Με τις νέες διαπραγματεύσεις στη Γενεύη να δημιουργούν ελπίδες για επίλυση του Κυπριακού, αξίζει να δούμε το τι συμβαίνει – και γιατί πολλοί αισιοδοξούν για μια εξέλιξη που, αν δεν δώσει τέλος, τουλάχιστον θα βελτιώσει τα πράγματα όσον αφορά σε ένα ζήτημα που διαρκεί δεκαετίες.
Υπό αυτή την έννοια, αξίζει να δούμε την κατάσταση υπό τη μορφή μιας σειράς ερωταπαντήσεων.
Τι διαφέρει αυτή τη φορά;
Σύμφωνα με εκτιμήσεις πολιτικών, ποτέ ξανά μια συμφωνία δεν φαινόταν να είναι τόσο κοντά. Πέραν των συνομιλιών μεταξύ του Κυπρίου προέδρου, Νίκου Αναστασιάδη, και του Τουρκοκυπρίου ηγέτη, Μουσταφά Ακιντζί, και των ομάδων τους, για τις 12 Ιανουαρίου έχει προγραμματιστεί διεθνής διάσκεψη για την ασφάλεια και τις εγγυήσεις υπό τον γγ του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουντέρες. Κυβερνητική πηγή στη Λευκωσία ανέφερε πως, επί του παρόντος, στη διάσκεψη θα μετέχουν οι εγγυήτριες δυνάμεις, η Κυπριακή Δημοκρατία, οι κοινότητες και εκπρόσωπος της ΕΕ. Δεδομένη θεωρείται η παρουσία του προέδρου της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιούνκερ στις 12 Ιανουαρίου, ο οποίος θα παραστεί είτε παρευρεθεί είτε όχι ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στη διάσκεψη. Επίσης σύμφωνα με την ίδια πηγή, με τον υπουργό Εξωτερικών Μπόρις Τζόνσον και τον Υφυπουργό Ευρωπαϊκών Υποθέσεων σερ Άλαν Ντάνκαν, θα εκπροσωπείται επί του παρόντος η Μεγάλη Βρετανία. Διπλωματικές πηγές ανέφεραν ότι η Βρετανίδα πρωθυπουργός Τερέζα Μέι είναι προετοιμασμένη για το ενδεχόμενο να χρειαστεί να ταξιδέψει και η ίδια ως την ελβετική πόλη, κάτι που θα γίνει όμως μόνο αν μια συμφωνία είναι κοντά ή αν κριθεί ότι η παρουσία της θα βοηθήσει στο να κλείσουν κάποιες εκκρεμότητες. Όσον αφορά στο αν θα παρευρευθούν ο Αλέξης Τσίπρας και ο Ερντογάν, σε τηλεφωνική τους επικοινωνία, οι δύο ηγέτες συμφώνησαν ότι παρακολουθούν από κοντά τις εξελίξεις, και ότι αν διαφανεί οποιαδήποτε λύση, θα μεταβούν στη Γενεύη, στη Διάσκεψη για το Κυπριακό (που ήταν και το αποκλειστικό θέμα της συνομιλίας, σύμφωνα με πληροφορίες). Σε διαφορετική περίπτωση, οι δύο χώρες θα εκπροσωπηθούν σε επίπεδο υπουργών Εξωτερικών. Ανοικτό θέμα παραμένει επίσης και η παρουσία του γγ του ΟΗΕ. Επίσης, όπως σημειώνεται σε δημοσίευμα του Bloomberg, μια επίτευξη συμφωνίας θα ήταν μια τελευταία νίκη για τον απερχόμενο πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, αλλά και μια χρήσιμη επιτυχία για την Τερέζα Μέι, εν μέσω του «εμπόλεμου» κλίματος στη βρετανική πολιτική σκηνή για το Brexit.
«Οι ηγέτες δείχνουν πολύ θάρρος, πολλή θέληση», σχολίασε για τις διαπραγματεύσεις ο ειδικός απεσταλμένος των Ηνωμένων Εθνών, Έσπεν Μπαρθ Άιντε. «Θα είναι δύσκολο αλλά όχι αδύνατο. Είμαστε τώρα στην τελική στιγμή. Είμαστε τώρα στην ώρα της αλήθειας», τόνισε.
Ποιος είναι ο ρόλος της ενέργειας;
Το ενεργειακό παίζει σημαντικό ρόλο στην όλη «εξίσωση», αποτελώντας έναν παράγοντα υπέρ της επίτευξης λύσης. Στην περιοχή έχουν εντοπιστεί κοιτάσματα αερίου η αξία των οποίων εκτιμάται πως μπορεί να ξεπερνά τα 50 δισ. δολάρια. Πρόσφατα, ενεργειακοί κολοσσοί περιλαμβανομένων των ExxonMobil, Total, QPI (Κατάρ) και Eni, πήραν άδειες για διεξαγωγή ερευνών στην κυπριακή ΑΟΖ. Σημειώνεται πως η ΕΕ, από πλευράς της, θεωρεί την Κύπρο ως ένα δυνάμει ενεργειακό hub που θα έδινε στην Τουρκία και την Ευρώπη πρόσβαση σε κοιτάσματα της ανατολικής Μεσογείου, μειώνοντας την εξάρτησή τους από τη Ρωσία. Σημειώνεται επίσης πως η Τουρκία και το Ισραήλ είναι σε συζητήσεις για την κατασκευή ενός αγωγού για τη μεταφορά ισραηλινού φυσικού αερίου, περνώντας μέσα από τα κυπριακά ύδατα- ωστόσο όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα του CNBC, αξιωματούχοι στη Λευκωσία αναφέρουν ότι θα μπλοκάρουν τον αγωγό εάν το νησί παραμένει χωρισμένο. Όπως σημειώνεται, ειδικοί εκτιμούν πως η τουρκική επιθυμία για ισραηλινό φυσικό αέριο ίσως να είναι το κίνητρο που χρειάζεται η Τουρκία για την επίτευξη λύσης.
Τι θα σήμαινε μια επανένωση;
Θα απελευθέρωνε το εμπόριο και τις επενδύσεις στην περιοχή και θα είχε μεγάλο πολιτικό και οικονομικό αντίκτυπο, πέρα από το νησί. Από τη στιγμή που η Κύπρος βρίσκεται τόσο κοντά στην τουρκική ακτή, ένας συμβιβασμός θα επέτρεπε την ανάπτυξη και εισαγωγή αερίου και πετρελαίου από την ανατολική Μεσόγειο στην Τουρκία και την Ευρώπη μέσω αγωγού από την Κύπρο. Επίσης, στο ΝΑΤΟ θεωρείται πως, δεδομένου πως τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία είναι μέλη, η Συμμαχία θα ενισχυόταν στη Μεσόγειο, όπου η Ρωσία επιδιώκει ενίσχυση της επιρροής της μέση της στήριξης στον Σύριο πρόεδρο, Μπασάρ αλ Άσαντ.
Τι θέλουν η Ελλάδα και η Κύπρος;
Η ελληνική/ ελληνοκυπριακή πλευρά ζητεί κατάργηση των εγγυήσεων όσων αφορά στην ασφάλεια του νησιού (επί της παρούσης εγγυήτριες δυνάμεις είναι η Ελλάδα, η Τουρκία και η Μ. Βρετανία), απόσυρση των τουρκικών στρατευμάτων (εκτιμώμενης ισχύος 30.000- 40.000 στρατιωτών) και να υπάρχει ασφάλεια και στις δύο κοινότητες. Πηγές της κυβέρνησης επισημαίνουν ότι Ελλάδα και Κύπρος είναι σε κοινή γραμμή ( Τσίπρας και Αναστασιάδης έχουν διαρκείς επικοινωνίες όλες αυτές τις ημέρες) και έχουν επιδείξει ισχυρή βούληση για την επίτευξη συμφωνίας. Η Ελλάδα επιθυμεί τη συμμετοχή της ΕΕ στη διάσκεψη, όπως και του Συμβουλίου Ασφαλείας, με τις ίδιες πηγές να τονίζουν πως σε κάποια στιγμή της διαδικασίας του Κυπριακού, όταν θα διασφαλίζεται συμφωνία, και η ΕΕ και το Συμβούλιο Ασφαλείας (και με τα 15 μέλη του) θα παίξουν ρόλο, διότι το απαιτούν οι διαδικασίες.Επισημαίνεται επιπλέον -προς απόκρουση σχετικών αιτιάσεων της τουρκικής πλευράς- ότι ο Νίκος Αναστασιάδης μετέχει στη διάσκεψη με την διπλή ιδιότητά του, του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας και του προέδρου της ελληνοκυπριακής κοινότητας.
Τι θέλει η Τουρκία;
Ο Ερντογάν από παλιά ζητά δημιουργία μιας ομοσπονδίας στην Κύπρο, στο πλαίσιο της οποίας Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι θα έχουν ίδια δικαιώματα, με την Τουρκία εγγυήτρια της ασφάλειάς τους. Το αν θα προβεί σε υποχωρήσεις είναι άγνωστο, καθώς προσπαθεί να εδραιώσει την ισχύ του στην Τουρκία, μετά την απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο και το κύμα τρομοκρατίας που σαρώνει τη χώρα.
Ποια είναι τα εμπόδια;
Το εδαφικό και το περιουσιακό είναι στην κορυφή της λίστας. Σημαντικό ζήτημα είναι το πώς ένα νέο ομοσπονδιακό κράτος θα είναι χωρισμένο μεταξύ Ελληνοκύπριων και Τουρκοκύπριων. Οι Ελληνοκύπριοι θέλουν να ανακτήσουν τον έλεγχο περιοχών στο βόρειο τμήμα που ανήκαν σχεδόν εξ ολοκλήρου σε αυτούς πριν τον «Αττίλα». Επίσης, υπάρχει το θέμα του ποιος έχει την ευθύνη της ασφάλειας: Το νησί έχει τρεις εγγυήτριες δυνάμεις, την Ελλάδα, την Τουρκία και τη Μ. Βρετανία. Η θέση της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι πως δεν χρειάζονται εγγυήτριες δυνάμεις σε μια ενωμένη Κύπρο που είναι μέλος της ΕΕ. Η Τουρκία θέλει να παραμείνει εγγυήτρια της ασφάλειας των Τουρκοκυπρίων. Όσον αφορά στο περιουσιακό: Στο πλαίσιο του διαχωρισμού του νησιού, 160.000 Ελληνοκύπριοι που ζούσαν στο βόρειο τμήμα αναγκάστηκαν να πάνε στο νότιο και 50.000 Τουρκοκύπριοι πήγαν στο βόρειο. Όλοι άφησαν πίσω τους περιουσίες. Οι δύο πλευρές πρέπει να συμφωνήσουν στο πώς και πόσοι θα πρέπει να πάρουν πίσω τις περιουσίες τους ή να αποζημιωθούν για αυτά που έχασαν. Περίπου το 75% των 1,1 εκατ. κατοίκων του νησιού ζουν στο νότιο τμήμα.
Ποιο είναι το ενδιαφέρον της ΕΕ;
Πέραν της προαναφερθείσας ενεργειακής διάστασης, μια λύση στο Κυπριακό θα αποτελούσε συνάμα άρση ενός εκ των εμποδίων όσον αφορά στην ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ, ενώ επίσης θα αποτελούσε ένα θετικό έναυσμα για το 2017, εν μέσω μιας περιόδου κατά την οποία οι «ρωγμές» στη συνοχή της ΕΕ έρχονται όλο και περισσότερο στην επιφάνεια. Επίσης, δεδομένης της αστάθειας στην Τουρκία, του εμφυλίου στην Τουρκία και της συνεχιζόμενης απειλής από το ISIS, μια ενωμένη Κύπρος θα αποτελούσε πυλώνα σταθερότητας σε μια ταραγμένη περιοχή. Υπενθυμίζεται πως, αν και η Κύπρος εντάχθηκε στην ΕΕ το 2004, τα οφέλη και οι υποχρεώσεις αφορούν μόνο στην Κυπριακή Δημοκρατία και όχι στο ψευδοκράτος στα Κατεχόμενα. Η Λευκωσία είναι η μόνη πρωτεύουσα της ΕΕ που παραμένει χωρισμένη στα δύο. Επίσης, η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία και απαγορεύει σε κυπριακά αεροσκάφη και πλοία να χρησιμοποιούν τουρκικά λιμάνια και αεροδρόμια.
Τι θα ακολουθήσει έτσι και επιτευχθεί συμφωνία στη Γενεύη;
Οποιαδήποτε συμφωνία θα πρέπει να εγκριθεί από τους πολίτες και των δύο πλευρών σε χωριστά δημοψηφίσματα. Υπενθυμίζεται πως το 2004 το σχέδιο Ανάν απορρίφθηκε από τους Κύπριους σε δημοψήφισμα, ενώ σε σχετική δημοσκόπηση, μόνο το 12% των ερωτηθέντων Ελληνοκυπρίων δηλώνουν αισιόδοξοι. Παρόλα αυτά, ιδιαίτερα σημαντικό είναι το ότι αυτή τη φορά η προσπάθεια αποτελεί πρωτοβουλία των ίδιων των ηγετών της Κύπρου, που είναι σε συζητήσεις από τον Μάιο του 2015. Ακόμη, υφίσταται το ζήτημα το πώς θα γίνει η χρηματοδότηση μιας επανένωσης.