Δεν υπάρχει πιο τρομακτικό θέαμα από αυτό μιας εγκύου που διασχίζει με αυτοκίνητο το κακοτράχαλο ελληνικό οδόστρωμα. Καθιζήσεις ή λακκούβες αλλά και ανυψώσεις, ρωγμές, ρηγματώσεις, πρόχειρα μπαλώματα, αυλακώσεις και κυματώσεις του οδοστρώματος βρίσκονται διάχυτες σε όλο το ελληνικό οδικό δίκτυο προσφέροντας μια ενδιαφέρουσα εμπειρία στους επιβάτες και τους οδηγούς των οχημάτων. Αυτές οι παγίδες για την ασφάλεια των οδηγών (ιδιαίτερα των δικύκλων) αποτελούν ένα από τα σήματα κατατεθέν της σύγχρονης Ελλάδος. Η ποιότητα των ελληνικών δρόμων στην Ευρωπαϊκή Ένωση άλλωστε αξιολογείται ως χαμηλού επιπέδου με βάση το World Economic Forum Global Competitiveness Report, καθώς μας κατατάσσει στην 20ή θέση μεταξύ των 28 κρατών μελών της ΕΕ, με χώρες μόνο του πρώην ανατολικού μπλοκ να βρίσκονται χαμηλότερα από την Ελλάδα.
Για ποιο λόγο όμως συμβαίνει αυτό και τι δείχνει για τη χώρα μας; Πόσο κακό είναι τέλος πάντων να έχουμε λακκούβες στους δρόμους μας; Είναι τόσο κακό ώστε να συνδέεται στο παρόν άρθρο με την ανάπτυξη της χώρας;
Ας ξεκινήσουμε με μια διαπίστωση. Στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον οι δρόμοι αποτελούν τις αρτηρίες ενός συστήματος. Αποτελούν δε την πρώτη λαμβάνουσα εμπειρία του δημοσίου χώρου που δεχόμαστε όλοι όταν εξερχόμαστε από το ιδιωτικό μας περιβάλλον, το σπίτι μας. Εξερχόμενοι από την ασφάλεια της οικίας μας μεταφερόμαστε σε ένα δημόσιο περιβάλλον στο οποίο άμεσα προσαρμοζόμαστε. Ακολουθώντας τις οδικές αρτηρίες κινούμαστε για η δουλειά μας. Χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε αναπτύσσεται ένας διάλογος ανάμεσα σε εμάς και στο αστικό περιβάλλον. Και μπορεί ο ακαλαίσθητος αστικός σχεδιασμός να μας απωθεί οπτικά, αλλά η διάσχιση των δρόμων μας μεταφέρει την αίσθηση ενός κακού ή καλού οδοστρώματος το οποίο συνδέεται με το αίσθημα ασφάλειας που νιώθουμε κατά τις μετακινήσεις μας. Αν αντιλαμβανόμαστε ότι οι αρτηρίες του αστικού συστήματος δεν είναι σε καλή κατάσταση, τότε την ίδια αντίληψη αποκτούμε και για το ίδιο το σύστημα.
Ένας προχειροκατασκευασμένος ή προχειροεπισκευασμένος δρόμος σηματοδοτούν ότι η συγκεκριμένη κοινωνία είτε δεν λειτουργεί σωστά είτε δεν έχει τους πόρους να λειτουργήσει σωστά. Δημιουργεί δε μια αίσθηση ανακολουθίας και αναρχίας που επηρεάζει και τη συμπεριφορά όλων μας. Η αντίληψη που λαμβάνουμε είναι ότι ο καθένας ας κοιτάει τη δουλειά του μέσα σε αυτήν τη ζούγκλα που ζούμε μιας και όλα λειτουργούν από τύχη. Είναι άραγε υπερβολική αυτή η διαπίστωση; Γιατί στο εξωτερικό δεν έχουν και κακούς δρόμους;
Η κατάσταση του ελληνικού οδοστρώματος αποτελεί μια σαφή ένδειξη της ελληνικής προχειρότητας. Είναι καταρχάς προφανές ότι δεν υπάρχει ένα ομοιόμορφο σύστημα για την ποιοτική αποδοχή των επισκευών στο οδόστρωμα. Τα περιβόητα μπαλώματα είναι οι πληγές που έρχονται για να μείνουν για χρόνια θυμίζοντας την αυθαιρεσία ενός εργολάβου που αποφάσισε να μην κάνει καλά τη δουλειά του. Επίσης, η ανακολουθία στον τρόπο σχεδιασμού των παρεμβάσεων στο οδόστρωμα δείχνουν την προχειρότητα και στον προγραμματισμό της πολιτείας. Πόσες φορές δεν έχουμε γίνει μάρτυρες μιας κατάστασης όπου μια πρόσφατη οδόστρωση διαλύεται προκειμένου να διέλθει ένας νέος αγωγός. Δίχως άλλο οι κακοτεχνίες στους ελληνικούς δρόμους είναι ο κανόνας με πολλά οδοστρώματα να καταλήγουν σε παγίδες θανάτου για τους οδηγούς και τους περαστικούς, με τα υπέροχα μπαλώματα να έρχονται να θεραπεύσουν προσωρινά και για πάντα την κακοτεχνία.
Αν η πολιτεία δε μπορεί να βρει έναν τρόπο ποιοτικού ελέγχου της πιο βασικής αστικής υποδομής, του οδικού δικτύου, τότε πως είναι δυνατόν να πείσει ότι μπορεί να αναπτύξει και ελέγξει τις περισσότερο πολύπλοκες δομές μια σύγχρονης αστικής κοινωνίας; Αν δεν εισαγάγει ένα καθολικό και αυστηρό σύστημα ώστε τα δεκάδες εκατομμύρια που ξοδεύονται κάθε έτος στην οδοποιία να πιάνουν τόπο, πώς θα εκπαιδευτεί ώστε να διαχειρισθεί πολύπλοκα θέματα όπως τη διαχείριση και την ασφάλεια της δημόσιας πληροφορίας των προσωπικών δεδομένων των πολιτών που αποτελεί θεμέλιο λίθο της ψηφιακής οικονομίας;
Βέβαια, η κατάσταση των υποδομών έχει αποτελέσει και διεθνώς ένα θέμα προς διερεύνηση και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ όπου η μειούμενη ποιότητα του αμερικανικού οδικού δικτύου έχει αποτελέσει θέμα ευρύτερης δημόσιας συζήτησης. Εκτιμάται ότι το 32% του αμερικανικού εθνικού οδικού δικτύου είναι σε κακή κατάσταση ενώ το ποσοστό ανεβαίνει σε πάνω από 50% όταν ο λόγος γίνεται για το αστικό οδικό δίκτυο. Το πρόβλημα επιτείνεται καθώς στις ΗΠΑ η κύρια πηγή εσόδων για τη συντήρηση του οδικού δικτύου προέρχεται από το φόρο στα καύσιμα. Όμως με τα νέα οικολογικά αυτοκίνητα οι πωλήσεις των καυσίμων μειώνονται και αντίστοιχα μειώνεται και η χρηματοδότηση της οδοποιίας.
Μία λύση που συζητιέται στην Αμερική αφορά την εισαγωγή διοδίων, καθώς αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι οι κλειστές οδικές αρτηρίες με διόδια είναι σε άριστη κατάσταση σε σύγκριση με το δημόσιο οδικό δίκτυο. Μια άλλη λύση αποτελεί η στοχευμένη φορολόγηση για την ασφάλεια του οδικού δικτύου. Σε κάθε περίπτωση η συζήτηση έχει ανάψει στις ΗΠΑ καθώς μεγάλες εταιρίες μεταφορών δηλώνουν ότι ζημιώνονται σημαντικά από την ταλαιπωρία του στόλου τους λόγω της κακής οδικής υποδομής που παράλληλα μειώνει και την ταχύτητα των οχημάτων τους, μια παράμετρος που στην εποχή της διαδικτυακής οικονομίας είναι σημαντική, καθώς η γρήγορη και φθηνή μεταφορά ενός προϊόντος αποτελεί το κύριο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ανάμεσα σε ανταγωνιζόμενες εταιρείες ηλεκτρονικού εμπορίου.
Τι μπορούμε να κάνουμε όμως στη χώρα μας που αν μην τι άλλο αντιμετωπίζουμε το θέμα των μειούμενων υποδομών με μειωμένες χρηματοδοτικές ικανότητες; Μια λύση είναι ο δραστικός ανασχεδιασμός των διοικητικών διαδικασιών που αφορούν το σχεδιασμό και έλεγχο της οδικής υποδομής. Πρέπει να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο συνεννόησης ανάμεσα σε όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς (ιδιωτικούς και δημόσιους) ώστε να βελτιωθεί ο σχεδιασμός τόσο του οδικού δικτύου όσο και της συντήρησης αυτού και δίχως άλλο να τεθούν αυστηρά πρότυπα στην αποδοχή μιας εργασίας σε ένα οδικό δίκτυο. Παράλληλα, οι ιδιωτικοί φορείς μπορούν να προσφέρουν πόρους και τεχνογνωσία στο δημόσιο για τον καλύτερο σχεδιασμό ποιοτικών οδικών δικτύων. Σκεφτείτε τι χρήσιμη πληροφορία διαθέτουν οι ασφαλιστικές εταιρείες ή οι εταιρείες ταχυμεταφορών που δεν μπορούν να την μοιρασθούν με το δημόσιο.
Δεν υπάρχει πιο τρομακτικό θέαμα από αυτό μιας εγκύου που διασχίζει με αυτοκίνητο το κακοτράχαλο ελληνικό οδόστρωμα.
Δεύτερον, πρέπει να αλλάξει η αντίληψη της αντιμετώπισης ενός δρόμου ως μέσου μεταφοράς οχημάτων. Ένας δρόμος είναι επίσης και μια υπόγεια αρτηρία υποδομών ενός σύγχρονου αστικού περιβάλλοντος. Υποδομές που μπορούν να περιλαμβάνουν δίκτυα φυσικού αερίου, ύδρευσης, όμβριων υδάτων, ύδρευσης και ηλεκτρισμού αλλά και δίκτυα οπτικών ινών, αγωγούς μεταφοράς αστικών απορριμμάτων, τηλεθέρμανσης, αφαλατωμένων υδάτων για το πότισμα των κήπων ή για επαγγελματικές εργασίες και άλλων εναλλακτικών δικτύων. Μπορεί το κόστος ενός οδικού δικτύου να χρηματοδοτηθεί εν μέρει από ιδιώτες που ενδιαφέρονται να δημιουργήσουν μια νέα υποδομή.
Επίσης οι δρόμοι είναι και σημαντική πηγή συγκέντρωσης της πληροφορίας. Η αξία ενός δρόμου είναι διαφορετική, ανάλογα με την κίνηση που καταγράφεται σε αυτόν και την εμπορική αξία που διαγράφεται από την αξιοποίηση για παράδειγμα των χώρων προβολής διαφημιστικών μηνυμάτων.
Τέλος, νέες τεχνολογίες είναι δυνατόν να μειώσουν κατακόρυφα το κόστος κατασκευής και διαχείρισης των αστικών υποδομών. Οδικές αρτηρίες κατασκευασμένες από ανακυκλώσιμα υλικά με αισθητήρες κίνησης και υποδομή άντλησης ενέργειας από την κίνηση των οχημάτων αποτελούν τη συζήτηση που κυριαρχεί στο χώρο.
Εν κατακλείδι, μια μεγάλη επανεπένδυση σε αστικές οδικές υποδομές ετοιμάζεται να υλοποιηθεί σε διεθνές επίπεδο, καθώς το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών των υποδομών κατασκευάσθηκε τη δεκαετία του 1960. Δισεκατομμύρια πρόκειται να επενδυθούν στους τομείς των οδικών υποδομών που θα συνδεθούν και με την άφιξη των νέων ηλεκτροκίνητων αυτόνομων οχημάτων. Πρόκειται για μια στοχευμένη ενέργεια των κρατών στην προσπάθεια τους να αυξήσουν τις επενδύσεις.
Η Ελλάδα διαθέτει ένα οξύ πρόβλημα συντήρησης των οδικών υποδομών της, αλλά και μια ευκαιρία να αντιληφθεί ότι αν οργανώσει το σύστημα ανάπτυξης και συντήρησης του οδικού της δικτύου έξυπνα θα μπορέσει να αποκτήσει σημαντική τεχνογνωσία προς εξαγωγή. Ή χώρα μας έχει αποκτήσει μια σημαντική εμπειρία σε έργα Σύμπραξης Δημοσίου Ιδιωτικού Τομέα, αποτελεί μια χώρα με λαμπρές προοπτικές στο χώρο της μεταφοράς εμπορευμάτων και διαθέτει απόθεμα τεχνογνωσίας στην κατασκευή πολύπλοκων αστικών υποδομών. Λόγω της κρίσης πρέπει να γίνει επινοητική και με διάθεση αξιοποίησης κάθε διαθέσιμης ευκαιρίας.