19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης: Η Άλκη Ζέη, τα Φαντάσματα του Αιγαίου και μια πόλη δίπλα στη θάλασσα

19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης: Η Άλκη Ζέη, τα Φαντάσματα του Αιγαίου και μια πόλη δίπλα στη θάλασσα

Με το που πατάς το πόδι σου στη Θεσσαλονίκη, υπάρχει μια αίσθηση που υλοποιείται σταδιακά μπροστά σου, με κάθε βήμα που κάνεις στους δρόμους, τα στενά και, φυσικά, την υπέροχη παραλία της. Η αίσθηση πως βρίσκεσαι σε μια πόλη ευρωπαϊκών προδιαγραφών, γεμάτη πολυπολιτισμικά στοιχεία που έχουν δέσει αρμονικά μεταξύ τους μέσα στο πέρασμα των χρόνων. Μπορεί, όσοι καταγόμαστε και ζούμε στην Αθήνα, να θεωρούμε πως η πρωτεύουσα διαθέτει όλα όσα πρέπει να προσφέρει μια μητρόπολη του σύγχρονου κόσμου, φτάνει όμως ένα τριήμερο στη Θεσσαλονίκη για να συνειδητοποιήσεις (ξανά) ποια ακριβώς είναι τα συστατικά που χαρακτηρίζουν μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη. Από την αεράτη διχοτόμηση του κέντρου που αφήνει περιθώριο στους κατοίκους και τους επισκέπτες να αναπνεύσουν περπατώντας ανάμεσα σε μια πληθώρα άψογα συντηρημένων, επιβλητικών κτιρίων-κοσμημάτων και την αναπλασμένη νέα παραλία που αποτελεί αδιαμφισβήτητα το στολίδι της πόλης, μέχρι τα προσεγμένα καφέ, μπαρ και εστιατόρια που κάθε ένα φέρει τη δική του, μοναδική ταυτότητα πέρα από παροδικές τάσεις (μια πραγματική όαση το να μην βλέπεις άλλο ένα μπαρ σε βιομηχανικό ή νεό-ρετρό στυλ για μέρες, σε αντίθεση με την Αθήνα), η συμπρωτεύουσα διαθέτει έναν εκτενή κατάλογο καινοτόμων, έξυπνων και κυρίως αναζωογονητικά φρέσκων και μοντέρνων δράσεων, από τις οποίες η, αγαπημένη κατά τα λοιπά, Αθήνα μας θα μπορούσε να μάθει δυο πράγματα.

Το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης είναι μία από αυτές τις δράσεις. Ένα φεστιβάλ που πραγματοποιείται κάθε χρόνο, κατά κύριο λόγο, στις Αποθήκες του λιμανιού της Θεσσαλονίκης, ένα χώρο που αποπνέει πολιτισμό και δημιουργικότητα -και μόνο το γεγονός πως, με το που περνάς την πύλη βλέπεις τον Θερμαϊκό να λαμπυρίζει από τη μία πλευρά και το Μουσείο Κινηματογράφου από την άλλη, ενώ ενδιάμεσα άνθρωποι όλων των ηλικιών κάνουν βόλτες, σχολιάζουν ταινίες που είδαν/θα δουν και λιάζονται στις ξύλινες εξέδρες διαβάζοντας, είναι αρκετό για να μπεις στο πνεύμα της διοργάνωσης.

Κάθε χρόνο το ΦΝΘ θέτει την ίδια ερώτηση, τόσο στο κοινό όσο και στον ίδιο του τον εαυτό, προσπαθώντας κάθε φορά να δώσει μια διαφορετική απάντηση. «Η συζήτηση για το ντοκιμαντέρ σε παγκόσμιο επίπεδο έχει αναζωπυρωθεί. Το είδος αναπτύσσεται, υποείδη ξεπροβάλλουν διαρκώς και οι ειδικοί συγκλίνουν στο ότι είναι τρομακτικά δύσκολο να περιορίσει κανείς σε ταμπέλες μια κινηματογραφική δύναμη που διευρύνεται και εξελίσσεται με ταχύτητα αντίστοιχη της πραγματικότητας που την τροφοδοτεί. Αποκαλυπτικό, εθνογραφικό, δημοσιογραφικό, ιστορικό, πολιτικό, καλλιτεχνικό, ποιητικό, δημιουργικό, πειραματικό, κοινωνικό, ανθρωποκεντρικό, σύνθεση ειδών. Τι είναι ντοκιμαντέρ σήμερα; Οι απαντήσεις άπειρες και προκύπτουν από τις ίδιες τις ταινίες» γράφει η ομάδα του Φεστιβάλ στο φετινό Δελτίο Τύπου.

Η φετινή, 19η διοργάνωση του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, περιείχε ανατρεπτικούς δημιουργούς, νέες ενότητες, πρωτότυπα αφιερώματα, 213 ντοκιμαντέρ -μικρού και μεγάλου μήκους- από όλο τον κόσμο, καθώς και 64 ελληνικές παραγωγές και μια σειρά από ανεξάρτητες παράλληλες εκδηλώσεις. Επίσης, εγκαινιάστηκαν τρεις νέες ενότητες:

  • Το Food vs. Food, συναρπαστικά ντοκιμαντέρ από όλο τον κόσμο με θέμα το φαγητό, ένας πρωτότυπος γαστρονομικός διαγωνισμός με έμπνευση από την μεγάλη γευστική παράδοση της Θεσσαλονίκης και μια ξεχωριστή έκθεση στο Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
  • Το Σινεμά, ο μαγικός κόσμος της έβδομης τέχνης με ντοκιμαντέρ που εστιάζουν σε προσωπικότητες, ρεύματα και αξέχαστες στιγμές της.
  • Και το >>Film Forward, πρωτοποριακές κινηματογραφικές προτάσεις και 16 μικρού μήκους πειραματικά ντοκιμαντέρ σε συνεργασία με το Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους του Ομπερχάουζεν.

Για πρώτη φορά φέτος, το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης καθιέρωσε Διεθνές Διαγωνιστικό τμήμα για πρώτες ή δεύτερες ταινίες άνω των 50 λεπτών. Το βραβείο «Χρυσός Αλέξανδρος» που συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο 5.000€ -ποσό που χορηγείται από τον Δήμο Θεσσαλονίκης- απονεμήθηκε στο ντοκιμαντέρ «Αυτοκρατορία ονείρων» σε σκηνοθεσία Ντέιβιντ Μπόρενσταΐν (Δανία), ενώ το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής που συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο 2.000€ -ποσό που χορηγείται από την ΕΡΤ – απονεμήθηκε στο ντοκιμαντέρ «Μηχανές» σε σκηνοθεσία Ραχούλ Τζέιν (Ινδία, Γερμανία, Φινλανδία). Επίσης, η κριτική επιτροπή απένειμε Ειδική Μνεία στο ντοκιμαντέρ «Πού είσαι Σινγκάλ;» σε σκηνοθεσία Άγγελου Ράλλη (Ελλάδα, Βέλγιο, Αυστρία). Εδώ μπορείτε να δείτε αναλυτικά όλα τα βραβεία της 19ης διοργάνωσης.

Από φέτος, η COSMOTE TV είναι υποστηρικτής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και συμμετείχε στο πρόγραμμα του φεστιβάλ με τρεις δικές της συμπαραγωγές: το ντοκιμαντέρ της Μαργαρίτας Μαντά «Ο Μεγάλος Περίπατος της Άλκης», το «Portolago-Φαντάσματα στο Αιγαίο» της Ιωάννας Ασμενιάδου-Φωκά και το «The Extra Mile» της Βικτώριας Βελλοπούλου, που συμμετείχε στο Διεθνές Διαγωνιστικό τμήμα.

Η HuffPost Greece είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει τα δύο από αυτά και να γίνει, έστω και για τρεις μόλις μέρες, μέρος αυτής της μικρής δημιουργικής έκρηξης που συντελέστηκε για άλλη μια χρονιά στη Θεσσαλονίκη και έδωσε ακόμη περισσότερη ζωή και χρώμα στο κέντρο της πόλης.

«Ο Μεγάλος Περίπατος της Άλκης»

Όταν έχεις μπροστά σου την Άλκη Ζέη, το καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι να μείνεις σιωπηλός και να την αφήσεις να σου πει την ιστορία της με το δικό της τρόπο. Ή οποιαδήποτε ιστορία, για να είμαστε ειλικρινείς, έλα όμως που η ίδια η ζωή αυτής της σπουδαίας συγγραφέως κουβαλάει μέσα της ολόκληρη την ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα.

Και η σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ, Μαργαρίτα Μαντά, έκανε ακριβώς αυτό. Έβαλε την Άλκη μπροστά από την κάμερα και την άφησε να διηγηθεί τα πάντα με τον χειμαρρώδη, τρυφερό και πάντα χιουμοριστικό της τρόπο: τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο, την περίοδο της κατοχής και του εμφυλίου, τη συμμετοχή στην ΕΠΟΝ, τη χούντα, τη φιλία της με τη Ζορζ Σαρή, τη θεία της Διδώ Σωτηρίου, το πέρασμά της από την ηθοποιία, τη ζωή της στην Αθήνα, το Βέλγιο, το Πήλιο, τη Ρώμη, τη Γαλλία, τη Μόσχα και τη Τασκένδη, το γάμο της με τον Γιώργο Σεβαστίκογλου, τον κόσμο στον οποίο τη μύησε και τη θρυλική παρέα που δημιούργησαν -η οποία περιλάμβανε ονόματα όπως αυτό του Νίκου Γκάτσου, του Μάνου Χατζιδάκι, του Καρόλου Κουν και του Μάριου Πλωρίτη- μέχρι και την ιστορία με τον Αντρέι Ταρκόσφκι που έκανε baby-sitting στον γιο της Πέτρο για να βγάζει το χαρτζιλίκι του.

Με τη βοήθεια πλούσιου αρχειακού υλικού και τη συμμετοχή συγγενών και φίλων της Άλκης Ζέη, του σκηνοθέτη Μάνου Ζαχαρία, του ποιητή Τίτου Πατρίκιου και της απολαυστικής μεγάλης της αδερφής, Ελένης Κόκκου, η οποία κλέβει πραγματικά την παράσταση ακόμη και από την ίδια την Άλκη στις σκηνές που εμφανίζεται στο ντοκιμαντέρ, η Μαντά δημιούργησε ένα φιλμ τόσο λιτό όσο πρέπει, όπου οι αφηγήσεις σε πρώτο πρόσωπο και οι εικόνες κρατούν τον πρωταγωνιστικό ρόλο χωρίς να φορτώνονται με περιττά συγκινησιακά τρικ. Άλλωστε, αν έχεις μεγαλώσει με τα βιβλία της Ζέη, δύσκολα μπορείς να συγκρατήσεις τη συγκίνησή κατά τη διάρκεια της θέασης, όχι μόνο ακούγοντας αυτή τη σπουδαία γυναίκα να αφηγείται την ιστορία της, αλλά και βλέποντας να περνά μπροστά από τα μάτια σου μια Ελλάδα που παρά τις δυσκολίες και τις κακουχίες που αντιμετώπιζε εκείνα τα χρόνια, ξεχείλιζε από φαντασία, δημιουργικότητα, έμπνευση, ζωή. «Θα σας πω μια ιστορία, ένα παραμύθι, που έχει πολλές αφετηρίες. Όλοι έχουν μια αφετηρία στη ζωή τους. Εγώ, δεν ξέρω γιατί, μου πέσαν πάρα πολλές και κάθε φορά άρχιζα από έναν καινούργιο δρόμο...», ξεκινά να λέει η Άλκη Ζέη στην πρώτη σκηνή του ντοκιμαντέρ και την ίδια στιγμή βυθίζεσαι βαθιά στη θέση του σινεμά και ελπίζεις μέσα σου να μη σταματήσει ποτέ.

«Portolago - Φαντάσματα στο Αιγαίο»

«Δεν ξέρω αν υπάρχουν φαντάσματα. Αν όμως υπάρχουν, τότε βρίσκονται στο Λακκί». Αυτή είναι η πρώτη και η τελευταία φράση που ακούμε στο ντοκιμαντέρ της Ιωάννας Ασμενιάδου-Φωκά, «Portolago-Φαντάσματα στο Αιγαίο». Και μέσα στα 60 λεπτά που διαρκεί το φιλμ, όχι μόνο καταλαβαίνεις για τι πράγμα μιλά, αλλά τείνεις να συμφωνήσεις μαζί της.

Το 1912, τα Δωδεκάνησα πέρασαν στον έλεγχο των Ιταλών. Σ' ένα μικρό νησί στην άκρη του Αιγαίου με πληθυσμό μόλις 7.500, στη Λέρο, οι Ιταλοί κατακτητές αποφάσισαν την περίοδο του μεσοπολέμου να χτίσουν έναν αεροναύσταθμο και μια νέα πόλη ικανή να στεγάσει 30.000 κατοίκους. Από το 1930 έως το 1936, το μικρό ψαροχώρι Λακκί -το οποίο σήμερα είναι και το βασικό λιμάνι της Λέρου- μετατρέπεται σε Porto Lago. Χτίζονται το κτίριο διοίκησης, ο πύργος της αγοράς, ο κινηματογράφος, το θέατρο, το Hotel Roma (Hotel Λέρος, σήμερα), το νοσοκομείο, η εκκλησία του Αγίου Φραγκίσκου (ο σημερινός Άγιος Νικόλας) και πολλά άλλα δημόσια κτίρια καθώς και κατοικίες για τους αξιωματικούς και τους στρατιώτες. Η πόλη αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά έργα, ένα μοναδικό παράδειγμα ανοικοδόμησης πόλης από την αρχή, στο στυλ του ιταλικού ρασιοναλισμού.

Ιταλοί, Γερμανοί, Άγγλοι και Έλληνες, στρατιώτες, ορφανά, εξόριστοι, ψυχασθενείς και πρόσφυγες είναι μερικοί από τους 100.000 ανθρώπους που πέρασαν από τον πόλη του Portolago, χωρίς να είναι δική τους απόφαση και χωρίς κάποιος από αυτούς να θέλει να μείνει πραγματικά εκεί. Μέχρι και σήμερα, με το τελευταίο μεταναστευτικό κύμα που έσκασε στην Ευρώπη, η Λέρος και το Λακκί έγιναν για άλλη μια φορά σταθμός περαστικών ψυχών που το μόνο που ήθελαν ήταν να φύγουν από το νησί. Μέσα από την ιστορία του Porotlago εκτυλίσσεται όλη η σύγχρονη Ευρωπαϊκή ιστορία, από την επεκτατική πολιτική των Ιταλών στην περίοδο του μεσοπολέμου, το Β’ παγκόσμιο πόλεμο και τις πολιτικές αναταραχές στην Ελλάδα μέχρι το προσφυγικό θέμα των ημερών μας. Παρά την κοιλιά που κάνει στη μέση, όπου η αναλυτική περιγραφή των γεγονότων του πολέμου και τις πολιτικών τεκταινόμενων μπορεί να γίνει λίγο κουραστική για τους θεατές που δεν χρειάζονται τόσες λεπτομέρειες σχετικά με το θέμα, το ντοκιμαντέρ της Ιωάννας Ασμενιάδου-Φωκά καταφέρνει να μας παρουσιάσει μια άλλη Λέρο, ένα νησί που λίγοι από εμάς γνωρίζουμε πραγματικά και του οποίου η ταυτότητα αποτελεί θησαυρό για τη σύγχρονη ιστορία του τόπου μας.

*Από φέτος, η COSMOTE TV είναι υποστηρικτής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, με πιο μεγάλα ραντεβού, το 19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ και το 58ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου, που θα διεξαχθεί από τις 2 έως τις 12 Νοεμβρίου 2017.

Δημοφιλή