Η Μεγάλη Ανισοκατανομή του πλούτου σε παγκόσμιο επίπεδο έχει μαγνητίσει τη θεματολογία πολλών άρθρων το τελευταίο διάστημα. Και βέβαια είναι απόλυτα δικαιολογημένο να αφιερώνονται δεκάδες σελίδες περιγραφής και ανάλυσης ενός τόσο έντονου οικονομικού χαρακτηριστικού που τείνει να αλλάξει θεαματικά την γνωστή (μέχρι το πρόσφατο παρελθόν ) κοινωνική διαστρωμάτωση.
Τελευταία στοιχεία της World Inequality Report (http://wir2018.wid.world/) σχετικά με το πώς κατανεμήθηκε ο παγκόσμιος πλούτος στον πληθυσμό μετά το 1980 αναφέρουν ότι: The global top 1% earners has captured twice as much of that growth as the 50% poorest individuals.
Οι σχετικές αναφορές ατυχώς δεν περιορίζονται σε κάποιες συγκεκριμένες χώρες αλλά αφορούν την παγκόσμια οικονομία με ΗΠΑ και Ρωσία να συγκαταλέγονται μεταξύ των χωρών στις οποίες η ανισότητα χαρακτηρίζεται ακραία.
Η εξέλιξη του ΑΕΠ μετά το 1960
Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) είναι γνωστό ότι - παρά τις αδυναμίες του - αποτελεί ένα δείκτη οικονομικής ευημερίας. Δείχνει την αξία της αξία πώλησης των τελικών αγαθών που παρήχθησαν εντός του έτους. Βεβαίως για την παραγωγή των αγαθών δεσμεύτηκαν συντελεστές παραγωγής των οποίων οι αμοιβές για τη συμμετοχή τους στην παραγωγική διαδικασία «δημιούργησαν» εισόδημα για τους κατόχους τους το οποίο θεωρείται ίσο με την αξία της παραγωγής. Επομένως η άλλη πλευρά του ΑΕΠ δείχνει το εισόδημα (πλούτο) που έχει παραχθεί.
Σύμφωνα με την World Bank (https://data.worldbank.org) το παγκόσμιο ΑΕΠ (σε σταθερές τιμές του 2010) από τα 11,19 τρις US$ το 1960 αυξήθηκε στα 77,33 τρις US$ το 2016. Αναφερόμαστε λοιπόν σε ένα μέγεθος περίπου 7 φορές μεγαλύτερο!
Η «μοιρασιά» του πλούτου
Ένας από τους λόγους (ασφαλώς όχι ο μόνος) που οι ΗΠΑ ξεπέρασαν την χρηματιστηριακή κρίση του 1929 που οδήγησε στη μεγάλη ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας ήταν και ότι υιοθέτησαν τις απόψεις του John Maynard Keynes (1883 - 1946) ο οποίος θιασώτης της πλήρους (ή της μεγαλύτερης δυνατής) απασχόλησης του εργατικού δυναμικού θεωρούσε μετά από κρίσεις απαραίτητη τη συμμετοχή του κράτους στις επενδύσεις άρα στη μείωση της ανεργίας με αποτέλεσμα την αύξηση του εισοδήματος άρα και της κατανάλωσης και επομένως και της παραγωγής με τελικό αποτέλεσμα την ανάκαμψη της οικονομίας.
Ιδιαίτερα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο η ανοικοδόμηση της οικονομίας «απατούσε» ένα μεγάλο μερίδιο του παραγόμενου πλούτου να μεταφερθεί στα χέρια των «πολλών». Ήταν απαραίτητο για την επιβίωση και αργότερα για την ανάπτυξη του βιοτικού επιπέδου του μεγάλου μέρους του πληθυσμού.
Μετά το 1970 οι ιδέες του Keynes αρχίζουν σταδιακά να αποσύρονται από το προσκήνιο της οικονομικής πολιτικής και παράλληλα παρατηρείται η ολοένα και μικρότερη συμμετοχή των πολλών στο μερίδιο του διογκωμένου του ΑΕΠ – εισοδήματος. Τα χρόνια της έντονης ανισοκατανομής του εισοδήματος έχουν αρχίσει.
Αναζητώντας τα γιατί της «μεγάλης» ανισότητας
Ασφαλώς το καπιταλιστικό μοντέλο ουδέποτε αναφέρθηκε σε μια αταξική κοινωνία μιας κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας. Η ιδιωτική πρωτοβουλία ήταν πάντα κυρίαρχη μέσα σε ένα θεσμικό πλαίσιο που καθόριζε το κράτος με την παρουσία του. Σε αυτή τη μεικτή μορφή οικονομίας το ζητούμενο ήταν η έντονη ή όχι κρατική παρέμβαση στην οικονομική ζωή.
Σταδιακά η «δύναμη» της πολιτικής υποχωρεί έναντι της οικονομικής. Η παγκοσμιοποίηση οδηγεί στην δημιουργία οικονομικών κολοσσών με βλέψεις πολιτικής εξουσίας ώστε να αυξήσουν και άλλο την οικονομική τους δύναμη. Το κράτος - εκφραστής της πολιτικής - υποχωρεί. Η έντονη μεταπολεμική κρατική πρόνοια συρρικνώνεται δραματικά.
Το «νέο» μοντέλο ζωής επιβάλλεται – δεν επιλέγεται - μέσα από τα συμφέροντα του πλούτου και της τεράστιας ανάπτυξης της τεχνολογίας.
Το Αμερικανικό όνειρο δηλώνει παρόν. Δουλειά για την απόκτηση σπιτιού, αυτοκινήτων και γενικά καταναλωτικών αγαθών. Και ασφαλώς τίποτα στον ορισμό του ονείρου δεν είναι άσχημο.
Τα προβλήματα στο εν λόγω όνειρο αρχίζουν όταν «νομίζεις» ότι σου ανήκουν τα προηγούμενα αγαθά. Όμως με την πάροδο των χρόνων διαπιστώνεις ότι σε εσένα ανήκει η υποχρέωση εξόφλησης των δανείων με τα οποία αγοράστηκαν, όχι οι τίτλοι ιδιοκτησίας (Κρίση χρέους). Αυτοί (οι τίτλοι) βρίσκονται στα συρτάρια της τράπεζας που σου χορήγησε τα δάνεια.
Και βέβαια μετά το σπάσιμο της φούσκας στην αγορά των δανείων, είτε στεγαστικών, είτε καταναλωτικών, είτε για αγορά μετοχών ή εσχάτως κρυπτονομισμάτων ξεσπάει η κρίση στην οικονομία.
Το ερώτημα αν «φταίνε» οι τράπεζες που χορήγησαν τα δάνεια ή οι καταναλωτές που τα πήραν μοιάζει περισσότερο με ρητορικό παρά πραγματικό (Μετασχηματισμός ρόλου τραπεζών και κρίση).
Αυτό που θέλουμε να σχολιάσουμε κατά συνέπεια είναι η κατάληξη. Και αυτή δεν είναι άλλη από το ότι ο πολίτης γίνεται φτωχότερος μια και είτε χάνει σπίτια και αυτοκίνητα, είτε συμμετέχει στην ανακεφαλοποίηση των τραπεζών για να μην του τα πάρει ή για να μη «κουρέψει» τις καταθέσεις του (αν έχουν μείνει).
Η οικονομική δύναμη με τις διάφορες μορφές έκφρασής της έχει επιβληθεί τόσο πολύ στην πολιτική που η λέξη ηγέτης (στην πολιτική σκηνή) απουσιάζει εδώ και χρόνια. Σαν αποτέλεσμα λείπει και το όραμα για το καλύτερο αύριο.
Παράλληλα σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού παρατηρείται ή και έμμεσα επιβάλλεται πνευματική νέκρωση με την παροχή τυποποιημένης γνώσης που δεν επιτρέπει την υπέρβαση - το παρακάτω της σκέψης.
Επίλογος
Αναμφίβολα το οικονομικό σύστημα απέτυχε να γεφυρώσει το χάσμα πλουσίων – φτωχών. Η θεωρία της βέλτιστης ανακατανομής του Vilfredo Pareto (1848-1923) δηλαδή η κατανομή των πόρων να είναι τέτοια ώστε να μην υπάρχει άλλη που να βελτιώνει τη θέση ενός χωρίς να χειροτερεύει η θέση άλλου (Pareto’s efficiency) δεν πέρασε στην πράξη.
Το κράτος από την μεριά του επίσης απέτυχε στην αποτελεσματική αναδιανομή του εισοδήματος (πλούτου) μέσα από τα εργαλεία της δημοσιονομικής πολιτικής.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η οικονομία και τα αναπτυξιακά μοντέλα της είναι οι υπεύθυνοι της δημιουργίας αυτής της τεράστιας ανισότητας.
Εμείς είμαστε της άποψης ότι η υπέρ μεγέθυνση της κατοχής πλούτου στα χέρια των πολύ ολίγων με την ταυτόχρονη εξασθένηση της οικονομικής δυνατότητας των πολλών αλλά και του ίδιου του κράτους δεν είναι θέμα οικονομίας. Πρόκειται για πολιτική επιλογή που εκφράζεται μέσα από την υποταγή της πολιτικής στην οικονομία.