Την ώρα που η Βόρεια Κορέα βρίσκεται σε συνεχή διένεξη με τη Νότια Κορέα και τις ΗΠΑ κόντρα στις διεθνείς πιέσεις για το πυρηνικό της πρόγραμμα, τη στιγμή που αρκετές ακόμα χώρες εξακολουθούν να επενδύουν στα πυρηνικά τους εργοστάσια παρόλο που οι απειλές για την ανθρωπότητα τείνουν να προκαλούν όλο και μεγαλύτερη ανησυχία κι ενώ η συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν αμφισβητήθηκε από τις ΗΠΑ, είναι λογικό το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινότητας να στρέφεται περισσότερο από ποτέ στις εργασίες για την ολική απαγόρευση της χρήσης των πυρηνικών όπλων ή ακόμα και της πυρηνικής ενέργειας.
Η απονομή του Νόμπελ Ειρήνης 2017 στην International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN) ήταν μια ευχάριστη έκπληξη μέσα σε όλα αυτά. Κι αυτό γιατί χάρη στη δράση της 122 κράτη - μέλη ψήφισαν στον ΟΗΕ τη Συνθήκη Πλήρους Απαγόρευσης των πυρηνικών όπλων, που βασίζεται στις ανθρωπιστικές επιπτώσεις, που προέρχονται όχι μόνο από τη χρήση αλλά και από την κατασκευή, φύλαξη, μετακίνηση και καταστροφή εκείνων που αποτελούν σίγουρα τα χειρότερα όπλα. Στην Ελλάδα η ICAN εκπροσωπείται από δεκάδες οργανώσεις μία εκ των οποίων είναι και το Αντιπυρηνικό Παρατηρητήριο Μεσογείου. Η αντιπρόεδρος του, κ. Όλγα Αθανίτη μίλησε στη HuffPost Greece με αφορμή τις διεθνείς εξελίξεις που επισκιάζουν την παγκόσμια ειρήνη και ανθρώπινη ύπαρξη αλλά και το βραβείο που απονεμήθηκε στην ICAN τον προηγούμενο μήνα.
Νόμπελ στους ιδρυτές της ICAN τριάντα χρόνια πριν
Ήταν το 1985 όταν το τότε ιδρυτικό μέλος της ICAN, International Physicians for the Prevention of Nuclear War (IPPNW), τιμήθηκε για πρώτη φορά με Νόμπελ Ειρήνης μετά την προσπάθειά του να επισημάνει στους ηγέτες και πολίτες των κρατών τους κινδύνους που διατρέχει η ανθρωπότητα από την κούρσα των πυρηνικών εξοπλισμών. Η μελέτη των επιστημόνων της IPPNW επικεντρώθηκε στη Μαλαισία και ειδικά την Αυστραλία, η οποία έχει πληγεί από τις δεκάδες πυρηνικές δοκιμές που διενεργούσαν οι ΗΠΑ στα εδάφή της, αφού πολλά από αυτά ήταν ελάχιστα κατοικήσιμα ή κατοικούνταν από αβορίγινες, οι οποίοι αντιμετωπίζονταν ως «πειραματόζωα» για τις εν λόγω δοκιμές.
«Η απονομή του Βραβείου Νόμπελ είναι μια ευκαιρία για εμάς να θέσουμε και πάλι το αντιπυρηνικό ζήτημα στη διεθνή ατζέντα την ώρα που βρισκόταν στο περιθώριο για πολλά χρόνια. Στόχος μας δεν είναι να μείνουμε στο συμβολικό του πράγματος, αλλά να πιέσουμε τους διεθνείς οργανισμούς και ειδικά τις κυβερνήσεις για την κατάργηση των πυρηνικών κεφαλών», επισημαίνει η κ. Αθανίτη, ενώ εξηγεί πως αν κάποιος με σκωπτική διάθεση αναρωτιέται για τα επιτεύγματα των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται ενάντια στα πυρηνικά, αρκεί να σκεφτεί πως κάποιες από αυτές έχουν καταφέρει πολλά. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η συμφωνία που υπογράφηκε για τη διάδοση των ναρκών.
Οι πυρηνικές κεφαλές στον πλανήτη
Στο μεταξύ σήμερα σε ολόκληρο τον κόσμο υπάρχουν τουλάχιστον 15.000 πυρηνικές κεφαλές. Περισσότερο από το 90% των παγκόσμιων αποθεμάτων ατομικών όπλων βρίσκονται στα χέρια της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, που αποτελούν, μαζί με επτά άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων η Βόρεια Κορέα, την πολύ κλειστή λέσχη των πυρηνικών δυνάμεων. Η Ρωσία εκτιμάται ότι διέθετε 7.290 πυρηνικές κεφαλές στις αρχές του 2016, ενώ οι ΗΠΑ περίπου 7.000. Οι δύο χώρες κατά τους υπολογισμούς του Ινστιτούτου Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης (SIPRI), διαθέτουν το 93% των πυρηνικών όπλων παγκοσμίως. Τις ακολουθούν η Γαλλία (300), η Κίνα (260), το Ηνωμένο Βασίλειο (215), το Πακιστάν (110-130), η Ινδία (100-120), το Ισραήλ (80) και η Βόρεια Κορέα (10, αν και τα δεδομένα είναι αβέβαια για τη χώρα αυτή).
Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί πως το απόθεμα πυρηνικών όπλων υποχώρησε από το αποκορύφωμα του των 70.000 πυρηνικών κεφαλών, που καταγραφόταν στα μέσα της δεκαετίας του 1980, ενώ η υποχώρηση αυτή οφείλεται κυρίως στις μειώσεις που έγιναν στα οπλοστάσια των Ρώσων και των Αμερικανών που ήταν το αποτέλεσμα τριών διεθνών συμβάσεων που υπογράφτηκαν από το 1991, καθώς και μονομερών πρωτοβουλιών των δύο παγκόσμιων πυρηνικών υπερδυνάμεων.
«Όπως και να 'χει, οι εκατέρωθεν απειλές που εξαπολύονται από συγκεκριμένα κράτη για τη χρήση πυρηνικών βομβών προκαλούν ανησυχία, αφού ακόμα κι αν εξαντλούνται σε επίπεδο λεονταρισμών, αποτελούν μια θρυαλλίδα με βάση την οποία απειλείται η παγκόσμια ειρήνη. Η επίδειξη δύναμης θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπειες για το σύνολο του πλανήτη», αναφέρει η αντιπρόεδρος του Αντιπυρηνικού Παρατηρητηρίου Μεσογείου, τονίζοντας πως οι πυρηνικές δοκιμές που πραγματοποιούνται έχουν ήδη επιφέρει επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία που ακόμα δεν είναι ορατές.
Η οικονομία των πυρηνικών
«Οι πιέσεις που μπορούμε να ασκήσουμε στα κράτη του πυρηνικά άξονα θα πρέπει να εστιάσουν κυρίως σε διακρατικό επίπεδο μέσα από την επιβολή κυρώσεων, το μέγεθος των οποίων θα ποικίλει ανάλογα με την κρίση της διεθνής κοινότητας», σημειώνει η κ. Αθανίτη ενώ συμπληρώνει πως «ακόμα ένα ζήτημα που πρέπει να τεθεί στη συζήτηση για τα πυρηνικά, αφορά τα κονδύλια που κόβονται από την παιδεία, την υγεία και το κοινωνικό κράτος προκειμένου να προοριστούν για τη διάθεση πυρηνικών κεφαλών. Το πρόβλημα είναι συνάμα κοινωνικό εκτός από όλα τα άλλα».
Η Πιονγιάνγκ για παράδειγμα δαπανάστην παραγωγή όπλων το 25% του ΑΕΠ της, το οποίο υπολογίζεται στα 34,5 τρισ. γουόν ή 30 δισ. δολάρια, σύμφωνα με στοιχεία που έχει συγκεντρώσει η κεντρική τράπεζα της Νότιας Κορέας. Είναι όμως απορίας άξιον πώς η Βόρεια Κορέα, μια χώρα που λειτουργεί στο περιθώριο της διεθνούς πολιτικής και της οικονομικής κοινότητας, είναι σε θέση να χρηματοδοτεί ένα τόσο δαπανηρό πρόγραμμα παραγωγής πυρηνικών όπλων και να προκαλεί τα ισχυρότερα κράτη του κόσμου.
Όπως και να 'χει, οι εκατέρωθεν απειλές που εξαπολύονται από συγκεκριμένα κράτη για τη χρήση πυρηνικών βομβών προκαλούν ανησυχία, αφού ακόμα κι αν εξαντλούνται σε επίπεδο λεονταρισμών, αποτελούν μια θρυαλλίδα με βάση την οποία απειλείται η παγκόσμια ειρήνη.
Το παραπάνω ερώτημα αποδεικνύει πως οι πρακτικές που χρησιμοποιούν πολλά από τα κράτη του πυρηνικού άξονα προκειμένου να αντλήσουν χρήματα για τα όπλα τους είναι ένα ακόμα μείζον ζήτημα που χρήζει προσοχής, αφού σύμφωνα με τα στοιχεία ανάμεσα στις πηγές εσόδων της Πιονγιάνγκ φαίνεται πως είναι και η καταναγκαστική εργασία Βορειοκορεατών σε Κίνα και Ρωσία, η πώληση όπλων και πλαστών φαρμάκων και το κυβερνοέγκλημα.
Τι ισχύει για την πυρηνική ενέργεια
Ακόμα ένα θέμα που προκύπτει στις κατά καιρούς συζητήσεις για το ζήτημα των πυρηνικών είναι και αυτό της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας, η οποία σύμφωνα με όσους τάσσονται υπέρ της, αποτελεί μια από τις βασικές μορφές παραγωγής ενέργειας. Σήμερα, το 31% της ηλεκτρικής ενέργειας της Ευρώπης παράγεται από πυρηνικούς σταθμούς, εγκατεστημένους σε 18 χώρες. Η παραγωγή πυρηνικής ενέργειας στην ΕΕ, αφού έφτασε στο απόγειό της το 2004 (σημειώνοντας αύξηση κατά 23% από το 1990), στην συνέχεια μειώθηκε κατά 13%, ακολουθώντας την πορεία της αντίστοιχης συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης.
Η κ. Αθανίτη εξηγεί πως η θέση του αντιπυρηνικού κινήματος ήταν σαφής από την αρχή, αφού σε καμία περίπτωση τα μέλη του δεν θεωρούν πως μπορεί να υπάρξει χρήση της πυρηνικής ενέργειας χωρίς ζημία για τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
«Κατ' αρχάς τα πυρηνικά σκουπίδια -δηλαδή όλα τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή της πυρηνικής ενέργειας- είναι τοξικά, ραδιενεργά και δεν εξουδετερώνονται. Πέραν όμως αυτού, η «ειρηνική», όπως την αποκαλείτε, χρήση της πυρηνικής ενέργειας, συνδέεται με τα όπλα, δεδομένου ότι πολλά από τα υποπροϊόντά της διατίθενται ως πρώτη ύλη για την παραγωγή όπλων. Συν τοις άλλοις, ανάμεσα στις χώρες που διακινούν τις ύλες αυτές και σε αυτές που τις αγοράζουν διακυβεύονται τεράστια οικονομικά συμφέροντα, με αποτέλεσμα πολλές φορές οι χώρες-πελάτες να καθίστανται όμηροι, αφού δανείζονται τεράστια ποσά για την αγορά των πυρηνικών», εξηγεί.
Γιατί αυξάνονται οι πυρηνικοί σταθμοί
Γιατί όμως παρά το αυξημένο κόστος των πυρηνικών σταθμών κάποιες χώρες συνεχίζουν να επενδύουν στην κατασκευή και τη συντήρησή τους; Οι λόγοι είναι δύο σύμφωνα με την κ. Αθανίτη. Αφενός υπάρχουν κράτη που προφασίζονται την απουσία των κλασικών πόρων ενέργειας, -όπως το πετρέλαιο και ο λιγνίτης- και παρουσιάζουν την πυρηνική ως τη μόνη καθαρή ενέργεια. Αφετέρου η πυρηνική βιομηχανία για να επιβιώσει αναζητεί όλο και περισσότερους πελάτες, πιέζοντας τις κυβερνήσεις με διάφορους τρόπους -οικονομικούς, πολιτικούς, στρατιωτικούς- να υπογράψουν τα συμβόλαιά της.
Η αντιπρόεδρος του παρατηρητηρίου μάλιστα αναφέρει το πάλαι ποτέ παράδειγμα του ανατολικού μπλοκ, με βάση το οποίο η Σοβιετική Ένωση κατασκεύαζε εργοστάσια σε χώρες που δεν το είχαν ανάγκη, ενώ έπαιρνε το τελικό παραγόμενο προϊόν και οι ντόπιοι έμεναν με το τοξικό απόβλητο, το σκουπίδι και τους θανάτους των εργαζομένων στα εργοστάσια. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Βουλγαρίας.
Ανάμεσα στις χώρες που διακινούν τις ύλες αυτές και σε αυτές που τις αγοράζουν διακυβεύονται τεράστια οικονομικά συμφέροντα, με αποτέλεσμα πολλές φορές οι χώρες-πελάτες να καθίστανται όμηροι, αφού δανείζονται τεράστια ποσά για την αγορά των πυρηνικών
«Oι σχέσεις αλληλεξάρτησης μεταξύ χωρών και κυβερνήσεων είναι τεράστιες, αλλά κανείς δεν μιλάει ανοιχτά παρόλο που πολλοί γνωρίζουν», σημειώνει η κ. Αθανίτη, ενώ όπως τονίζει, σαν χώρα η Ελλάδα λόγω της γειτνίασης οφείλει να εστιάσει το ενδιαφέρον της στην περίπτωση της Τουρκίας, όπου ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν φαίνεται πως θέλει να ενισχύσει τη θέση της χώρας ως πυρηνική δύναμη, όπως και σε αυτή της Βουλγαρίας, όπου μεταξύ άλλων εντοπίζεται ο κίνδυνος των πυρηνικών κουφαριών, ο οποίος απειλεί τόσο την Ελλάδα όσο και ολόκληρη την ανθρωπότητα. Eνδεικτική εδώ είναι η περίπτωση των αντιδραστήρων που δεν λειτουργούν πια στο Κοζλοντούι.
«Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως πολλές φορές το κόστος για να κλείσεις ένα πυρηνικό εργοστάσιο υπερβαίνει το κόστος για να το ανοίξεις. Αυτό είναι το πρόβλημα στη Βουλγαρία. Εκτός αυτού τίθεται και το θέμα των πυρηνικών ατυχημάτων. Συμβαίνουν πάρα πολλά τα οποία δεν φτάνουν καν στα αφτιά μας. Τα κατάλοιπα της Φουκουσίμα όχι μόνο ταξίδεψαν μέχρι τις ΗΠΑ αλλά ανιχνεύονται ακόμα σε πολύ μεγάλη γεωμετρική ακτίνα από την περιοχή», σχολιάζει η αντιπρόεδρος του Παρατηρητηρίου.
Μπορεί να υπάρξει κόσμος χωρίς πυρηνικά;
Πόσο όμως πιθανό είναι να υπάρξει κόσμος χωρίς πυρηνικά; Αυτό είναι το ερώτημα που θέσαμε στην κ. Αθανίτη λίγο πριν ολοκληρωθεί η συζήτησή μας. «Όλα είναι πιθανά αρκεί να ευαισθητοποιηθεί ο κόσμος. Η συλλογική δράση μπορεί να κάνει θαύματα αλλά και καταστροφές. Αν ο άνθρωπος δεν αναγνωρίσει τη σημασία των θεμάτων που προκύπτουν από τη χρήση των πυρηνικών, τότε κανένας αγώνας δεν έχει νόημα. Με άλλα λόγια δεν έχει νόημα να παλεύουμε για τα κοινωνικά μας δικαιώματα ή για ο,τιδήποτε άλλο αν κινδυνεύουμε από τα πυρηνικά», απαντά η ίδια.
Να σημειωθεί ότι το Αντιπυρηνικό Παρατηρητήριο της Μεσογείου σε συνεργασία με εκπαιδευτικούς φορείς -και κυρίως το πανεπιστήμιο Αιγαίου- έχει φροντίσει για τη διοργάνωση εκπαιδευτικών τμημάτων στα σχολεία προκειμένου τα παιδιά από μικρά να συνειδητοποιήσουν τι θα πει πυρηνική ενέργεια και πυρηνικά όπλα αλλά και τι επιπτώσεις έχουν αυτά στην καθημερινότητά τους. Είναι σίγουρα μια καλή αρχή για να θέσουν τις προτεραιότητές τους και θα δοθεί ένα τέλος στην ελλιπή ενημέρωση που επικρατεί μέχρι σήμερα για το θέμα.