Η διαπραγμάτευση μεταξύ της Ελληνικής κυβέρνησης και των πιστωτών είναι το βασικό θέμα της επικαιρότητας εδώ και μήνες. Οι τόνοι ανεβαίνουν, και η αβεβαιότητα σχετικά με την τελική έκβαση της διαπραγμάτευσης έχει αυξηθεί. Το διακύβευμα είναι μεγάλο, και είναι σημαντικό να έχουμε μια όσο το δυνατόν πληρέστερη εικόνα για τα βασικά σενάρια.
Δραχμή
Μια αποτυχία στη διαπραγμάτευση και επιστροφή στη δραχμή θα ήταν καταστροφική για τη χώρα. Έχουν γραφεί πολλά για το θέμα αυτό, και θέλω να τονίσω μόνο τα βασικά. Με δεδομένη τη δυσκολία των Ελληνικών κυβερνήσεων να ελέγχουν τις δαπάνες τους και να ισοσκελίζουν τους προϋπολογισμούς τους--όπως γίνεται φανερό και από την τωρινή διαπραγμάτευση--οι προϋπολογισμοί θα είναι ελλειμματικοί και το έλλειμμα θα καλύπτεται από τύπωμα νέου χρήματος. Και μόνο η προσδοκία του γεγονότος αυτού θα οδηγήσει σε μεγάλη υποτίμηση της δραχμής και υψηλό πληθωρισμό. Οι μισθοί και οι συντάξεις θα χάσουν ίσως και τη μισή τους αξία σε όρους αγοραστικής δύναμης, και η κυβέρνηση θα πιέζεται να τους αυξήσει, τυπώνοντας χρήμα και δημιουργώντας υψηλότερο πληθωρισμό. Για να συγκρατηθεί ο πληθωρισμός, η κυβέρνηση θα αναγκάζεται να καθορίζει πλαφόν στις τιμές πολλών προϊόντων, όπως τρόφιμα και υπηρεσίες, και αυτό θα οδηγήσει σε ελλείψεις και μαύρη αγορά.
Οι επιχειρήσεις που έχουν δανειστεί σε Ευρώ από ξένους πιστωτές θα έχουν αδυναμία αποπληρωμής των δανείων τους, και πολλές θα χρεοκοπήσουν αυξάνοντας περισσότερο την ανεργία. Το τραπεζικό σύστημα θα βρεθεί αντιμέτωπο με ακόμα περισσότερα "κόκκινα δάνεια" και θα χρειαστεί πολύ χρόνο να ορθοποδήσει (όπως και επιπλέον χρήμα που θα πρέπει το κράτος να τυπώσει, με πληθωριστικές συνέπειες). Οι καταθέσεις θα μετατραπούν σε δραχμές. Με ένα ασθενές τραπεζικό σύστημα, το εξωτερικό εμπόριο θα είναι δυσχερές, και θα υπάρχουν ελλείψεις σε προϊόντα πρώτης ανάγκης που η χώρα εισάγει. Η φημολογούμενη ανάκαμψη των εξαγωγών λόγω υποτίμησης του νομίσματος και μείωσης του κόστους εργασίας θα είναι αναιμική καθώς η αύξηση του πληθωρισμού θα εξανεμίσει τα κέρδη από την υποτίμηση. Το εμπορικό ισοζύγιο θα ισορροπήσει με ταυτόχρονη μείωση εισαγωγών και εξαγωγών.
Συνοπτικά, η επιστροφή στη δραχμή θα συρρικνώσει τα εισοδήματα του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού και θα αυξήσει την ανεργία. Ακόμα και οι τωρινοί άνεργοι θα πληγούν καθώς η πιθανότητα εξεύρεσης εργασίας στο μέλλον θα μειωθεί, και τυχόν εισοδήματα που αυτοί ή οι συγγενείς τους λαμβάνουν από το κράτος θα χάσουν μεγάλο μέρος της αγοραστικής τους αξίας.
Οικονομικά επιχειρήματα για την επιστροφή στη δραχμή δεν υπάρχουν, και κάνουν λάθος όσοι ισχυρίζονται το αντίθετο. Κάποιοι άλλοι ίσως αντιμετωπίζουν την επιστροφή στη δραχμή ως ανάκτηση εθνικής κυριαρχίας και περηφάνειας. Καλύτερα όμως να αντλήσουμε περηφάνεια βελτιώνοντας τον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας και των θεσμών μας, και καλύπτοντας έτσι την απόσταση που μας χωρίζει με τις Δυτικοευρωπαϊκές χώρες, παρά δημιουργώντας ένα υποτιμημένο νόμισμα.
Ευρώ με Ανάπτυξη
Ας υποθέσουμε ότι καταλήγουμε σε συμφωνία με τους πιστωτές και αποφεύγουμε τη δραχμή. Μια καλή συμφωνία θα πρέπει να δίνει μεγάλη έμφαση στο θέμα της ανάπτυξης. Ο αριθμός των ανέργων ανέρχεται σε 1.3 εκατομμύρια, ένα τεράστιο νούμερο για το μέγεθος της χώρας. Πρέπει επειγόντως να δημιουργηθούν πολλές νέες θέσεις εργασίας. Οι νέες θέσεις εργασίας στον δημόσιο τομέα θα είναι λίγες, οπότε οι δουλειές θα πρέπει να έρθουν από τον ιδιωτικό τομέα, με τη μορφή νέων επενδύσεων από μικρές ή μεγάλες επιχειρήσεις. Η βασική μέριμνα επομένως θα πρέπει να είναι στο πώς να κάνουμε τη χώρα ελκυστική σε νέους επενδυτές και επιχειρηματίες (και να μην διώχνουμε τους νέους Έλληνες επιχειρηματίες στο εξωτερικό όπως συχνά συμβαίνει τώρα).
Ποια είναι τα βασικά αναπτυξιακά μέτρα; Και για το θέμα αυτό έχουν γραφεί πολλά και θέλω να τονίσω μόνο κάποια βασικά. Κατ' αρχήν πρέπει να πάψει κάθε συζήτηση για έξοδο της χώρας από το Ευρώ γιατί η αβεβαιότητα αποθαρρύνει την οποιαδήποτε επένδυση. Από την πλευρά της κυβέρνησης αυτό απαιτεί ξεκάθαρα μηνύματα και καλύτερη συνεργασία με τους πιστωτές. Όσο και αν οι πιστωτές ενδιαφέρονται να πάρουν πίσω τα χρήματά τους, ο μόνος τρόπος να γίνει αυτό είναι να υπάρξει ανάπτυξη στη χώρα. Οπότε τα συμφέροντά μας συμπίπτουν σε αρκετό βαθμό με τα δικά τους. Το γενικό περίγραμμα μιας συμφωνίας θα πρέπει να είναι αναπτυξιακές μεταρρυθμίσεις με αντάλλαγμα χαμηλά πρωτογενή πλεονάσματα και σταδιακή ελάφρυνση του χρέους.
Οι απαιτούμενες αναπτυξιακές μεταρρυθμίσεις είναι βαθιές και αφορούν πολλούς τομείς της οικονομίας. Τα περισσότερα εμπόδια εισόδου και άλλοι περιορισμοί και ρυθμιστικά βάρη στις αγορές προϊόντων πρέπει να καταργηθούν πλήρως. Η μελέτη (εργαλειοθήκη) του ΟΟΣΑ περιέχει συγκεκριμένες προτάσεις. Η κατάργηση των εμποδίων θα οδηγήσει σε σημαντική μείωση των τιμών για τους καταναλωτές (αντισταθμίζοντας έτσι τη μείωση που έχουν υποστεί στα εισοδήματά τους), μείωση κόστους για πολλές επιχειρήσεις, και είσοδο νέων παικτών και επενδύσεις. Οι ιδιωτικοποιήσεις πρέπει να προχωρήσουν, και πρέπει να δοθεί περισσότερη ευελιξία στο ΤΑΙΠΕΔ να διαχειρίζεται τα περιουσιακά του στοιχεία πριν να τα πουλήσει. Πρέπει επίσης να υπάρξει μεγαλύτερη προσήλωση στην είσοδο ξένων παικτών ώστε οι ιδιωτικοποιήσεις να μην γίνουν όχημα διαιώνισης υπαρχόντων μονοπωλιακών καταστάσεων.
Αλλαγές απαιτούνται και στον τρόπο λειτουργίας του δικαστικού συστήματος ώστε να μειωθούν οι μεγάλες καθυστερήσεις στην απονομή δικαιοσύνης. Η αγορά εργασίας πρέπει επίσης να γίνει πιο ευέλικτη σε κάποια από τα χαρακτηριστικά της, και αυτό πρέπει να συνοδευθεί από αναβάθμιση του συστήματος οικονομικής υποστήριξης των ανέργων, με μεγαλύτερες παροχές. Τα σχολεία και τα πανεπιστήμια πρέπει να λειτουργούν με μεγαλύτερη αυτονομία από το υπουργείο Παιδείας, με ταυτόχρονη αξιολόγηση με δείκτες αριστείας. Τα δημοσιονομικά πρέπει να γίνουν βιώσιμα σε μακροπρόθεσμη βάση. Μεταξύ άλλων, αυτό απαιτεί την ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης στο ασφαλιστικό, με ουσιαστική ενοποίηση ταμείων, κατάργηση κρατικών επιδοτήσεων σε συγκεκριμένες ομάδες συνταξιούχων, και μετατόπιση μέρους των συντάξεων σε ιδιωτικούς αποταμιευτικούς λογαριασμούς.
Όλα τα παραπάνω απαιτούν δουλειά και χρόνο, αλλά επεξεργασμένες προτάσεις υπάρχουν. Ο στόχος είναι να καλύψουμε τη μεγάλη απόσταση σε ποιότητα θεσμών που μας χωρίζει από τις Δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Η απόσταση υπήρχε και πριν την κρίση, και η σύγκλιση στο κατά κεφαλή ΑΕΠ ήταν σε μεγάλο βαθμό πλασματική και συνέπεια του δανεισμού.
Ευρώ με Στασιμότητα
Από την αρχή της κρίσης έχει γίνει κάποια πρόοδος στα παραπάνω θέματα, κυρίως όμως με την πίεση των πιστωτών. Μετά τις πρόσφατες εκλογές οι προσπάθειες έχουν ουσιαστικά εγκαταλειφθεί και σε πολλούς τομείς υπάρχει οπισθοδρόμηση (με προφανέστερο παράδειγμα αυτό της παιδείας). Η κυβέρνηση αντιμετωπίζει την ιδιωτική πρωτοβουλία και τις αγορές με δυσπιστία, και διέπεται από μια κρατικιστική νοοτροπία υπό την οποία οι δημόσιες υπηρεσίες πρέπει να ελέγχονται ασφυκτικά από την κυβέρνηση και το κόμμα. Με αυτές τις παρωχημένες αντιλήψεις δεν πρόκειται να υπάρξει ανάπτυξη στη χώρα.
Αν η κυβέρνηση συνεχίζει να αντιτίθεται στην πραγματοποίηση δραστικών αναπτυξιακών μεταρρυθμίσεων ώστε η Ελληνική οικονομία να εξελιχθεί προς τα Δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα, ο μόνος τρόπος να συναινέσουν οι εταίροι σε συμφωνία θα είναι με αυστηρά δημοσιονομικά μέτρα και κυρίως νέους φόρους. Κάτι ανάλογο συνέβαινε και με τις προηγούμενες κυβερνήσεις αλλά σε μικρότερη κλίμακα. Μια τέτοια συμφωνία θα είναι όμως κακή καθώς η χώρα θα σέρνεται με υψηλά ποσοστά ανεργίας, περαιτέρω συρρίκνωση του ΑΕΠ, και αμφίβολο μέλλον στην Ευρωζώνη μεσοπρόθεσμα.