Πολωνία: Προσωρινή, (μερική) νίκη για τις αμβλώσεις, αλλά το ισχύον, ανελεύθερο καθεστώς παραμένει

Στο σημείο αυτό, τίθεται το ερώτημα: γιατί ένα κράτος-μέλος της ΕΕ θα ανάγκαζε ποτέ τις γυναίκες να φέρουν στον κόσμο παιδιά που αποδεδειγμένα θα πάσχουν από σοβαρή αναπηρία ή από ανίατη ασθένεια και οι γιατροί που εμπλέκονταν στη διαδικασία της άμβλωσης θα κινδύνευαν με ποινή φυλάκισης; Η εξήγηση που έδωσε η πολωνική αντιπολίτευση - ότι «το PiS έχει στόχο να φέρει πίσω στη χώρα τον Μεσαίωνα» - είναι ανεπαρκής. Στηρίζεται στην ιδέα ότι για τη χειραφέτηση των γυναικών απαιτείται κάποιου είδους αντίδραση: καθώς χώρες σημειώνουν πρόοδο προς την ισότητα των γυναικών, αυτή διακόπτεται από οπισθοδρομήσεις, οι οποίες όμως μπορούν να ξεπεραστούν μέσω κοινή δράσης.
NurPhoto via Getty Images

Την πολυσυζητημένη «Μαύρη Δευτέρα» στις αρχές του μήνα, περίπου 100.000 γυναίκες στην πρωτεύουσα της Πολωνίας κατέλαβαν τους δρόμους, ντυμένες στα μαύρα. Μόλις δύο μέρες μετά, ο ιδρυτής και επικεφαλής του κυβερνώντος κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) Jaroslaw Kaczynski, ανακοίνωσε ότι δεν θα προωθήσει στη Βουλή το νομοσχέδιο για την πλήρη, σχεδόν απαγόρευση των αμβλώσεων στη χώρα (προβλεπόταν ότι θα επιτρέπονται «μόνο σε περιπτώσεις βιασμού και όταν κινδυνεύει ή ζωή ή υγεία της γυναίκας»).

Και ενώ πολλοί εξέλαβαν τη μαζική διαδήλωση ως «νίκη» για το εν λόγω στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα των γυναικών, δύο ανησυχητικά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα:

1. Είναι πραγματική και διαρκής αυτή η λεγόμενη «νίκη»;

2. Έχει οριστικά αποσυρθεί ο σχεδιασμός για απαγόρευση του δικαιώματος στην άμβλωση;

H διαδήλωση έδωσε στην πολωνική κυβέρνηση «τροφή για σκέψη» και «τους δίδαξε ταπεινότητα», όμως το ζήτημα παραμένει ανοικτό. Αντιθέτως, λέγεται ότι η κυβέρνηση σκοπεύει να αναβιώσει την απαγόρευση, παρά τη μαζικότατη διαμαρτυρία. Το PiS ετοιμάζει νομοθεσία, η οποία είναι πιθανόν να απαγορεύσει τις λεγομένες «ευγονικές εκτρώσεις» - εκτρώσεις εμβρύου με αποδεδειγμένα σοβαρές δυσλειτουργίες. «Θα αγωνιστούμε για να διασφαλίσουμε ότι ακόμη και σε περιπτώσεις που το παιδί που θα γεννηθεί θα πεθάνει ή θα πάσχει από σοβαρή αναπηρία, οι γυναίκες θα γεννάνε έτσι ώστε τα παιδιά να μπορούν να βαφτιστούν, να θαφτούν, και να ονομαστούν», δήλωσε ο Jaroslaw Kaczynski. Η εξέλιξη αυτή θα οδηγούσε στη φαινομενική, μόνο, απαγόρευση, καθώς από τις 1.044 νόμιμες αμβλώσεις στην Πολωνία το 2015, οι 1.000 επιτράπηκαν για αυτούς τους λόγους.

Παράλληλα, ένα άλλο νομοσχέδιο που υποστηρίζει την πλήρη απαγόρευση της άμβλωσης, αλλά δεν προβλέπει ποινή για έγκυες γυναίκες, συγκέντρωσε 160.000 υπογραφές και έχει ήδη υποβληθεί στο Κοινοβούλιο από την Πολωνική Ομοσπονδία των Κινημάτων για την Υπεράσπιση της Ζωής. Απομένει να δούμε αν αυτό το νομοσχέδιο εισαχθεί προς συζήτηση.

Σε κάθε περίπτωση, αναμένεται ότι θα προταθούν περαιτέρω περιορισμοί και, ως εκ τούτου, είναι σίγουρο ότι κινητοποιήσεις στη χώρα θα επαναληφθούν. Ήδη έχει προγραμματιστεί μαζική διαδήλωση σε όλη τη χώρα για τις 24 Οκτωβρίου, καθώς οι γυναίκες που τάσσονται υπέρ της επιλογής της άμβλωσης δείχνουν αποφασισμένες να διατηρήσουν την πίεση προς την κυβέρνηση.

Στο σημείο αυτό, τίθεται το ερώτημα: γιατί ένα κράτος-μέλος της ΕΕ θα ανάγκαζε ποτέ τις γυναίκες να φέρουν στον κόσμο παιδιά που αποδεδειγμένα θα πάσχουν από σοβαρή αναπηρία ή από ανίατη ασθένεια και οι γιατροί που εμπλέκονταν στη διαδικασία της άμβλωσης θα κινδύνευαν με ποινή φυλάκισης;

Η εξήγηση που έδωσε η πολωνική αντιπολίτευση - ότι «το PiS έχει στόχο να φέρει πίσω στη χώρα τον Μεσαίωνα» - είναι ανεπαρκής. Στηρίζεται στην ιδέα ότι για την χειραφέτηση των γυναικών απαιτείται κάποιου είδους αντίδραση («backlash narrative»): καθώς χώρες σημειώνουν πρόοδο προς την ισότητα των γυναικών, αυτή διακόπτεται από οπισθοδρομήσεις, οι οποίες όμως μπορούν να ξεπεραστούν μέσω κοινή δράσης.

Ευτυχώς, η κοινή δράση - οι μαζικές διαδηλώσεις σε αυτήν την περίπτωση- ήταν, τουλάχιστον ως προς το παρόν, επιτυχείς. Εντούτοις, αν οι προοδευτικές ομάδες που υποστηρίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν αντιληφθούν τις νέες προκλήσεις που τίθενται για τα δικαιώματα των γυναικών από τις ανελεύθερες δημοκρατικές χώρες της Κεντρικής Ευρώπης και ιδίως του Ανατολικού Μπλοκ, εν προκειμένω «πρόοδος» στο μέλλον μπορεί στην πραγματικότητα να είναι πλασματική και ατελέσφορη.

Τα τελευταία χρόνια, κράτη του Ανατολικού Μπλοκ, όπως η Πολωνία, έχουν βιώσει σειρά από ριζικές θεσμικές αλλαγές που αποσκοπούν στη μετάβαση από τη φιλελεύθερη στην ουσιαστικά ανελεύθερη δημοκρατία. Η κυβέρνηση της Beata Szydlo δεν αντιπροσωπεύει την αναβίωση του αυταρχισμού, αλλά μια νέα μορφή διακυβέρνησης. Το νέο αυτό σύστημα πηγάζει από τις αποτυχίες της παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού και αφαιρεί πόρους από τον ήδη υπάρχoντα κοσμικό και προοδευτικό τομέα της Κοινωνίας των Πολιτών, το οποίο τους προορίζει προς την ανελεύθερη δημοκρατική βάση της κοινωνίας ώστε να την ενισχύσει και να τη διευρύνει. Το 2016, το Υπουργείο Δικαιοσύνης αρνήθηκε χρηματοδότηση για πολλές προοδευτικές ΜΚΟ που προστατεύουν τα δικαιώματα των γυναικών και του παιδιού. Όπως σημείωσε ο Επίτροπος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, οι πόροι χρησιμοποιήθηκαν τελικά για τη χρηματοδότηση μόνο καθολικών οργανώσεων, όπως η Caritas.

Δυστυχώς, οι μετασχηματισμοί στα καθεστώτα μετά το 1989 στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη, έθεσαν ως προτεραιότητα τα μέτρα οικονομικής μεταρρύθμισης, εις βάρος των πολιτικών και κοινωνικών μεταρρυθμίσεων. Φιλελεύθεροι νόμοι και πρακτικές δεν έχουν πλήρως ενσωματωθεί σε αυτές τις κοινωνίες. Ως αποτέλεσμα, ανελεύθερες δυνάμεις έχουν ακμάσει ανάμεσα σε μια ημιτελή φιλελεύθερη επανάσταση. Και αν το γεγονός δε γίνει ευρέως αντιληπτό, τα ανελεύθερα κράτη θα έχουν επικίνδυνες συνέπειες για τα δικαιώματα των γυναικών και των μειονοτήτων - όπως στην περίπτωση της Πολωνίας.

Η έννοια της ανελεύθερης δημοκρατίας δεν είναι εφήμερη κατάσταση που παρέρχεται, αλλά μια νέα μορφή διακυβέρνησης. Δυστυχώς, αυτό σημαίνει ότι η πρόσφατη (μερική) «νίκη» των γυναικών στην Πολωνία μπορεί τελικά να μη διαρκέσει.

Δημοφιλή