Στην γκαλερί των αδελφών Καλφαγιάν, λίγο έξω από τα τραπεζάκια της πλατείας Κολωνακίου, έχουν παραταχθεί τραπέζια που παραπέμπουν σε σχολικά θρανία. Επάνω τους ξεχωρίζουν με ιδιαίτερη επιμέλεια, δεκάδες στυλό που καταλήγουν σε ένα ανοιχτό βιβλίο. Τα στυλό, όμως, αυτά δεν είναι καθόλου συνηθισμένα. Με μια προσεκτική µατιά αποκαλύπτεις ότι φέρουν χαραγμένες προτάσεις. Κείμενα που όλα μαζί συνιστούν τις σελίδες από το πολυσέλιδο πόνημα του Ερνστ Γκόμπριχ «Το Χρονικό της Τέχνης» (“The Story of Art”), το «αλφαβητάρι» για τους εραστές της τέχνης.
Σε αυτό το βιβλίο ο Αντώνης Ντόνεφ, φοιτητής στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, εξετάστηκε, χαράσσοντας με βελόνα σε 30 περίπου στυλό την εξεταστέα ύλη. Από τότε τα χρόνια πέρασαν και το ταλέντο που ανέπτυξε ως δεξιοτέχνης-μικρογράφος, τον έκανε να προχωρήσει σε ένα ύφος αναγνωρίσιμο που έχει ξεπεράσει προ πολλού τα εγχώρια εικαστικά σύνορα. Τώρα, ο Ντόνεφ μοιράζεται την προσωπική του ιστορία και «διασκεδάζει» την εκπαιδευτική διαδικασία σε 372 στυλό, μια γλυπτική εγκατάσταση μνημειακών διαστάσεων. Συνάντησα τον καλλιτέχνη στο στήσιμο του έργου, περίεργος για την ιδέα πίσω από το «Σκονάκι στην Ιστορία της Τέχνης».
«Η ιδέα είναι πραγματική: αφορά το σκονάκι που “εφάρμοσα” από τα σχολικά μου χρόνια και αργότερα, στη Σχολή Καλών Τεχνών. Τότε, πέρασα το μάθημα στην ιστορίας της τέχνης, κάνοντας αρκετά στυλό – 30, 40, δε θυμάμαι ακριβώς -, με άριστα! Τώρα, λοιπόν, αποφάσισα να “γράψω” όλο το βιβλίο ως έργο».
Εκτός από αυτήν την ιδιότυπη μεταγραφή, ο Ντόνεφ έχει ένα στυλό ως «οδηγό», όπου αναγράφεται κάθε κεφάλαιο σε ποιο νούμερο στυλό αντιστοιχεί. «Τον οδηγό τον έχω πάντα στη τσέπη μου κι αναλόγως το κεφάλαιο που θα "πέσει", βρίσκω το νουμεράκι από το στυλό που θέλω. Έτσι, υπάρχει και μια ταχύτητα, γιατί γίνεται μηχανικά και μπορείς να φύγεις πρώτος από την αίθουσα. Είναι κάτι που με αντιπροσωπεύει γενικά στη ζωή μου∙ είμαι "λούφας" όπως όλοι στην Ελλάδα, νομίζω, νιώθουμε κάπως έτσι».
Οξύμωρο να νιώθει έτσι κάποιος που σε καθημερινή βάση – κοντά στις άλλες ασχολίες του εργαστηρίου – αφιέρωσε καθημερινά, επί ένα χρόνο, τουλάχιστον, δύο ώρες σε μια επίπονη διαδικασία.
Οπότε, δεν υπάρχει το στοιχείο της ενοχής;
Όχι, καμία ενοχή. Αντιθέτως, το αποτέλεσμα μετράει. Το πτυχίο, άλλωστε, δεν το πήρα; Mε άριστα κιόλας! Για να σοβαρευτούμε, όμως, το αποτέλεσμα ήταν καλύτερο για μένα, διότι στην προσπάθειά μου να λουφάρω, έμαθα την ιστορία τέχνης καλύτερα. Πέρα από το γεγονός ότι, προσωπικά, δεν μαθαίνω με την παπαγαλία, νιώθω ότι αυτό που έκανα έχει «χαραχτεί» εντός μου! Κάθε σελίδα εντυπώθηκε, χρησιμοποιώντας ένα, ας πούμε, αδόκιμο μέσο.
Άρα, έμαθες μέσα από τη «λούφα». Προηγουμένως, το τοποθέτησες συλλογικά, σαν ένα «κουσούρι» που μας κατατρέχει.
Οπωσδήποτε, κάνω κριτική, πρώτα και κύρια στον εαυτό μου και μετά στον περίγυρο, με όλο αυτό που περνάμε τα τελευταία χρόνια∙ αλλά είναι ένα γεγονός που μας χαρακτηρίζει. Είναι κάτι που πρέπει να το κρύψουμε; Πιστεύω πως όχι. Άλλωστε, η λούφα χαρακτηρίζει συνολικά τους λαούς στα Βαλκάνια. Όμως, προσέξτε: εδώ η κριτική δε μένει στο στερεότυπο. Αν βρεις τη θετική του μεριά, μπορεί να σου δώσει πράγματα και να προχωρήσεις όπως εγώ. Γιατί εγώ την ιστορία τέχνης τελικά, την έμαθα.
Γενικότερα, το έργο σου χαρακτηρίζει η μετασκευή αντικειμένων. Χρησιμοποιείς παλιά βιβλία, εγκυκλοπαίδειες, λεξικά.
Ναι, παρουσιάζω κάτι καινούργιο όσον αφορά το νόημα της δουλειάς, αλλά ο χαρακτήρας της παραμένει ίδιος. Το κεντρικό στοιχείο της είναι η μεταμόρφωση. Αντιδρώ στην έντυπη ύλη και στη γνώση που παρουσιάζεται ως κάτι αμετάβλητο, αμετακίνητο. Μπορεί να μην είναι η πένα και το σχέδιο επάνω σε λήμματα του λεξικού, αλλά τώρα, πιστεύω, εισάγω τον θεατή στον τρόπο σκέψης, στη φιλοσοφία μου. Βεβαίως, δεν σταματώ να κάνω τα σχέδιά μου, παράλληλα με τα κολάζ και τα στυλό. Ήθελα, όμως, πολύ να δείξω στον κόσμο το «σκονάκι» γιατί με αντιπροσωπεύει καλλιτεχνικά και με εκφράζει με τρόπο ουσιαστικό.
Στο έργο σου βλέπουμε και παλιούς χάρτες. Εκεί, πώς παρουσιάζεις το στοιχείο της μεταμόρφωσης;
Πάλι βλέπω την έντυπη ύλη με άλλο τρόπο. Οι χάρτες που γνωρίσαμε ως μαθητές αλλάζουν, γιατί τα σύνορα αλλάζουν μαζί με την ιστορία. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Συρίας και όλου του προσφυγικού κόσμου που μεταφέρεται κατά κύματα.
Άρα, έχει και πολιτικό σχόλιο;
Οπωσδήποτε, χωρίς να γίνεται από καθαρή πρόθεση, εσκεμμένα. Περισσότερο έχει να κάνει με την ανθρωπότητα γενικά, παρά με την τρέχουσα επικαιρότητα. Δεν εξυπηρετεί δηλαδή ένα ιδεολόγημα.
Αν κάποιος από τους επισκέπτες κλέψει ένα στυλό;
Ας κλέψει! Είναι μέσα στο κόλπο αυτό και η λούφα παίζει κι εκεί. Όποιος έχει τα κότσια, ας το κάνει.
Για την ιστορία να πούμε ότι ο Ντόνεφ ήταν µεταξύ των έξι αριστούχων αποφοίτων της ΑΣΚΤ οι οποίοι βραβεύτηκαν στα πλαίσια του προγράµµατος «Η Μεγάλη Στιγµή για τον Πολιτισµό: Ανάδειξη Νέων Δηµιουργών – Eurobank Private Banking». Δεν ξέρουμε πώς θα αντιδράσει σήμερα η Καθηγήτριά του, πάντως αν ζούσε ο Γκόμπριχ, σίγουρα θα διασκέδαζε την πιο επίπονη και εμπνευσμένη μεταγραφή του βιβλίου του. Έργα του καλλιτέχνη υπάρχουν στο ΔΕΣΤΕ, στην Ευρωπαϊκή τράπεζα, σε πολλές και σημαντικές συλλογές ανά τον κόσμο.
Kalfayan Galleries (Χάριτος 11, Αθήνα)
Διάρκεια: έως 9 Δεκεµβρίου
Ωράριο: Δευτέρα 10.00 - 15.00 | Τρίτη – Παρασκευή 10.00 - 20.00 | Σάββατο 11.00 – 15.00