«Η μουσική είναι κι αυτή μια γλώσσα, δεν υπάρχει αμφιβολία. Μα εντελώς ανεπαρκής, αν π.χ. θα ήθελες να παραγγείλεις μια μπριζολίτσα σενιάν».
Απόφθεγμα του Γούντι Άλεν; Τον αντιγράφω σε τέτοιο βαθμό, ώστε, ίδιος
Zelig στον προφυλαγμένο κόσμο του, να έχω το προνόμιο να συγχέω πρωτότυπο και μίμηση.
Αν θεωρώ τον Daniel Harding σαν τον σπουδαιότερο μαέστρο της γενιάς του, οφείλεται στην ικανότητά του τη γλώσσα αυτήν να τη «μιλάει» όσο και να την τραγουδάει.
Με το κεφάλι, με το σώμα, ο καινούργιος μουσικός διευθυντής της Ορχήστρας του Παρισιού ξέρει να μιλάει τη μουσική, κι έτσι δεν χρειάζεται να την τραγουδάει ασταμάτητα και ανώφελα, ακόμη και όταν το μουσικό υλικό στερείται τραγουδιστικής ουσίας. (Προτείνω παρεμπιπτόντως αντί «κλασική μουσική», «σοβαρή μουσική» και άλλες σαχλαμαρίτσες, να δοκιμάσουμε να πούμε αυτήν εδώ τη μουσική, κυριολεκτώντας απλώς, «μουσική λόγου»).
Και μα το θεό, η 4η Συμφωνία του Μάλερ κι αν είναι λόγος. Σωτήριον έτος 1900. Ο Προυστ, ταξιδιώτης στη Βενετία, πέφτει, στο ξενοδοχείο Ντανιέλι, στην εφιαλτική μουσική δίνη που θα την εκφράσει αργότερα στην Εξαφάνιση της Αλμπερτίν. Όσο για τον Μάλερ, αυτός συνθέτει στη Βιέννη ένα «συμφωνικό μυθιστόρημα», με πολλούς, άλλοτε παράλληλους, άλλοτε αντιφατικούς λόγους. Που άλλοτε διακόπτονται από τρομαχτικές αστραπές ή συνειρμούς, άλλοτε ενοχλούνται από εκείνα τα μέλη της οικογένειας που είναι σίγουρα πολύ χοντροκομμένα για να αφομοιωθούν σε μια πολιτισμένη ατμόσφαιρα κομψής συνομιλίας (τα υπέροχα κλαρινέτα της Ορχήστρας του Παρισιού που παίζουν, what else, με την καμπάνα τους ψηλά: τι κρίμα που απειράριθμοι είναι οι μαέστροι που λογοκρίνουν αυτό που φαίνεται πως λάτρευε ο Μάλερ).
Οι διαφορετικές αυτές διηγήσεις εισακούονται από το προσεκτικό και πληροφορημένο αφτί του Ντάνιελ Χάρντιγκ : με την άρθρωση του Ρατλ, το λεγκάτο του Αμπάντο, σαν μέσα έκφρασης της αυθάδους σχέσης του με την αλήθεια.
Τρία μέρη ενός συμφωνικού λόγου τόσο πυκνού υποχρεώνουν τελικώς τον Μάλερ να αναζητήσει μια κάποια κάθαρση στο τραγούδι, και φέρνουν εν τέλει επί σκηνής μια σοπράνο στο φινάλε. Σκεφτήκατε ίσως κάποιο εφέ αμφίβολου γούστου, όταν μίλησα για μπριζόλα σενιάν; Πολύ θα μου άρεσε να είναι έτσι... Δυστυχώς, η πραγματικότητα ξεπερνάει τη φαντασία που ξεπερνάει με τη σειρά της την πραγματικότητα: «Ο Ηρώδης, ο χασάπης, παραμονεύει! Πάμε να σφάξουμε ένα αρνάκι τόσο υπομονετικό, τόσο άκακο!» τραγουδάει με μια πολύ ανησυχητική αθωότητα η σοπράνο Κριστίνα Λάντσαμερ. Σίγουρα (πρόκειται για ψυχαναγκασμό) είναι αδύνατο να ξεφύγουμε από τον Γούντι Άλεν που ολόκληρο το έργο του είναι στοιχειωμένο από αυτόν τον «θάνατο που σέρνει το χορό». Ως απλός δημοσιογράφος της μεταφυσικής στήλης, μας προσφέρει προς το φινάλε του τελευταίου του έργου έναν αφορισμό που θα μπορούσε να συνοψίσει μια χαρά ολάκερη αυτήν την 4η Συμφωνία του Μάλερ με τον τρόπο που μας την αφηγείται ο Χάρντιγκ:
«Η ζωή είναι μια κωμωδία, γραμμένη από έναν σαδιστή συγγραφέα».
Μάταια αναζητάει κανείς τον παράδεισο στο τελευταίο αυτό μέρος. Δοκιμάζουμε μάλιστα σοβαρές αμφιβολίες για τις πραγματικές προθέσεις του συνθέτη, και αντιλαμβανόμαστε την ανυπαρξία του ενθουσιασμού του να μας τις αποκαλύψει με κάποια μορφή προγράμματος...
Ας συνέρθουμε κι ας συνοψίσουμε κάπως τη βραδιά μας: περάσαμε στ'αλήθεια μια ολόκληρη ώρα ακούγοντας μια υπερ-εγκεφαλική συμφωνία που πραγματεύεται... τον θάνατο, και που τη διηύθυνε ένας μαέστρος, εγκεφαλικός επίσης; Δεν είναι υγιέστερο να κάνουμε ένα τσιγαράκι, να φάμε μια πίτσα, να δούμε το ματς στην τιβί;
Ακόμη κι αν είμαστε πράγματι τα νευρόσπαστα αυτού του «σαδιστή δημιουργού που δεν του λείπει το χιούμορ», παραμένουμε ωστόσο εξαιρετικά πολύπλοκες μαριονέτες, όπως το διακήρυξε το 1810 ένας υπολοχαγός του στρατού, συγγραφέας και μαθηματικός που είχε πολύ συναναστραφεί το θάνατο. Μας παρέδωσε στο Θέατρο Μαριονετώνπου αγαπούσε πολύ περισσότερο από τη λογοτεχνία και τα μαθηματικά, τούτη τη σχεδόν μεταφυσική αποκάλυψη: «Όταν η αντίληψη συναντάει το άπειρο, η χάρη ξαναπαρουσιάζεται».
Πιο καλά κι από παράδεισο (είδος υποχρεωτικώς αιωνίου πάρτι, χωρίς οινόπνευμα), η χάρη ήρθε και μας ευεργέτησε αυτή τη βραδιά. Στους αντίποδες ενός Κρίστιαν Τίλεμαν, που κοπιάζει και μοχθεί να ταυτιστεί με τη σοβαρότητα και την αιωνιότητα, ο Ντάνιελ Χάρντιγκ αποκάλυψε στο κοινό της Φιλαρμονικής το πραγματικό του επάγγελμα, που θεωρούσαμε πως είχε σβήσει απ' τον καιρό του Χάινριχ φον Κλάιστ: μαριονετίστας.
Φιλαρμονική του Παρισιού, 18 Μαΐου 2016, δεύτερο μέρος της συναυλίας
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στη γαλλική Huffington Post και μεταφράστηκε στα ελληνικά.