέα πολιτική στο πεδίο των διεθνών σχέσεων, χωρίς να συνυπολογίζει τον παράγοντα “Βρετανία”, που αρκετές φορές ήταν αρνητικός για τα συμφέροντα της Ελλάδας και της Κύπρου και ευνοϊκός για τα τουρκικά».
-Κωνσταντίνος Φίλης, διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων
«Νομίζω ότι η αποχώρηση είναι η ταφόπλακα της όποιας ελπίδας είχε η Τουρκία για ένταξη στην ΕΕ. Ίσως να υπάρξουν εξελίξεις και στο Κυπριακό, διότι αποδεσμεύεται η συζήτηση στην Ευρώπη για αυτό. Η Βρετανία υπήρξε σταθερά η πλέον σημαντική υποστηρικτής της ένταξης της Τουρκίας, λόγω του τρόπου που έβλεπε την ΕΕ - μια μεγάλη αγορά, τίποτα παραπάνω). Είχε συμφέρον να την εντάξει, έστω και αν αυτό είχε εξασθενήσει λόγω θεμάτων ασφαλείας και τρομοκρατίας».
-Μιχάλης Τσινισιζέλης, καθηγητής στο ΕΚΠΑ (Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές- Θεωρίες της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης)
«Η απόφαση αυτή είναι προφανώς οδυνηρή για την Ευρώπη, όμως η ζημιά θα είναι πολύ μεγαλύτερη στο Ηνωμένο Βασίλειο, που μπορεί στην πορεία να πάψει να είναι και Ηνωμένο - αλλά και αυτό είναι κάτι που θα δούμε στην πορεία και θα εξαρτηθεί από το πώς διαχειρίζονται το θέμα αυτό και οι Ευρωπαίοι και η νέα βρετανική πολιτική ηγεσία. Αυτό που νομίζω πρέπει να συγκρατήσουμε από την αρνητική ψήφο των Βρετανών είναι ότι, πέραν της βρετανικής ιδιαιτερότητας, που σίγουρα υπάρχει, υφίσταται και μια γενικευμένη δυσαρέσκεια για την οικονομική και κοινωνική κατάσταση στις ευρωπαϊκές χώρες, της οποίας αντικείμενο είναι και η ΕΕ – δεν είναι η μόνη υπεύθυνη όμως. Το θλιβερό είναι ότι τη δυσαρέσκεια αυτήν εκμεταλλεύονται κυρίως λαϊκιστικές δυνάμεις της εθνικιστικής δεξιάς».
-Λουκάς Τσούκαλης, πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ, καθηγητής Ευρωπαϊκής Οργάνωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών και συγγραφέας του «Ιn Defense of Europe. Can the European project be saved?»
«Θα πρέπει αυτή τη στιγμή που υπάρχει αυτή η ατμόσφαιρα ρευστότητας και αβεβαιότητας για το μέλλον να συμβάλουμε στη διατήρηση της συνοχής της ΕΕ – δηλαδή ότι υπάρχει μια ένωση την οποία θα πρέπει να διαφυλάξουμε και συγχρόνως να ενσκήψουμε πάνω στα μεγάλα προβλήματα για να δώσουμε ουσιαστικές απαντήσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ένωση σημαίνει συμβίωση και όχι απλώς συνύπαρξη. Και αυτή η συμβίωση θα πρέπει να συγκροτείται διαρκώς με δημοκρατικούς όρους και με μία αίσθηση έλλογης συμπόρευσης...αυτό που έχει σημασία είναι να ενισχυθεί η αίσθηση συνοχής στην ίδια την ΕΕ για να αντιμετωπίσει τις μεγάλες προκλήσεις που είναι υπαρκτές και οι οποίες χρήζουν από τη μία πλευρά αποτελεσματικής διαχείρισης, από την άλλη πλευρά χρειάζεται ένα νέο όραμα».
-Δημήτρης Χρυσοχόου, καθηγητής Θεωρίας και Θεσμών της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΣΑΙΑ ΤΑΞΗ
«Η αναπόφευκτη μεταβίβαση πλούτου και εισοδήματος από τις Δυτικές στις Ανατολικές χώρες λόγω της παγκοσμιοποίησης, ειδικά τα τελευταία 25 χρόνια, έπρεπε να είχε συνοδευτεί από μια ενσυνείδητη πολιτική άμβλυνσης των εσωτερικών εισοδηματικών ανισορροπιών στις χώρες του Δυτικού κόσμου. Αυτό δεν έγινε, και η αγανάκτηση της μεσαίας τάξης προκάλεσε την άνοδο των εθνικιστικών κομμάτων σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, και στις 24 Ιουνίου οδήγησε στην έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κοντόφθαλμη ερμηνεία των αιτίων που οδήγησαν στη συμπίεση της μεσαίας τάξης τώρα θα οδηγήσει σε μείωση του βιοτικού επιπέδου όλων των στρωμάτων του βρετανικού πληθυσμού!»
- Θάνος Κατσάμπας, Οικονομολόγος, Πρώην Αναπληρωτής Εκτελεστικός Διευθυντής ΔΝΤ