Στα Άδυτα του Δυτικού Εθνικισμού (Μία θεώρηση)

Ο αντιευρωπαϊσμός καλλιεργήθηκε στην εποχή της κρίσης, αποκτώντας λαϊκό έρεισμα αρκετά διευρυμένο ακόμα και σε κράτη με αδιαμαρτύρητο φιλοευρωπαϊσμό, όπως απεδείχθη πρόσφατα στην πόλη του φωτός. Το ευρωπαϊκό όραμα φθίνει αλλά η νόσος της παρακμής εμπερικλείει ενδογενή αίτια. Πολλώ δε μάλλον, όταν το κοινοτικό κεκτημένο έχει μετατραπεί σε ένα μονόπρακτο λησμονώντας τον ιδρυτικό αξιακό του κώδικα. Ο ανανεωμένος εθνικισμός διεκδικεί και αυτός την αντιευρωπαϊκή ρητορεία. Τελευταίο-αλλά όχι έλασσον- η αποδοκιμασία των δημοκρατικών ελίτ και η δυσαρέσκεια των εκλογέων για τους ως τώρα αντιπροσώπους τους πλάθει και εφοδιάζει τον νασιοναλισμό με αντισυστημικό και καταγγελτικό λόγο.
Anna_Om via Getty Images

Η καταιγιστική επέλαση του εθνικισμού ως φιλοσοφικής κοσμοθεωρίας διαπέρασε και οριοθέτησε την παγκόσμια ιστορική πορεία συναπαρτίζοντας το φαινόμενο της Νεωτερικότητας. Εξ ορισμού στον πυρήνα του βασιλεύει το Έθνος, μια από τις πιο πολύπτυχες και πολυσύνθετες έννοιες στη σύγχρονη πολιτική. Ωστόσο πρόκειται για μία συνθήκη απείρως δραστική, καθότι συνδέει την ύπαρξη της με μια πολιτισμική κοσμογονία. Εν μέρει η τωρινή φυσιογνωμία του παγκόσμιου χάρτη πιστώνεται στον καταλύτη του Έθνους και στον ιδεολογικό του βραχίονα, τον εθνικισμό. Δε θα υπεισέλθουμε σε μια ιστορικά προσεγγίσιμη δομική αποσυναρμολόγηση του νασιοναλισμού, ούτε θα επιδιώξουμε να αποσαφηνίσουμε τα κράματα που έπλασε με πλήθος άλλων ιδεολογικών σχήματων, μήτε τις εκφάνσεις του ανά την υφήλιο. Η απόπειρα μας θα εστιάσει στην αιτία όπισθεν της οποίας υποκρύπτεται ο εντεινόμενος δυναμισμός του νέο-εθνικιστικού κινήματος.

Ως εφόρμηση αλλά και ως υπόδειγμα ενός διαχρονικού εργαστηρίου φιλοσοφικής σκέψης και απτού πολιτικού αναθεωρητισμού, η Γαλλία και η διεξαγόμενη εκλογική αναμέτρηση προσφέρει άφθονο υλικό επεξεργασίας των ομόχρονων τάσεων και μαρτυρεί την «κινούμενη άμμο» της δημόσιας σφαίρας. Η ανατομία των αποτελεσμάτων του πρώτου αυτού γύρου της κούρσας για το προεδρικό αξίωμα, εκτός από τον έκδηλο κατακερματισμό του πολιτικού τοπίου, κύμα από το οποίο ιδιαίτερη πλην όμως πληγείσα ανθεκτικότητα με αμφίβολη βέβαια μακροβιότητα εμφάνισε η Γαλλική Δεξιά, σκιαγραφείται ένας υπολανθάνων διαξιφισμός αντιλήψεων και μια κοινωνική διαίρεση περιστρεφόμενη στον άξονα ζητημάτων που εμπίπτουν λίγο πολύ, ίσως και κάπως αυθαίρετα, στο διάλογο περι κυριαρχίας του έθνους-κράτους.

Διόλου παράδοξο και απρόσμενο, αν αναλογιστεί κανείς ότι οι ορίζουσες του παγκόσμιου συστήματος καθώς και οι παράμετροι του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι μεταβάλλονται ποικιλοτρόπως και ταχέως, δυσχεραίνοντας την αφομοίωσή τους και εγκαινιάζοντας προβληματισμούς. Σε τι συνίστατο όμως ο ασκός του Αιόλου μέσα από τον οποίο ξεπηδούν μανιασμένοι οι άνεμοι της αντιδραστικότητας και της αμφισβήτησης, προκαλώντας νοηματική και πολιτική τρικυμία και οδηγώντας το πλοίο σε αχαρτογράφητα και αφρώδη ύδατα;

Πρώτιστα, η αδιάλειπτα αυξανόμενη και ολοένα καλπάζουσα διασύνδεση, αλληλεξάρτηση, αλληλεπίδραση των οικονομιών της υφηλίου σε συνάρτηση με τη συρρίκνωση του χωροχρόνου προσέδωσε στην παγκοσμιοποίηση έναν απαράμιλλο θώκο και μια περίοπτη θέση στις συνιστώσες της διεθνούς ζωής. Όμως η πρόοδος του οικουμενισμού έπληξε τους πρωτεργάτες αυτής. Συν τοις άλλοις η σύγκαιρη φύση του τραυματίζει ουκ ολίγους εκ των συμμετεχόντων και συγχρόνως πλειοδοτεί άλλους, παράγοντας ανισότητες και ανισομέρειες στα πλαίσια ενός μη ελεγχόμενου ανταγωνισμού.

Παράλληλα προξενείται υπερ-συγκέντρωση πλούτου εις βάρος των κρατών και των πολιτών, οι οποίοι συλλαμβάνουν τους εαυτούς τους σαν μοντέρνα Ιφιγένεια της ακόρεστης παγκόσμιας τάξης. Το οικονομικό σκέλος της παγκοσμιοποίησης συνιστά τη μία όψη του νομίσματος, ένεκα της πολυμορφίας της, καθώς διεισδύει ολότελα στα πεδία της κρατικής δράσης. Παρεπόμενου αυτού, τα σύνορα των κρατών έχουν καταστεί ιδιαίτερα διάτρητα. Οι δοκιμασίες και οι πιέσεις που βομβαρδίζουν τα κράτη είναι πολυάριθμες και ο αιώνιος νόμος της φυσικής αναφέρει ότι δράση γεννά αντίδραση. Εντούτοις η παλινδρόμηση κρίνεται μη ρεαλιστική. Ο εξανθρωπισμός όμως, ο εξορθολογισμός της παγκοσμιοποίησης δύναται να προσφέρει αποδοτικότητα, αποδοχή και ωφελιμότητα για τα κράτη που αποτελούν τους αδιαφιλονίκητους δρώντες του διεθνούς συστήματος και επ'ουδενί λόγο δεν πρέπει να παραγκωνίζονται ως οντότητες.

Άμεσα συγχεομένη με το προαναφερθέν αίτιο και λογική συνέπεια του κυοφορούμενου αρνητικού εμπαθούς κλίματος αποτελεί η διαδικασία της δυτικής αποβιομηχανοποίησης και μεταστροφής σε παραγωγικό μοντέλο, ως επί το πλείστον τριτογενές. Δυστυχώς οι δυτικές οικονομίες επέτρεψαν την αποδημία της εγχώριας βιομηχανικής τους δομής, μια ροπή που εντός πλαισίου άρσης φραγμών και χειραφέτησης της κεφαλαιακής κινητικότητας έγινε φρενήρης. Η οικονομική ισχύς των δυτικών δημοκρατιών εφθάρη ανεπούλωτα και η οικονομική δυστοκία επιτείνεται γιγαντώνοντας τον κοινωνικό αντίκτυπο της κρίσης. Εξ ου ένα πάγιο αίτημα του κοινωνικού σώματος, το οποίο αναμοχλεύεται ηχηρά πλέον στη δημόσια επιχειρηματολογία, είναι ο επαναπατρισμός της εθνικής βιομηχανίας. Η επιταγή αυτή διαθέτει ορθότητα αλλά, αν επιδιωχθεί όπως προαναγγέλλεται, τότε το εγχείρημα αποδεικνύεται θνησιγενές. Η παλιννόστηση και η αναστήλωση του βιομηχανικού υποβάθρου λογίζεται εφικτή μόνο υπο το φως της φιλελεύθερης θεώρησης με παροχή κινήτρων και θέλγητρων για τη μεγιστοποίηση των απολαβών και της οικονομικής άνθισης.

Μια πρόκληση που ταλαιπωρεί ομολογουμένως επιτακτικότερα την Ευρωπαϊκή Ήπειρο, συνταράσσοντας τη συλλογική συνείδηση, την κοινωνική συνοχή αλλά και την πολιτική πρακτική, συγκεφαλαιώνεται στην προσφυγική-μεταναστευτική κρίση. Οι ροές βαίνουν αμείωτες και οι νησιωτικές-παράκτιες περιοχές των χωρών του Νότου(με πρώτη τη χώρα μας) στενάζουν υπο το βάρος τόσων ανθρώπων, την στιγμή που οι ευρωπαϊκές χώρες ερίζουν για την απορρόφησή τους. Δεν ευθύνονται ασφαλώς οι άνθρωποι που δικαίως αναζητούν ένα πιο ευμενές και καλύτερο μέλλον. Οι αλλοεθνείς πληθυσμοί ευλόγως θορυβούν μερίδα της κοινής γνώμης, η οποία δυσπιστεί στην ενσωμάτωση τους και ανησυχεί για τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ομοιογένεια του πληθυσμού. Ο ισλαμικός εξτρεμισμός συνάμα, εμπεριέχοντας ασύλληπτη μαχητικότητα, προσηλυτισμό, αιματηρό φανατισμό και απύθμενη εχθρότητα, γνωστοποίησε την ταυτότητα του μέσω των θανατηφόρων τρομοκρατικών του ενεργειών στη Γηραιά Ήπειρο αλλά και δια των απειλών προς τη Δύση. Κατ' αυτόν τον τρόπο εκκολάπτεται πνεύμα ξενοφοβίας ή ισλαμοφοβίας με ρατσιστικές προεκτάσεις, επιθυμία προστατευτισμού, αίσθημα ανασφάλειας, νευρικότητας, φόβου και δικαιολογημένης εν πολλοίς καχυποψίας.

Ο αντιευρωπαϊσμός καλλιεργήθηκε στην εποχή της κρίσης, αποκτώντας λαϊκό έρεισμα αρκετά διευρυμένο ακόμα και σε κράτη με αδιαμαρτύρητο φιλοευρωπαϊσμό, όπως απεδείχθη πρόσφατα στην πόλη του φωτός. Το ευρωπαϊκό όραμα φθίνει αλλά η νόσος της παρακμής εμπερικλείει ενδογενή αίτια. Πολλώ δε μάλλον, όταν το κοινοτικό κεκτημένο έχει μετατραπεί σε ένα μονόπρακτο λησμονώντας τον ιδρυτικό αξιακό του κώδικα. Ο ανανεωμένος εθνικισμός διεκδικεί και αυτός την αντιευρωπαϊκή ρητορεία. Τελευταίο-αλλά όχι έλασσον- η αποδοκιμασία των δημοκρατικών ελίτ και η δυσαρέσκεια των εκλογέων για τους ως τώρα αντιπροσώπους τους πλάθει και εφοδιάζει τον νασιοναλισμό με αντισυστημικό και καταγγελτικό λόγο. Περίσσιος αυτονοήτως ο λαϊκισμός και η δημαγωγία.

Προς επίρρωση των προλεχθέντων η όψη του δυτικού εθνικιστικού πυρετού σήμερα εκφράζει όχι φυσικά μονοπωλιακά (λ.χ. λαϊκίστικη και υποκριτική αριστερά) ένα ιδιόρρυθμο συνονθύλευμα «αντι-ισμων» (αντιγκλομπαλισμός, αντιευρωπαϊσμός κ.ο.κ). Επιπρόσθετα ενσαρκώνει ένα παράβολο, ουτοπικά νοσταλγικό, απομονωτικό δόγμα, έναν μετεξελιγμένο οικονομικό σοβινισμό, ένα κρατικοκεντρικό-σοσιαλιστικό οικονομικό μοντέλο, μια αυταρχικότητα στη διακυβέρνηση, όπως επίσης φασίζοντα γνωρίσματα. Ασφαλώς το ιδεολογικό οπλοστάσιο του δυτικού νέο-εθνικισμού διαφοροποιείται σε ορισμένα σημεία του, όμοια με τις αποχρώσεις τού στο εκάστοτε κράτος. Υφίσταται παρά ταύτα παρεμφερής συγχορδία στις επιμέρους περιπτωσιολογίες. Προς αποφυγή συγχύσεων επισημαίνεται ότι η συγκεκριμένη μορφή εθνικισμού ανιχνεύεται στην τροχιά του δυτικού κόσμου. Σε καμία περίπτωση δεν δύναται να λειτουργήσει ως de facto πυξίδα για την ερμηνεία εξάρσεων σε άλλες γωνιές του πλανήτη.

Άραγε πάσχει η Δημοκρατία διαδραματιζόμενη το ρόλο του μεταφραστή των κοινωνικών προτιμήσεων ή μήπως η εφαρμοσμένη πολιτική και η συλλογική νοοτροπία; Ο ορίζοντας είναι ομιχλώδης, δυσδιάκριτος, αλλά και η όραση μας θολή, μυωπική. Συγχρόνως βαδίζουμε με νεφελώδη ουρανό. Οι ευθύνες προσάπτονται σε όλους ανεξαιρέτως, ειδικά στο στρατόπεδο του λεγόμενου ορθολογισμού.

Δημοφιλή