«Είδα το ιερό στα αντικείμενα καθημερινής χρήσης… θέλω την επιστροφή της ποίησης μ΄ όλα τα μέσα: με την άσκηση, την παρατήρηση, τη μοναξιά, το λόγο, την εικόνα, την εξέγερση». Σε αυτήν τη ρήση του Γιάννη Κουνέλλη μπορεί κανείς να δει την ουσία της τέχνης του μεγάλου Ευρωπαίου εικαστικού.
Γεννημένος το ’36 στον Πειραιά, επέλεξε για πατρίδα του τη Ρώμη, ταξίδεψε ανά τον κόσμο και δίδαξε στο Ντίσελντορφ. Γνωστός έγινε στα εικαστικά πράγματα με ταπεινά υλικά, όπως χώμα, πέτρα και κάρβουνο, κατορθώνοντας να βγει ακόμη κι από τα στενά όρια μιας γκαλερί ή ενός μουσείου. Ιστορική θα μείνει η έκθεσή του στο πλοίο Ιόνιον, απ’ όπου και δημοσιεύουμε φωτογραφίες με την ευγενική παραχώρηση του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου, μέσα από το φακό του Μανώλη Μπαμπούση.
Θητεία στην τέχνη
«Στην Ελλάδα, όταν ήμουν μικρός, είδα και τρομακτικά πράγματα που δεν εμπνέουν έναν νέο. Τον πόλεμο, τον Εμφύλιο… Η Ελλάδα μου έδωσε τον φόβο. Εγώ, όμως, τον εκμεταλλεύομαι τον φόβο. Την αξία του. Ο φόβος είναι σαν τον πηλό. Και πρέπει να τον πλάσεις. Είναι η αρχή κάθε παραγωγικής ιδέας. Σου εντείνει τη διάθεση να τον μεταλλάξεις και στο τέλος μπορείς να φτιάξεις το καινούργιο. Και ίσως οι άλλοι έχουν ανάγκη από τον μεταπλασμένο φόβο, και μάλιστα δοσμένο από κάποιον που έχει φοβηθεί. Μήπως οι μαύρες εικόνες του Γκόγια δεν είναι ο πλασμένος φόβος που γίνεται γλώσσα και στη συνέχεια ελευθερία;» (συνέντευξη στη Σόνια Ζαχαράτου, 2010).
«Ο πρώτος στον οποίο άρχισα να χρωστώ είναι ο Βαν Γκογκ και δεν τον έχω ξεπληρώσει ακόμη… αγαπούσα τον πίνακά του με τις πατάτες. Υπάρχει μια ιδεολογία σε αυτόν τον πίνακα, συγγενική με έναν όγκο από κάρβουνα μέσα στον χώρο που μπορείς να δεις σ’ ένα δικό μου έργο». (συζήτηση με τον Μπρούνο Κόρα, Παρίσι δεκαετία του ’80).
(με την επιμελήτρια της έκθεσης Κατερίνα Κοσκινά)
Τι κάνει ένα έργο τέχνης σημαντικό
«Ο Franz Kline έλεγε το εξής: Ένα έργο γίνεται σημαντικό και παραμένει όταν εκείνη την στιγμή που έγινε ήταν πραγματικό. Αν κατάφερε να εκφράσει την πραγματικότητα. Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν για παράδειγμα του Picasso ήταν μια τομή, μια πραγματικότητα. Όταν έγιναν ποίησαν μια πραγματικότητα. Όπως λέμε «ποιώ». Να φτιάξω. Να φτιάξω τι; Αυτό που λείπει και να το φτιάξω για πρώτη φορά. Αυτό είναι το θέμα» (συνέντευξη στη Β. Σαριλάκη theartnoise.blogspot.gr)
«Οι πίνακες με τους αριθμούς – οι πρώτοι που έκανα – ήταν ένα είδος χάπενινγκ: μετατρέπονται σε «κάτι που διαβάζεται», σε ένα υλικό, και έπρεπε να προτρέπουν σε ένα τελετουργικό ζωής, το ίδιο τελετουργικό που κανονικά πρέπει να δείχνουν οι εγκαταστάσεις και τα αντικείμενα που κάνω» (συζήτηση με τη Μαρίζα Βόλπι, Μάιος του 1968).
«Ένα ποίημα του Έλιοτ λέει: «Πέτρες, πέτρες, πέτρες». Δεν νομίζω ότι έχει αλλάξει κάτι. Το να βγεις από το κάδρο παραμένει το πρόβλημα. Δεν βλέπω να κάνουν και τίποτε άλλο σήμερα. Εγώ δεν κάνω κάδρα, είναι σαν να ζω στο κάδρο. Η αναπαράσταση δεν με ενδιέφερε ποτέ. Χρειάζεται, άλλωστε, μια κριτική απόσταση την οποία δεν ήθελα να έχω∙ αλλά ούτε ένα κάδρο του Φραντς Κλάιν έχει κριτική απόσταση. Πάντα ήμουν δεμένος με το χώρο» (συνέντευξη στη Δ. Ζευκιλή, 5/12/2010)
Για την αμφισβήτηση της πολιτικής
«Δεν σκότωσα ποτέ, αλλά είμαι έτοιμος να το κάνω αν μου ποδοπατήσουν το δικαίωμα στην ελευθερία. Δε δανείστηκα γλωσσικά αποσπάσματα, παρά μόνο από ανάγκη. Δεν αναζήτησα παρά όμορφα πράγματα. Μέτρησα την απόσταση μέσα από την αντικειμενικότητα. Πίστεψα στο βάρος ως σωστό μέτρο.
Αγάπησα τις φράσεις που δείχνουν την παρθενία ως υπέρτατη κατάσταση. Διέσχισα μονοπάτια δύσκολα, μέσα στο δάσος, ανηφορίζοντας προς το βουνό. Το μολύβι∙ τα μαλλιά∙ τα σύννεφα∙ η Μικρή Άρκτος που δείχνει το Βορρά∙ ο άνεμος. Δεν ξέρω να ζω έξω από το λαβύρινθο της γλώσσα. Αγαπώ την ελιά∙ τα’ αμπέλι και το στάρι. Θέλω την επιστροφή της ποίησης με όλα τα μέσα: με την άσκηση, την παρατήρηση, τη μοναξιά, τον λόγο, την εικόνα, την εξέγερση. Ανικανοποίητος μέχρι το διηνεκές» (από το «Γιάννης Κουνέλλης Λιμναία Οδύσσεια/ Κείμενα και Συνεντεύξεις 1966-1989», Άγρα – γκαλερί Bernier)
«Οπωσδήποτε η πολιτική είναι σε μεγάλη παρακμή. Δεν μπορώ, όμως, να σκεφτώ το τέλος της πολιτικής, με την έννοια της πόλης. Αν εκλείψει, μιλάμε για δικτατορία. Και υπάρχουν πολλές δικτατορίες. Όχι μόνο στρατιωτικές αλλά και τραπεζιτικές, για παράδειγμα. Εγώ κάθε φορά που υπάρχουν εκλογές πηγαίνω να ψηφίσω. Γι’ αυτό και θεωρούμαι πολίτης» (συνέντευξη στη Δ. Ζευκιλή, 5/12/2010).
Στους νέους καλλιτέχνες
Τι συστήνετε στους φοιτητές σας στην Ακαδημία του Düsseldorf;
«Το πρόβλημα του καλλιτέχνη είναι ότι δεν είναι σαν τον ηθοποιό. Δεν έχει τίποτα να ερμηνεύσει. Πρέπει να τα φτιάξει όλα μόνος του… το ερώτημα λοιπόν είναι: Γιατί μπήκε στο μυαλό κάποιου να κάνει τον καλλιτέχνη; Πότε; Ποια εποχή; Ποιο απόγευμα του ήρθε αυτή η ιδέα; Όταν υπάρχει ένα απόγευμα, υπάρχει ένα ταξίδι. Οπωσδήποτε υπάρχει. Προς τα πού; Αλλού. Τα ταξίδια γίνονται προς κάπου αλλού. Και πηγαίνεις εκεί όπου υπάρχει μια έλξη. Κι αυτό σε απελευθερώνει. Για μένα το πρόβλημα της τέχνης είναι ακριβώς αυτό. Να ελευθερωθώ για να ξαναφύγω γι’ αλλού» (συνέντευξη στη Β. Σαριλάκη, theartnoise.blogspot.gr)
Λέτε ότι φεύγετε από το κάδρο. Για να πάτε πού;
«Σε ένα διαλεκτικό ταξίδι. Τα όρια του χώρου δεν παίζουν ρόλο. Σε αυτόν τον διαλεκτικό αγώνα βρίσκει κανείς πάντα επαρκή χώρο. Είτε είναι αυτός μια παλιά εκκλησία είτε ένα εγκαταλειμμένο εργοστάσιο είτε ένα παροπλισμένο πλοίο, όπως παλαιότερα στον Πειραιά… Ναι, χάρη σε αυτή την ελευθερία μπορείς να βρίσκεις παντού τον δρόμο σου» (συνέντευξη στο Ν. Χειλά, 25/11/2012)
