Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για την επέκταση των εξουσιών του προέδρου στην Τουρκία δεν ήταν ο θρίαμβος στον οποίο προσέβλεπε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν: Η επικράτησή του ήταν οριακή, ενώ παράλληλα η νίκη του αμφισβητείται- ως εκ τούτου τίθενται πολλά ερωτηματικά όσον αφορά στην «επόμενη ημέρα».
Όπως εξηγεί στη HuffPost Greece ο Δρ. Κωνσταντίνος Φίλης, διευθυντής ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ) και συγγραφέας του βιβλίου «Πρόσφυγες, Ευρώπη, Ανασφάλεια (Εκδόσεις Παπαδόπουλος), πρόκειται για μια νίκη η οποία έλαβε χώρα υπό πάρα πολύ δυσμενείς συνθήκες για τους οπαδούς του «όχι», μα παρόλα αυτά διατυπώθηκε ισχυρή αμφισβήτηση του Ερντογάν.
Κ. Φίλης: «Αυτό σημαίνει ότι έχουμε επί της ουσίας ένα “πληγωμένο θηρίο” (τον Ερντογάν και κατ' επέκταση την Τουρκία), κάτι που σημαίνει ότι, όπως μέχρι σήμερα έχει κινηθεί ο Τούρκος πρόεδρος, μάλλον θα δούμε μια διάθεση από πλευράς του στο εσωτερικό να επεκτείνει την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, να προσπαθεί να περιορίσει και να καταπνίξει τις αντίθετες προς αυτόν φωνές, να κάνει ένα μεγαλύτερο βήμα προς τον αυταρχισμό προκειμένου να κρατήσει την εξουσία, γιατί το ποσοστό αμφισβήτησης του είναι πάρα πολύ υψηλό. Αν κινηθεί προς την αυταρχικότητα και τον ολοκληρωτισμό, δύσκολα θα μπορέσει να αλλάξει ρότα και στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής».
Από πλευράς του, ο Ιπποκράτης Δασκαλάκης, υποστράτηγος ε.α., διευθυντής μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ) και διαλέκτης και συνεργάτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ), κάνει λόγο για μια «Πύρρεια Νίκη».
Ι. Δασκαλάκης:«Ο χάρτης παρουσιάζει μια τριχοτομημένη χώρα με μια περισσότερο “προοδευτική” παραλιακή ζώνη, την κεντρική ισλαμική «βαθιά» Ανατολή και τις κουρδικές νοτιανατολικές περιοχές. Μάλλον το αποτέλεσμα πρέπει να έχει απογοητεύσει το “σουλτάνο” που περίμενε μια άνετη επικράτηση του ΝΑΙ. Ας μη ξεχνάμε ότι το δημοψήφισμα διεξήχθη σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και υπό το άγρυπνο μάτι των μηχανισμών του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ».
Η «αισιόδοξη» εκδοχή
Όσον αφορά στην Ελλάδα, ο κ. Φίλης επισημαίνει πως η Ελλάδα επηρεάζεται τόσο από τα δρώμενα στο εσωτερικό της γείτονος, όσο και από τις σχέσεις της ΕΕ με την Τουρκία, αλλά και το τι συμβαίνει στο «μέτωπο» της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή. Αρχίζοντας με την «αισιόδοξη» εκδοχή, ο κ. Φίλης αναφέρει πως ο Τούρκος πρόεδρος ίσως «πάρει το μήνυμα» και «κινηθεί με μια πιο συναινετική πολιτική στο εσωτερικό για να επιχειρήσει να κλείσει μέτωπα. Αυτό θα επηρέαζε και την εξωτερική πολιτική, δηλαδή να παρουσιάσει μια ανάλογη διάθεση και συμπεριφορά και εκεί».
Ωστόσο, όπως υπογραμμίζει, σήμερα το σενάριο αυτό δεν φαντάζει τόσο πιθανό.
Οι σχέσεις με την ΕΕ- πώς επηρεάζουν την Ελλάδα
Ο κ. Φίλης, υπογραμμίζει το δεδομένο της απομάκρυνσης της Τουρκίας από το ευρωπαϊκό άρμα, αναλύοντας το πώς επιδρά στην κατάσταση το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, αναφερόμενος ειδικότερα στο θέμα της επαναφοράς της θανατικής ποινής: «Ίσως να μην είναι πλέον τόσο εύκολο να περάσει την επαναφορά της θανατικής ποινής μετά από αυτό- ένα νέο δημοψήφισμα σε αυτό το θέμα, όπως έχει πει, μάλλον δεν θα γίνει- η δυναμική δεν είναι υπέρ, δεν έχουμε ξεκάθαρο αποτέλεσμα υπέρ του “ναι” για να πούμε ότι κάτι αντίστοιχο θα παρατηρούσαμε και για τη θανατική ποινή».
Κ. Φίλης: «Αν δεν επαναφέρει τη θανατική ποινή μπορεί πολιτικά και θεσμικά η Τουρκία να απομακρύνεται αναντίρρητα από την ΕΕ, όμως, ταυτόχρονα, λόγω του ότι κλονίζεται και η τουρκική οικονομία και λόγω του ότι ο Ερντογάν έχει εδραιωθεί πολιτικά λόγω της μέχρι πρότινος θετικής πορείας της τουρκικής οικονομίας, μπορεί να κάνει την ανάγκη φιλοτιμία- δηλαδή να υποχρεωθεί σε μια σχετική αναδίπλωση έναντι της Ευρώπης, όπου ναι μεν η προοπτική ένταξης πλέον δεν συζητείται, αλλά στο οικονομικό πεδίο πρέπει να διατηρήσει τις σχέσεις με τον Νο 1 εμπορικό εταίρο , δηλαδή την ΕΕ. Άλλωστε, ευρωπαϊκές εταιρείες είναι μεταξύ των μεγαλύτερων επενδυτών της τουρκικής οικονομίας».
Σε αυτό το σενάριο, συνεχίζει, θα έχουμε έναν προσανατολισμό στις ευρωτουρκικές σχέσεις που θα είναι πιο πολύ πραγματιστικός: «Δεν μπορούμε να τα βρούμε πολιτικά και θεσμικά, αλλά σε οικονομία, εμπόριο, επενδύσεις, ενέργεια και προσφυγομεταναστευτικό υπάρχουν κοινά συμφέροντα και πρέπει εκεί να εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να δημιουργηθεί νέα κατάσταση στις ευρωτουρκικές σχέσεις η οποία θα είναι μια θετική εξέλιξη- δηλαδή να βάλει νερό στο κρασί του λόγω του ότι θα κάνει την ανάγκη φιλοτιμία».
«Κόντρα στους πάντες»
Βεβαίως, υπάρχει και το σενάριο σύμφωνα με το οποίο ο Τούρκος πρόεδρος θα ακολουθήσει μια πορεία περαιτέρω σύγκρουσης.
Κ. Φίλης: «Από την άλλη, αν ο Ερντογάν κινηθεί στην κατεύθυνση της πόλωσης, μπορεί να κάνει την ανάγνωση ότι νίκησε οριακά μεν, έχοντας πάει κόντρα στους πάντες και τα πάντα δε. Τότε μπορεί να εξακολουθήσει να έχει τους Ευρωπαίους απέναντι του, κάτι το οποίο βέβαια θα πλήξει την τουρκική οικονομία και τον τουρισμό».
«Πούτιν της Τουρκίας»
Όπως εκτιμά ο κ. Δασκαλάκης, ο διχασμός μιας κοινωνίας δεν συνεπάγεται και την αντίστοιχη οπισθοδρόμηση του κράτους: «Οπωσδήποτε δημιουργεί σοβαρές οπισθέλκουσες και επικίνδυνες αποσταθεροποιητικές τριβές. Υπό προϋποθέσεις όμως, η εσωτερική αντιπαλότητα μπορεί να διοχετευθεί κατάλληλα στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής αλλά ακόμη και να λειτουργήσει ως εφαλτήριο ανάπτυξης».
Ι. Δασκαλάκης: «Η Τουρκία φαίνεται ότι στο πρόσωπο του Ερντογάν αποκτά τον δικό της Πούτιν. Αυταρχικά προσωποπαγή καθεστώτα αμφότερα, υπό την επικάλυψη μιας δημοκρατικής λειτουργίας. Ίσως η βέλτιστη λύση για κράτη και κοινωνίες με αδύναμους θεσμούς και έλλειμμα ομαλού πολιτικού βίου. Η διαφορά έγκειται ότι στη γειτονική μας χώρα υπάρχει μια ισλαμική προδιάθεση σε άνοδο που ενθαρρύνεται από το ΑΚΡ».
Τι θέλει η Ελλάδα- τι θα συμβεί στη Μέση Ανατολή και το Κυπριακό
Συνοψίζοντας αυτό που θα επιθυμούσε η Ελλάδα, ο κ. Φίλης σημειώνει πως αυτό που θέλει η χώρα μας είναι «μια Τουρκία που είναι προσανατολισμένη προς την Ευρώπη, μια Τουρκία που έχει κάποια στοιχεία έστω και περιορισμένα δημοκρατικής διακυβέρνησης και διάθεσης των εξουσιών μια Τουρκία η οποία είναι προβλέψιμη και σχετικά αξιόπιστη. Αυτό δεν μας το προσφέρει η σημερινή Τουρκία, η Τουρκία του Ερντογάν.
Κ. Φίλης:«Επιπρόσθετα στην εξίσωση των ελληνοτουρκικών έχουμε και το σκέλος Μέση Ανατολή. Η Τουρκία προσπαθεί να κάνει διαχείριση ζημιάς στο μέτωπο της Μ Ανατολής και προσπαθεί να βρει κάποιους κοινούς παρονομαστές με ΗΠΑ και Ρωσία γύρω από τη μεγαλύτερη προτεραιότητα της τουρκικής, πολιτικής, δηλ την ανάσχεση των Κούρδων της Συρίας. Ο Ερντογάν, του οποίου η πολιτική στη Μ. Ανατολή αμφισβητείται από την κεμαλική αντιπολιτευση, είναι αυτός ο οποίος κατά το δοκούν στρέφεται προς το μέτωπο της Ελλάδας, αναβαθμίζει τις τουρκικές προκλήσεις, αλλά και τις τουρκικές αξιώσεις και έχει μια σύγκλιση μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων στο εσωτερικό ως προς τα ζητήματα του Αιγαίου. Έχουμε δηλαδή δει να πλειοδοτούν κεμαλιστές και ΑΚΡ γύρω από θέματα όπως πχ οι βραχονησίδες. Πράγμα που σημαίνει ότι αν ο Ερντογάν στριμωχτεί εσωτερικά και αισθανθεί αποσταθεροποιημένος ενδέχεται να επιχειρήσει αντιπερισπασμό με την Ελλάδα ή το Κυπριακό στο επίκεντρο. Γνωρίζει ασφαλώς τους δραματικούς περιορισμούς και τα μεγάλα ρίσκα που συνεπάγεται η πρόκληση ενός θερμού επεισοδίου, για αυτό και πιθανολογώ ότι κάτι τέτοιο δεν είναι ιδιαίτερα πιθανό και μάλλον δεν θα είναι κεντρικά σχεδιασμένο από την Άγκυρα. Αυτό αφήνει ανοιχτό το σενάριο της προβοκάτσιας ή και του ατυχήματος, λόγω του ότι και οι ένοπλες δυνάμεις είναι σε φάση ανασύνταξης».
Όμως, όπως συνεχίζει ο διευθυντής ερευνών του ΙΔΙΣ, και σε αυτή την περίπτωση δεν αρκεί στον Ερντογάν και στα αδιέξοδα που έχει παράξει η πολιτική του μια εναντίωση ή στοχοποίηση της Ελλάδας, «η οποία δεν αποτελεί προτεραιότητα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής αλλά μπορεί να έρθει στο πρώτο πλάνο εξ αντανακλάσεως λόγω της δύσκολης και σύνθετης κατάστασης που η Τουρκία πρέπει να διαχειριστεί στη Μ. Ανατολή».
Οι κινήσεις του Ερντογάν την «επόμενη ημέρα»
Ι. Δασκαλάκης:«Ο Ερντογάν με την ανατολίτικη “πανουργία” εκτιμάται ότι θα εμφανιστεί αύριο ενωτικός. Ενδεχομένως να προχωρήσει και σε τολμηρά ανοίγματα προς τους αντιπάλους του. Η προσωπικότητα του όμως όπως και η δομή του κυβερνώντος κόμματος δεν θα επιτρέψουν την ειλικρινή υλοποίηση παρόμοιων ανοιγμάτων. Η τουρκική εσωτερική πολιτική θα συνεχίσει να είναι συγκρουσιακή και ο ρόλος του παντοδύναμου πλέον σουλτάνου θα συναντά μια αυξανομένη αμφισβήτηση».
Κουρδικό και τελικά συμπεράσματα
Καταλήγοντας, ο κ. Φίλης εκτιμά πως το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος δεν τροποποιεί τις προκλήσεις που η Τουρκία καλείται να διαχειριστεί, «αντιθέτως επιβεβαιώθηκε η διαίρεση στο εσωτερικό της χώρας, η οποία μάλιστα στα χρόνια του Ερντογάν έχει αποκτήσει έντονα γεωγραφικά χαρακτηριστικά, πέρα από το εθνοτικό, το θρησκευτικό και το πολιτισμικό».
Όσον αφορά στο Κουρδικό, τονίζει πως η δαιμονοποίηση των Κούρδων φάνηκε ότι δεν είχε τα επιθυμητά για τον Ερντογάν εκλογικά αποτελέσματα, «αντιθέτως η κατάσταση αυτή έχει οξύνει την ήδη προβληματική κατάσταση στα νοτιοανατολικά της χώρας».
Κ. Φίλης:Η οικονομία χρειάζεται τονωτικές ενέσεις που δεν μπορούν να προέλθουν από το εσωτερικό, αλλά απαιτούν ξένα κεφάλαια και άμεσες ξένες επενδύσεις, οι σχέσεις με την ΕΕ και τις ΗΠΑ βρίσκονται σε φάση δοκιμασίας, στο μέτωπο της Μ. Ανατολής η Τουρκία προβαίνει σε αναδιπλώσεις μη μπορώντας να χαράξει μία συγκεκριμένη, ξεκάθαρη στρατηγική, μπερδεύοντας πολλές φορές φίλους και αντιπάλους και, για να καταλήξουμε, το μεγάλο ερώτημα στα χείλη πολλών δυτικών και όχι μόνο είναι τι μπορούμε να κάνουμε για να μη “χάσουμε” την Τουρκία».