Περίπου 33 εκατομμύρια άνθρωποι στο Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) συμμετείχαν την Πέμπτη σ΄ένα ιστορικό δημοψήφισμα προκειμένου να αποφασίσουν την παραμονή ή όχι της χώρας τους στην ΕΕ. Το αποτέλεσμα, όπως ανακοινώθηκε την Παρασκευή, ήταν υπέρ της εξόδου από την Ένωση. Πρόκειται για μια απόφαση η οποία θα επηρεάσει τις ζωές τουλάχιστον 500 εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Υπέρ του Brexit ψήφισε το 51,89% των συμμετεχόντων σε αυτό το ιστορικό, όχι μόνο για τη Βρετανία αλλά και για το σύνολο της ΕΕ, δημοψήφισμα και υπέρ της παραμονής τάχθηκε το 48,11%.
«Η σημερινή ημέρα είναι ένα σημείο καμπής για την Ευρώπη, αλλά και για τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης» δήλωσε η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων.
«Για να προχωρήσουμε μπροστά η Ευρώπη δεν γίνεται να συμπεριφέρεται με τον τρόπο που το έκανε μέχρι σήμερα» είπε από την πλευρά του ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ.
Μια τρύπα μέσα στην Ευρώπη
Το ΗΒ είναι ένα από τα παλαιότερα μέλη των ευρωπαϊκών θεσμών όπως αυτοί συγκροτήθηκαν τη δεκαετία του 1950 στον απόηχο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η Βρετανία εντάχθηκε στην ΕΟΚ, πρόδρομο της ΕΕ όταν αυτή δεν ήταν παρά μόνο μια οικονομική κοινότητα με μόλις εννέα μέλη, το 1973. Όμως έπειτα από τη ψήφο της Πέμπτης το ΗΒ θα γίνει η πρώτη χώρα στην ιστορία που θα εγκαταλείψει την ΕΕ και είναι βέβαιο πως η απουσία της δεν πρόκειται να περάσει απαρατήρητη.
Θα ακολουθήσει ντόμινο;
Μια από τις αγωνίες και τις προτεραιότητες των Ευρωπαίων ηγετών είναι να διασφαλίσουν ότι το Brexit δεν θα μεταδοθεί σαν ιός και σε άλλα κράτη μέλη. Αυτό που τόνιζαν την Παρασκευή, ήταν η ανάγκη για μια γρήγορη και ομαλή έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ, ενώ αναλυτές εκτιμούν ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα διαπραγματευθούν σκληρά σχετικά με το είδος της μελλοντικής σχέσης που θα έχει η αποστάτης χώρα με την Ένωση έτσι ώστε να αποτρέψουν περαιτέρω αποχωρήσεις κρατών μελών που ενδεχομένως φλερτάρουν με την ιδέα.
Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά καθώς ο ευρωσκεπτικισμός απλώνεται ταχύτατα στη Γηραιά Ήπειρο. Πρόσφατη έρευνα του ινστιτούτου Pew αποκαλύπτει ότι ενώ το 44% των Βρετανών έχει θετική άποψη για την ΕΕ, στη Γαλλία το αντίστοιχο ποσοστό ανέρχεται μόλις στο 38%, ενώ στην Ελλάδα θετική άποψη εκφέρει μόνο το 27%.
Την ίδια ώρα όλο και περισσότερα αντιευρωπαϊκά κόμματα κερδίζουν έδαφος και την υποστήριξη των πολιτών σε πολλά κράτη μέλη. Το ακροδεξιό γαλλικό κόμμα της Λεπέν, το Εθνικό Μέτωπο, προηγείται στις δημοσκοπήσεις που διεξάγονται για τις προεδρικές εκλογές οι οποίες θα διεξαχθούν την επόμενη χρονιά στη Γαλλία. Επίσης η Λε Πεν ζητεί επιμόνως να διεξαχθεί και στη χώρα της αντίστοιχο δημοψήφισμα όπως αυτό στη Βρετανία.
«Ο κίνδυνος από τους εξτρεμιστές και τους λαϊκιστές είναι τεράστιος» δήλωσε ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολαντ, η δημοτικότητα του οποίου συρρικνώνεται διαρκώς σε μια Γαλλία που βράζει λόγω της οικονομικής κατάστασης και της αντιλαϊκής εργατικής μεταρρύθμισης που εδώ και τρεις εβδομάδες έχει «κατεβάσει» χιλιάδες στους δρόμους.
Εν τω μεταξύ στην Ολλανδία, στην οποία επίσης θα διεξαχθούν εκλογές το επόμενο έτος, ο επικεφαλής του αντιμεταναστευτικού κόμματος Γκερτ Βίλντερς επίσης ηγείται των δημοσκοπήσεων και ζητεί και αυτός δημοψήφισμα με ερώτημα την παραμονή ή όχι στην ΕΕ.
Συζητήσεις που διερευνούν την προοπτική ενός δημοψηφίσματος εντείνονται το τελευταίο διάστημα και στη στενή σύμμαχο της Βρετανίας, τη Σουηδία.
Τα σημάδια της κρίσης υπήρχαν εδώ και καιρό, δήλωσε μεταξύ άλλων ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας με αφορμή τις εξελίξεις στη Γηραιά Αλβιώνα, έκανε λόγο για κρίση ταυτότητας στην ΕΕ και άσκησε κριτική στην έως σήμερα πολιτική που ασκεί η ΕΕ, υπογραμμίζοντας παράλληλα την ανάγκη αλλαγής πλεύσης.
«Η ΕΕ καταρρέει, η ΕΕ πεθαίνει. Ελπίζω ότι ρίξαμε το πρώτο τούβλο από τον τοίχο. Ελπίζω ότι αυτό θα είναι το πρώτο βήμα προς μια Ευρώπη κυρίαρχων κρατών» δήλωσε ο πρωτεργάτης της καμπάνιας υπέρ του Brexti, ο επικεφαλής του ευρωσκεπτικιστικού κόμματος Ukip Νάιτζελ Φάρατζ .
Και τώρα τι;
Οι προβλέψεις τόσο του Φάρατζ όσο και της Λε Πεν για το τέλος της Ευρώπης ίσως να είναι υπερβολικά διογκωμένες εκτιμήσεις, όμως αυτό δεν σημαίνει πως οι τελευταίες εξελίξεις και ο έντονος ευρωσκεπτισμός που κυριαρχεί, δεν θα ωθήσουν, έστω και με αυτό το βίαιο τρόπο, την Ευρώπη και τις ηγεσίες της σε μια ενδοσκόπηση και επανεξέταση ορισμένων θεμελιωδών της αξιών. Εάν οι αξίες αυτές θα ενισχυθούν ή θα απορριφθούν, εξαρτάται από την ικανότητα των 27 εναπομεινάντων μελών να καταλήξουν σε μια συμφωνία ή τουλάχιστον μια κοινή αντίληψη για το πως θέλουν να μοιάζει η Ευρώπη.
Μια από τις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ ήταν πως θα γινόταν ένας προμαχώνας ειρήνης σε μια ήπειρο σημαδεμένη από συγκρούσεις και δύο Παγκόσμιους Πολέμους. Ο τρόπος που θα το επιτύγχαναν αυτό θα ήταν με μια στενή σχέση, μια πολύ στενή ένωση, μεταξύ των κρατών της Γηραιάς Ηπείρου.
Όμως αυτή η στενή ένωση άρχισε να γίνεται εφιάλτης για τους Βρετανούς ευρωσκεπτικιστές και όχι μόνο, που είδαν τις προσδοκίες τους να διαψεύδονται καθώς, όπως λένε οι ίδιοι, η Ένωση μετατράπηκε σε μια γραφειοκρατεία και σ΄έναν μηχανισμό διαμόρφωσης πολιτικής εξωφρενικών διαστάσεων, που αδιαφορεί για τους πολίτες των κρατών μελών και αποκλείοντας οικονομικά και κοινωνικά μεγάλα τμήματα του πληθυσμού προς όφελος των αγορών και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
Τώρα η ΕΕ καλείται να επιλέξει την πορεία της και συγκεκριμένα να δει εάν και πως θα μεταρρυθμίσει τους θεσμούς της, εάν θα εξακολουθεί να δέχεται νέα μέλη, όπως και τι μορφές ενσωμάτωσης θα επιχειρήσει με τα κράτη μέλη που παραμένουν.
Και με το ευρώ τι θα γίνει;
Ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα που αντιμετωπίζει η ΕΕ είναι το μέλλον του κοινού νομίσματος, του ευρώ. Η κρίση του 2008 ήταν μια αποκάλυψη για τις μεγάλες προκλήσεις τού να έχεις μια νομισματική ένωση 19 κρατών (υπενθυμίζεται ότι η Βρετανία δεν ανήκε στην Ευρωζώνη) χωρίς μια κοινή δημοσιονομική πολιτική. Το κραχ άδειασε τα ταμεία πολλών ευρωπαϊκών κρατών, κυρίως αυτών του νότου. Όμως αποκομμένα από τα δικά τους νομίσματα και με πολλούς δημοσιονομικούς περιορισμούς ήταν πολύ λίγα αυτά που μπορούσαν να κάνουν προκειμένου να τονώσουν τις οικονομίες τους. Την ίδια στιγμή οι ευρωπαϊκοί θεσμοί όξυναν την οδύνη των κρατών μελών που είχαν τελματώσει από τον υπερβολικό δανεισμό, με την αύξηση των επιτοκίων και την επιβολή σκληρών και αυστηρών δημοσιονομικών μέτρων που έπρεπε να υιοθετήσουν με αντάλλαγμα τη δανειοληπτική ικανότητα τους. Κλασσικό παράδειγμα παραμένει η χώρα μας.
Αναλυτές υποστηρίζουν ότι το Brexit θα μπορούσε να δρομολογήσει εξελίξεις με αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ να ζητούν να επιστρέψουν στο εθνικό τους νόμισμα, κάτι που θα γίνει πιο επιτακτικό εάν η έξοδος της Βρετανίας προκαλέσει μεγάλη οικονομική αναταραχή στην Ευρώπη. Η κρίση θα μπορούσε να ωθήσει την ΕΕ να προχωρήσει περισσότερο με την δημοσιονομική ενσωμάτωση, όμως εάν το Brexit κλονίσει ακόμη περισσότερο στην εμπιστοσύνη στους ευρωπαϊκούς θεσμούς τότε αυτή η ενσωμάτωση ίσως να μη βρει την πολιτική νομιμοποίηση για να προχωρήσει, λένε.
Ελεύθερη μετακίνηση
Ακόμη ένα ζήτημα που προκύπτει και το οποίο το τελευταίο διάστημα συζητείται ιδιαίτερα, είναι η ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων στην επικράτεια της ΕΕ. Ως γνωστόν οι Ευρωπαίοι πολίτες, βάσει της συνθήκης Σένγκεν, μπορούν να ταξιδεύουν ελεύθερα και να εργάζονται σε οποιοδήποτε κράτος μέλος επιθυμούν. Όμως η προσφυγική κρίση άρχισε να αλλάζει τα δεδομένα. Η Σένγκεν άρχισε να «ξεφτίζει» καθώς με το πρόσχημα του ελέγχου των μεταναστευτικών ροών αρκετά κράτη ξεκίνησαν να εφαρμόζουν συνοριακούς ελέγχους, ενώ κάποια από αυτά τα ύψωσαν και φράχτες. Επίσης οι τρομοκρατικές ενέργειες σε Παρίσι και Βρυξέλλες εγείρουν ερωτήματα για το κατά πόσο θα πρέπει να είναι ελεύθερη η μετακίνηση πολιτών όταν διακυβεύεται η ασφάλεια. Μάλιστα τα τελευταία δύο χρόνια όλο και περισσότερες συζητήσεις γίνονται με θέμα την αναστολή της συνθήκης Σένγκεν.
Το προσφυγικό έπαιξε κεντρικό ρόλο στην καμπάνια του Brexit. Άλλωστε η Βρετανία δεν άνηκε στη Σένγκεν, όμως υπήρχε μια ιδιαίτερη σχέση και επέτρεπε στους Ευρωπαίους πολίτες να ταξιδεύουν χωρίς διαβατήριο εντός της επικράτειάς της. Αξίζει να σημειωθεί ότι περισσότεροι από δύο εκατομμύρια Ευρωπαίοι πολίτες ζουν και εργάζονται στη Βρετανία. Τώρα με το Brexit η παραμονή τους και το εργασιακό τους μέλλον είναι αμφίβολα και θα τεθούν στη διαπραγμάτευση που θα διεξαχθεί μεταξύ ΗΒ και ΕΕ.
«Η Ευρώπη είναι ισχυρή μόνο εάν μπορεί να δώσει απαντήσεις σε σημαντικά ζητήματα όπως αυτό που αφορά τη μεταναστευτική πολιτική και η αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων, οι απαντήσεις αυτές θα πρέπει να έχουν σαν αποτέλεσμα την ενδυνάμωσή της και ότι το αντίθετο. Η ΕΕ απέτυχε να δώσει αυτές τις απαντήσεις» δήλωσε την Παρασκευή ο δεξιός πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, ο Βίκτωρ Ορμπάν ο οποίος ήταν και από τους πρώτους Ευρωπαίους ηγέτες που έκλεισαν τα σύνορα προς τους μετανάστες και τους πρόσφυγες.
Πράγματι η Ευρώπη ήταν απροετοίμαστη, ή απρόθυμη να βρει μια συνεκτική λύση απέναντι στην προσφυγική κρίση και ένα από τα αποτελέσματα ήταν χιλιάδες άνθρωποι, πρόσφυγες και μετανάστες, να έχουν εγκλωβιστεί στην Ελλάδα. Μπορεί να κατάφερε μια συμφωνία με την Τουρκία, με υψηλό οικονομικό αντάλλαγμα, για να αποτρέπει τις μεταναστευτικές ροές και να δέχεται την επαναπροώθηση μεταναστών από τη χώρα μας, όμως πρόκειται για μια συμφωνία εύθραυστη και δεν χτυπά στη ρίζα του προβλήματος.
«Η κρίση την οποία η ΕΕ αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια έχει να κάνει και με την ευρωπαϊκή ενότητα. Για παράδειγμα, δεν πρόκειται απλώς για μια προσφυγική κρίση που αντιμετωπίζει η Ευρώπη αλλά για μια όσο μια ευρωπαϊκή κρίση που πρέπει να αντιμετωπίσει τους πρόσφυγες» δήλωσε πρόσφατα ο καθηγητής του London School of Economics Τιμ Όλιβερ.