Στις 21 Οκτωβρίου του 1829 ο Ιωάννης Καποδίστριας ίδρυσε στην Αίγινα το Αρχαιολογικό Μουσείο, το πρώτο μουσείο του νεοελληνικού κράτους, που έμελλε να γίνει ένα από τα σημαντικότερα του κόσμου. Από την αρχή της διακυβέρνησής του ο διορατικός Κυβερνήτης θέσπισε μέτρα που απαγόρευαν την εξαγωγή και πώληση αρχαιοτήτων, όπως και τη διενέργεια ανασκαφών χωρίς κρατική άδεια. Την Κυριακή 15 Οκτωβρίου 2017, 188 χρόνια μετά, εγκαινιάστηκε στην Κέρκυρα το νέο και μοναδικό στην Ελλάδα «Μουσείο Καποδίστρια», σε μια προσπάθεια αυτή τη φορά να διαφυλαχθεί οτιδήποτε έχει απομείνει από την ιστορική μνήμη σε μια εποχή που όλα αποδομούνται.
Λίγες ώρες πριν επισκεφθώ το «Μουσείο Καποδίστρια - Κέντρον Καποδιστριακών Μελετών» για τα επίσημα εγκαίνιά του περιηγούμαι στα καντούνια της Παλιάς Πόλης της Κέρκυρας. Αισθάνομαι πως βρίσκομαι σ΄ένα άλλο κράτος, σε μια πόλη εκτός Ελλάδας, σ΄έναν άλλο χωροχρόνο. Η παρατήρηση της ενετικής και μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής με βάζουν σε σκέψεις. Για πρώτη φορά έπειτα από καιρό γίνομαι ένας Flâneur. Βρίσκομαι σε μια καθαρά δυτική πόλη με εντονότατες επιρροές, στις οποίες αν είχε εκτεθεί οποιοσδήποτε άλλος λαός - και για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα - θα είχε εύκολα χάσει την ταυτότητά του. Εδώ δεν υπάρχει ασιατική επιρροή, μιναρέδες και τζαμιά. Η Κέρκυρα είναι Ελλάδα και Ευρώπη, πάντα ήταν.
Ξεκινώ για τα εγκαίνια του Μουσείου και δεν πρόκειται για απλό περίπατο. Πατώ στα χώματα τα οποία πάτησε ο Κυβερνήτης. Θα βρεθώ στο σπίτι που κάποτε ανέπνεε, σκεφτόταν, αποφάσιζε, ονειρευόταν. Νιώθω σαν ταξιδιώτης στον χρόνο, λίγο πριν το μεγάλο ταξίδι.
Μια σύντομη διαδρομή, περίπου εννέα χιλιόμετρα, και βρίσκομαι στο χωριό Ευρωπούλοι, στην Κουκουρίτσα. Εκεί στα μέσα του 18ου αιώνα κτίστηκε η μικρή εξοχική κατοικία που χρησιμοποιούσε η οικογένεια για τις θερινές της διακοπές. Σε αυτή την αγροικία, που περνούσε από γενιά σε γενιά στην οικογένεια Καποδίστρια, σήμερα στεγάζεται το «Μουσείο Καποδίστρια - Κέντρον Καποδιστριακών Μελετών».
Με την κατάλυση της βενετικής κυριαρχίας το 1797 και τον ερχομό των Γάλλων στην Κέρκυρα, ο Αντώνιος-Μαρία Καποδίστριας, πατέρας του Ιωάννη, ήρθε σε ρήξη με τους νέους κατακτητές και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη και να καταφύγει μαζί με την οικογένειά του στην Κουκουρίτσα. Μαζί και ο νεαρός, τότε Ιωάννης Καποδίστριας που έζησε εδώ για τρία χρόνια.
Είναι μεγάλη τιμή, καθώς είμαι καλεσμένος του Μουσείου και της οικογένειας Καποδίστρια. Της Δωροθέας Καποδίστρια, συζύγου του αείμνηστου Βιάρου - Αυγουστίνου Καποδίστρια, του τελευταίου σε μια διαδοχή αρρενοκρατίας και 3ης γενεάς, από το κλαδί του μικρού αδελφού του Κυβερνήτη, Γεωργίου και των τριών κορών της, της Ναταλίας, της Κορίνας και της Τατιάνας, των τελευταίων γυναικών -εν ζωή- που φέρουν το επίθετο Καποδίστρια.
Τις ακολουθώ στο λιθόστρωτο αναφορικό μονοπάτι και νιώθω κατάνυξη, σα να πηγαίνω σε εκκλησία. Ο σεβασμός μου στα πρόσωπά τους απεριόριστος. Δεν φέρουν μόνο αυτό το βαρύ επίθετο αλλά και το τιμούν με όλη τους την ύπαρξη.
Αντικρίζω το κτίριο, το οποίο μέχρι σήμερα γνώριζα μόνο μέσα από φωτογραφίες. Βρίσκεται μέσα σε έναν κατάφυτο κήπο έκτασης 13 στρεμμάτων με θέα προς τη θάλασσα του Ιονίου, τα βουνά της Ηπείρου και την πόλη της Κέρκυρας.
Ένα οίκημα, μικρό, λιτό, σεμνό. Σαν να μαρτυρά την προσωπικότητα του Ιωάννη Καποδίστρια. Τα δέντρα πελώρια, ορθώνονται περήφανα παρά τα χρόνια τους γύρω από το σπίτι σαν να το προστατεύουν. Πόσες φορές να κάθισε κάτω από τον ίσκιο τους ο Κυβερνήτης!
Υπάρχει μέτρο, αρμονία και αρχοντιά
Οι λόγοι των τοπικών αρχόντων, του Προέδρου της Δημοκρατίας και των εκπροσώπων της πολιτικής ηγεσίας έχουν ξεκινήσει. Εύχομαι αυτά που λένε για τον Ιωάννη Καποδίστρια να είναι αυθεντικά. Πολύ περισσότερο εύχομαι ο Κυβερνήτης να γίνει πραγματική έμπνευσή τους.
Ανυπομονώ να περάσω στο εσωτερικό του σπιτιού - μουσείου, κάποτε ιδιοκτησία της Μαρίας Δεσύλλα Καποδίστρια, η οποία διετέλεσε δήμαρχος στην πόλη της Κέρκυρας, και μάλιστα ήταν η πρώτη εκλεγμένη γυναίκα Δήμαρχος στην Ελλάδα. Το 1979 δώρισε την αγροικία σε τρεις, ιστορικής σημασίας, πολιτιστικούς φορείς της Κέρκυρας, την Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας (έτος ιδρύσεως 1836), την Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας (έτος ιδρύσεως 1841) και την Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών (έτος ιδρύσεως 1952) . Το 1981 ιδρύεται το Μουσείο, όμως με περιορισμένη δράση λόγω έλλειψης πόρων. Το 1995 το υπουργείο Πολιτισμού το κήρυξε ιστορικό, διατηρητέο μνημείο. Τα οικονομικά του προβλήματα όμως είναι μεγάλα. Ευτυχώς, ένας Έλληνας Κερκυραίος, μόνιμος κάτοικος στην Ελβετία, βιομήχανος και ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου Corfu Palace, ο κύριος Χρήστος Φωκάς θύμισε αυτό που ήταν κανόνας κάποτε στην Ελλάδα για όσους τα κατάφερναν στη ζωή. Έγινε ο ευεργέτης του Μουσείου, του τόπου του και της Ελλάδας. Δεσμεύθηκε να χρηματοδοτεί το Μουσείο Καποδίστρια με το ποσό των 20.000 ευρώ τον χρόνο, ισοβίως.
Στο Μουσείο, διακρίνεις, αισθάνεσαι την προσωπικότητα του Καποδίστρια. Ίσως ο κόσμος να μην έχει καταλάβει το μέγεθος αυτής της προσωπικότητας, την διορατικότητα που είχε. Προέβλεψε πράγματα σημερινά
Το 2013 το Μουσείο έκλεισε για ανακαίνιση, για τον εκσυγχρονισμό και την αναδιαμόρφωση της μόνιμης έκθεσης και του περιβάλλοντος χώρου. Παράλληλα, συγκροτήθηκε μια ερευνητική επιστημονική ομάδα, υπό την προεδρία του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Χρ. Λούκου, η οποία σχεδίασε μία ψηφιακή πλατφόρμα διασύνδεσης τεκμηρίων από αρχεία και βιβλιοθήκες της Ευρώπης. Το Ψηφιακό Αρχείο είναι προσβάσιμο στην παγκόσμια κοινότητα μέσω της νέας ιστοσελίδας του Μουσείου, ενώ το Ψηφιακό Αρχείο Ιωάννη Καποδίστρια και η ιστοσελίδα του Μουσείου υλοποιήθηκαν με χρηματοδότηση του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση.
Περνώ στο εσωτερικό του οικήματος. Προσωπικά αντικείμενα, πορτρέτα, παράσημα, σφραγίδες, αναμνηστικά δώρα που λάμβανε από τους κυβερνήτες του τότε κόσμου, αλλά και χειρόγραφα του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, που αποκαλύπτουν την πολιτική του βαρύτητα στην Ευρώπη είναι παντού. Πρόκειται για ψηφίδες ζωής, που εάν τις συνδέσει κανείς αρχίζει να καταλαβαίνει το όραμα του Ιωάννη Καποδίστρια.
«Στο Μουσείο, διακρίνεις, αισθάνεσαι την προσωπικότητα του Καποδίστρια. Ίσως ο κόσμος να μην έχει καταλάβει το μέγεθος αυτής της προσωπικότητας, την διορατικότητα που είχε. Προέβλεψε πράγματα σημερινά» λέει ο πρόεδρος του Μουσείου και της Αναγνωστικής Εταιρίας της Κέρκυρας, ο κ. Γιάννης Πιέρης.
Όλος ο χώρος απαρτίζεται από τέσσερα δωμάτια - τέσσερις νοητούς σταθμούς στη ζωή του Καποδίστρια, διευκρινίζει η κ. Ντάρια Κοσκόρου, διευθύντρια - επιμελήτρια του Μουσείου και δισέγγονη της Μαρίας Δεσσύλα Καποδίστρια.
Στο πρώτο, ο επισκέπτης περιηγείται στα παιδικά χρόνια του Ιωάννη Καποδίστρια. Δεσπόζουν τα πορτρέτα των γονιών του. Ο πατέρας του, ο Αντώνιος-Μαρία Καποδίστριας, ο οποίος στο αριστερό του χέρι κρατάει ένα κυλινδρικό έγγραφο, που αναφέρεται στη Συνθήκη ίδρυσης της Επτανήσου Πολιτείας. Ο ίδιος μαζί με το γιο του έπαιξε σημαντικό ρόλο. Δίπλα το πορτρέτο της μητέρας του, της Διαμαντίνας Γονέμη.
Το δεύτερο δωμάτιο αφορά στην Επτάνησο Πολιτεία και στην ουσία στην είσοδο του Καποδίστρια στην πολιτική και την διπλωματία.
Περνάμε στα χρόνια της Ευρώπης, στην εποχή που ήταν υπουργός Εξωτερικών του Τσάρου.
Σπούδασε στην Ευρώπη. Αναδείχθηκε εκεί αλλά ουδέποτε έχασε τον προσανατολισμό του. Ήρθε αντιμέτωπος με τα καθεστώτα της εποχής, αφού ζητούσε ελευθερία και δικαιοσύνη για τους λαούς που βρίσκονταν στη σφαίρα επιρροής τους.
Μεταξύ των εκθεμάτων του Μουσείου είναι ο πίνακας με τις ενσωματωμένες προσωπογραφίες, σε μινιατούρες, των έξι ηγεμόνων που συμμετείχαν στο Συνέδριο της Βιέννης. Του βασιλιά της Βαυαρίας, Τζόζεφ Μαξιμίλιαν, του αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκο Β', του τσάρου της Ρωσίας Αλεξάνδρου Β', του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου 18ου, του βασιλιά της Πρωσίας , Φρειδερίκου του 3ου και του αντιβασιλέως της Αγγλίας, Τζορτζ του 4ου.
Ο Καποδίστριας διακατεχόταν από μια βαθύτατη πίστη και αγνό πατριωτισμό»
Τα πορτρέτα των έξι σημαντικότερων ηγεμόνων που πήραν μέρος στο Συνέδριο της Βιέννης δωρήθηκαν από τους ίδιους στον Ιωάννη Καποδίστρια για το διπλωματικό του έργο. Αποτελούσαν τις έξι ταμπακιέρες των ηγεμόνων που ήταν ζωγραφισμένες σε όστρακο και τις οποίες ο Ιωάννης Καποδίστριας τοποθέτησε μέσα σε κορνιζαρισμένο πλαίσιο από έβενο με επίχρυση κορνίζα, που σχεδίασε ο ίδιος.
Το σπαθί που έφερε κρεμασμένο στα δεξιά του, στις συναντήσεις με τους μεγάλους ηγέτες της εποχής, δεσπόζει στο χώρο.
Μια μικρή βιβλιοθήκη, με ελάχιστα βιβλία, τα μόνα από τα περίπου δύο χιλιάδες, που γλύτωσαν από τον βομβαρδισμό της Κέρκυρας από τους Γερμανούς τον Σεπτέμβριο του 1943. Φιλοσοφία, θεολογία, μερικά από τα ενδιαφέροντά του.
«Μετά τους Ναπολεόντειους πολέμους, μετά το Βατερλώ, εργάστηκε για μια ενωμένη, μια ειρηνική Ευρώπη» σχολιάζει ο κ. Πιέρης και κάνει αναφορά στη συμβολή του για την ειρήνευση και τη δημιουργία του ομοσπονδιακού συστήματος της Ελβετίας. Υπογραμμίζει δε, πως ο Καποδίστριας ήταν αυτός που συνέδραμε για να μη διαμελισθεί η Γαλλία και να παραμείνει στα σύνορα του 1789.
Ο Καποδίστριας σπούδασε στην Ευρώπη. Αναδείχθηκε εκεί αλλά ουδέποτε έχασε τον προσανατολισμό του. Ήρθε αντιμέτωπος με τα καθεστώτα της εποχής, αφού ζητούσε ελευθερία και δικαιοσύνη για τους λαούς που βρίσκονταν στη σφαίρα επιρροής τους.
Το όραμα του παραμένει ενεργό και δεν απαιτεί μόνο άξιους πολιτικούς, αλλά και σπουδαίους πολίτες
«Μπορεί να ήταν γέννημα του Διαφωτισμού, αλλά ήταν διαφορετικός από τον Κοραή, άλλωστε επηρεάστηκε από ένα αυστηρά ορθόδοξο περιβάλλον, γι΄αυτό και ήταν αντίθετος με τον αντικληρικαλισμό και διακατεχόταν από μια βαθύτατη πίστη και αγνό πατριωτισμό» τονίζει ο κ. Πιέρης. Ο ίδιος λέει πως όταν ο Καποδίστριας έφυγε από την Κέρκυρα για να σπουδάσει στην Εσπερία, όπως έλεγαν τότε, δεν του έκανε καμία εντύπωση, αφού η Κέρκυρα δεν είχε να ζηλέψει κάτι από τις άλλες ευρωπαϊκές πόλεις και ο ίδιος είχε υψηλή παιδεία και καλλιέργεια.
Στο επόμενο δωμάτιο, η επιστροφή του στην Ελλάδα, ως Κυβερνήτης. Δίνει την ψυχή του και την περιουσία του για την ρημαγμένη Ελλάδα και στο τέλος, στις 27 Σεπτεμβρίου του 1831 δολοφονείται.
Διερωτώμαι τι χάσαμε εκείνη την ημέρα. Ακόμη πληρώνουμε το βαρύ έγκλημα που διαπράχθηκε.
Τολμώ να σκεφτώ πως μπορεί να χάθηκε μια μεγάλη στιγμή, αλλά έχει μείνει μια μεγάλη παρακαταθήκη. Το όραμα του παραμένει ενεργό και δεν απαιτεί μόνο άξιους πολιτικούς, αλλά και σπουδαίους πολίτες. Το όραμα για μια διαφορετική Ελλάδα και μια άλλη Ευρώπη, της οποίας η δύναμη δεν θα βασίζεται μόνο στην οικονομική ισχύ, που ούτως ή άλλως μπορεί να απολέσει ανά πάσα στιγμή, αλλά στον πολιτισμό της, παραμένει πιο επίκαιρο από ποτέ. Το Μουσείο Καποδίστρια και οι άνθρωποι πίσω από αυτό έχουν την ύψιστη υποχρέωση να το διαδώσουν.
