Η διενέργεια των εθνικών εκλογών αποτελεί από τις πιο σημαντικές λειτουργίες ενός δημοκρατικού συστήματος.
Ο αριθμός των ψηφοφόρων που προσέρχονται στις εκλογές αποτελεί ένα βασικό δείκτη του επιπέδου της πολιτικής συμμετοχής των πολιτών.
Έτσι, η συμμετοχή των ψηφοφόρων στην εκλογική διαδικασία είναι η πιο άμεση μέτρηση του ενδιαφέροντος των πολιτών για τη δημοκρατία. Εξάλλου, αν ταυτίσουμε την έννοια της δημοκρατίας με την έννοια «της εξουσίας από το λαό» τότε το ενδιαφέρον πρέπει να εστιάζεται όχι μόνο στο ποσοστό που έλαβε κάποιο συγκεκριμένο κόμμα, αλλά και στο ποσοστό συμμετοχής των πολιτών στις εκλογές.
Δυστυχώς, όπως παρατηρούμε από το Γράφημα 1, τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται στη χώρα μας μία αυξητική τάση της αποχής ή αλλιώς μία πτωτική τάση της συμμετοχής των πολιτών στις εθνικές εκλογές.
Γράφημα 1: Διαχρονική εξέλιξη της αποχής στις Εθνικές Εκλογές της χώρας
Παρατηρώντας τα δεδομένα του Γραφήματος 1 εντοπίζουμε μία συνολική αύξηση της αποχής από το έτος 2007. Αύξηση της αποχής όμως σημαίνει ότι εμφανίζονται ουσιαστικά προβλήματα στη λειτουργία της δημοκρατίας.
Τα στοιχεία του Γραφήματος 1 κρούουν τον κώδωνα του δημοκρατικού κινδύνου και έχει φθάσει πλέον η ώρα να συνειδητοποιήσουμε ότι στη χώρα εντοπίζεται άλλη μία κρίση: η κρίση της συμμετοχής των πολιτών στην εκλογική διαδικασία.
Σύμφωνα με τον A. Lijphart, η τάση της μείωσης της συμμετοχής στις εκλογές μπορεί να θεωρηθεί ως μία κρίση της δημοκρατίας. Η έννοια της «Δημοκρατίας» μαζί με την υψηλή συμμετοχή των πολιτών στις εκλογές θεωρείται ως μία θετική, ικανή και αναγκαία συνθήκη για τη νομιμοποίηση του δημοκρατικού πολιτικού συστήματος.
Σήμερα, η χώρα μας διέρχεται μια πολλαπλή κρίση, με πυρήνα την οικονομία. Σύμφωνα με την οικονομική επιστήμη, η συμπεριφορά του ψηφοφόρου και η έννοια της δημοκρατίας, θεωρούνται ως τα κριτήρια των συνολικών προτεραιοτήτων των πολιτών. Διαφορετικές πολιτικές αποφάσεις προκαλούν διαφορετικές πολιτικές ενέργειες. Οι πολιτικές ενέργειες των Κυβερνήσεων, από το 2010 μέχρι σήμερα, έχουν χαρακτηριστεί ως μνημονιακές. Όμως, αυτές οι πολιτικές ενέργειες επηρεάζουν γενικότερα την οικονομία και ειδικότερα την οικονομία των νοικοκυριών. Δηλαδή, αυτό σημαίνει ότι υπάρχει σχέση μεταξύ του εκλογικού συστήματος, της αποχής των ψηφοφόρων και των αποτελεσμάτων των πολιτικών ενεργειών.
Η οικονομική κρίση, τα μνημόνια και οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν είχαν μεγάλες επιπτώσεις στην ελληνική κοινωνία. Όπως έχουμε κατ' επανάληψη επισημάνει, η ελληνική κοινωνία των 2/3 έχει μετασχηματισθεί στην κοινωνία του 1/4. Κάθε μέρα ο αριθμός των ανέργων, των φτωχών και των νέων Ελλήνων που μεταναστεύουν στο εξωτερικό μεγαλώνει.
Οι εκλογές της 20ής Σεπτεμβρίου ανέδειξαν εκτός από Κυβέρνηση και μία θλιβερή πραγματικότητα: την πρωτοφανή αποχή για την Ελλάδα της τάξης του 43,43%. Στον πιο κάτω Πίνακα 1 παρουσιάζονται ορισμένες χαρακτηριστικές περιοχές όσον αφορά στο ποσοστό της αποχής.
Παρατηρούμε ότι, στη Φλώρινα προσήλθαν να ψηφίσουν μόνο 4 στους 10 ψηφοφόρους!!!
Επιθυμητός στόχος για όλες τις εκλογές είναι η μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών στις εκλογές. Η μικρή αποχή αποτελεί ένδειξη της νομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος. Αντίθετα, η μεγάλη αποχή αντικατοπτρίζει τη δυσαρέσκεια και την αδιαφορία των ψηφοφόρων. Όμως, σε μία τέτοια περίπτωση, δυστυχώς, η όποια δειγματοληπτική έρευνα κοινής γνώμης δεν μπορεί να απεικονίσει την επιθυμία των πολιτών.
Μία άλλη επίπτωση της μεγάλης αποχής από τη διαδικασία της ψηφοφορίας είναι το γεγονός ότι δεν υπάρχει αντικειμενική αντιπροσώπευση των πολιτών. Αποτελεί ενδιαφέρον πεδίο έρευνας να βρεθούν και τα δημογραφικά και κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά αυτών που απείχαν από τις εκλογές.
Αν πραγματικά η κοινωνία του ¼ μεγαλώνει (φτωχοποίηση της κοινωνίας), τότε η αποχή είναι ένα σημάδι δυσλειτουργίας του πολιτικού συστήματος. Όταν οι πολίτες συνειδητοποιήσουν ότι δεν υπάρχουν λύσεις στα καθημερινά τους προβλήματα, τότε η ανησυχία και τα άγχη τους οδηγούν σε μειωμένες προσδοκίες από τη ζωής τους, οπότε αδιαφορούν να συμμετέχουν σε μία διαδικασία χωρίς ελπίδα για το μέλλον τους.
Όμως, η αυξημένη αποχή λειτουργεί και ως μία τιμωρητική ψήφος. Η αποχή κάτω από τις σημερινές συνθήκες οικονομικής κρίσης είναι ένας πικρός δείκτης.
Τελικά, ότι και να συμβαίνει με την αποχή, το σημαντικό αποτέλεσμα εντοπίζεται στο ότι τελικά τα αποτελέσματα των εκλογών οδηγούν σε Κυβέρνηση μειοψηφίας. Το γεγονός αυτό αποκαλύπτουν καθαρά τα στοιχεία του πιο κάτω Πίνακα 2.
Από τα στοιχεία του Πίνακα 2 προκύπτει ότι:
-το πολιτικό σύστημα, λόγω του εκλογικού νόμου κρύβεται πίσω από τα ποσοστά. Δηλαδή, εμφανίζεται ότι η Κυβέρνηση έχει το 39,15% (αθροιστικά: ΣΥΡΙΖΑ+ΑΝΕΛ), ενώ το πραγματικό ποσοστό είναι 22,12% που σημαίνει ότι η Κυβέρνηση είναι μειοψηφική.
-έχουμε σημαντικές μειώσεις των ποσοστών όλων των κομμάτων αν υπολογιστούν τα ποσοστά τους, με βάση τους εγγεγραμμένους στους εκλογικούς καταλόγους.
-από τα οκτώ κόμματα της νέας Βουλής μόνον τα δύο είναι αντι-μνημονιακά (Χρυσή Αυγή και ΚΚΕ) με πραγματικό ποσοστό 7,09%!!!
Τα ποσοστά αυτά δεν αποκαλύπτουν ολόκληρη της εικόνα των κερδών ή των ζημιών των κομμάτων. Ως παράδειγμα αναφέρεται ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 έχασε από τη δύναμή του μόλις 0,88%, δηλαδή ούτε μία ποσοστιαία μονάδα, συγκρίνοντας τα τελευταία ποσοστά με τα αντίστοιχα των εκλογών του Ιανουαρίου 2015. Ποιο όμως είναι το μήνυμα με βάση τον αριθμό των ψήφων;
Σε απόλυτους αριθμούς ο ΣΥΡΙΖΑ, τον Ιανουάριο του 2015, είχε λάβει 2.245.978 ψήφους και το Σεπτέμβριο του 2015 1.922.904 ψήφους, δηλαδή 320.074 ψήφους λιγότερες, όπως φαίνεται και στο πιο κάτω Γράφημα 2:
Γράφημα 2: Κέρδη και ζημιές σε ψήφους του ΣΥΡΙΖΑ
Αν θεωρήσουμε ότι το νέο κόμμα της Λαϊκής Ενότητας έφυγε από τον ΣΥΡΙΖΑ, τότε αυτό θα έπρεπε να πάρει τις ψήφους που είχε πάρει τον Ιανουάριο και θα συμμετείχε στη νέα Βουλή. Όμως, το κόμμα της Λαϊκής Ενότητας στις εκλογές της 20ης Σεπτεμβρίου έλαβε μόνο 155.242 ψήφους από τους 320.074 ψήφους που έχασε ο ΣΥΡΙΖΑ. Δηλαδή, μόνο 164.832 ψηφοφόροι εγκατέλειψαν τον ΣΥΡΙΖΑ.
Η Νέα Δημοκρατία με όρους ποσοστών είχε μία μικρή αύξηση (0,29%), όμως η πραγματικότητα δείχνει ότι συνεχίζει να αιμορραγεί, αφού σε απόλυτους αριθμούς, συρρικνώθηκε όπως φαίνεται από τα στοιχεία του πιο κάτω Γραφήματος 3:
Γράφημα 3: Κέρδη και ζημιές σε ψήφους της Νέας Δημοκρατίας
Σε απόλυτους αριθμούς η Νέα Δημοκρατία τον Ιανουάριο είχε λάβει 1.718.694 ψήφους, ενώ την προηγούμενη Κυριακή (20.09.2015) έλαβε 1.526.205 ψήφους, δηλαδή, το κόμμα είχε μία απώλεια 192.489 ψήφων το Σεπτέμβριο του 2015 σε σύγκριση με τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015.
Η εκλογική δύναμη της Χρυσής Αυγής παρά τη δήλωση της αποδοχής της πολιτικής ευθύνης για τη δολοφονία του Π. Φύσα, υποχώρησε από τις 388.387 ψήφους του Ιανουαρίου 2015 στις 379.581 ψήφους στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015, όπως φαίνεται και από τα στοιχεία του πιο κάτω Γραφήματος 4:
Γράφημα 4: Κέρδη και ζημιές σε ψήφους της Χρυσής Αυγής
Δηλαδή, παρατηρούμε ότι στην τελευταία εκλογική αναμέτρηση και η Χρυσή Αυγή χάνει από τη δύναμή της 8.806 ψηφοφόρους.
Είναι δύσκολη η αποτίμηση για τη συνεργασία ΠΑΣΟΚ - ΔΗΜΑΡ, μπορεί να προσεγγιστεί ως εξής: Τον Ιανουάριο του 2015, το ΠΑΣΟΚ είχε λάβει 289.469 ψήφους και στις εκλογές του Σεπτεμβρίου έλαβε 341.390 ψήφους. Όπως φαίνεται στο πιο κάτω Γράφημα 5, η συνεργασία ΠΑΣΟΚ - ΔΗΜΑΡ κέρδισε 51.921 ψήφους.
Γράφημα 5: Κέρδη και ζημιές σε ψήφους ΠΑΣΟΚ-Δημοκρατικής Συμπαράταξης
Ο προβληματισμός που αναδύεται εδώ εκφράζεται με το ερώτημα: τι έγιναν οι ψήφοι του κόμματος του Γ. Παπανδρέου; Τον Ιανουάριο του 2015 ψήφισαν το Κόμμα του Γ. Παπανδρέου ΚΙΔΗΣΟ 152.557 ψηφοφόροι, οι οποίοι είναι τριπλάσιοι από το κέρδος που είχε στις τελευταίες εκλογές η συμπαράταξη ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ.
Το ΚΚΕ αμέσως μετά το σχηματισμό της Κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, τον Ιανουάριο του 2015, άρχισε ένα δραστήριο αντιπολιτευτικό αγώνα. Τι κέρδισε σε ψήφους;
Τα στοιχεία του πιο κάτω Γραφήματος 6 δείχνουν ότι το ΚΚΕ είχε θετικό πρόσημο αύξησης (0,08%), όμως η δύναμή του σε ψήφους δείχνει άλλη εικόνα.
Γράφημα 6: Κέρδη και ζημιές σε ψήφους του ΚΚΕ
Παρατηρούμε ότι, σε σύγκριση με τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015, το ΚΚΕ έχασε το Σεπτέμβριο 36.556 ψηφοφόρους.
Όσον αφορά στο Ποτάμι παρατηρούμε ότι από 373.924 ψήφους που έλαβε στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015, υποχώρησε στις 222.166 ψήφους που μείωσαν τη δύναμή του όπως φαίνεται στο Γράφημα 7:
Γράφημα 7: Ζημιές σε ψήφους για το «ΠΟΤΑΜΙ»
Μετά το ΣΥΡΙΖΑ και τη Νέα Δημοκρατία, το ΠΟΤΑΜΙ είχε στην τελευταία εκλογική αναμέτρηση το μεγαλύτερο αριθμό απωλειών σε ψηφοφόρους, ενώ ακολουθούν οι ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ, όπως φαίνεται στο πιο κάτω Γράφημα 8, που δείχνει σημαντική απώλεια 93.260 ψήφων:
Γράφημα 8: Ζημιές σε ψήφους των ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Συμπεράσματα
Στην πρόσφατη εκλογική αναμέτρηση των κομμάτων, της 20ής Σεπτεμβρίου 2015, εντοπίστηκε μικρή συμμετοχή των πολιτών στην εκλογική διαδικασία που δείχνει κάποιας μορφής πολιτική αδιαφορία. Η μεγάλη συμμετοχή στις εκλογές ερμηνεύεται ως ένδειξη συμμετοχής των πολιτών στα κοινά, ενώ η μικρή προσέλευση είναι ένδειξη μη-ικανοποίησης των πολιτών από τη λειτουργία του όλου πολιτικού συστήματος.
Ένα από τα βασικά μηνύματα των εκλογών, ίσως το σημαντικότερο, είναι ότι όσο μεγαλύτερη είναι η αποχή, όπως αυτή των εκλογών του Σεπτεμβρίου 2015, τόσο λιγότερο αντιπροσωπευτική είναι η Κυβέρνηση που θα προκύψει από τη συγκεκριμένη εκλογική διαδικασία. Επίσης, πιστεύοντας ότι οι εκλογές αποτελούν βασικό πυλώνα της δημοκρατίας, το υψηλό ποσοστό αποχής δείχνει ότι η δημοκρατία στη χώρα μας βρίσκεται σε κρίση.
Θα πρέπει να τονιστεί ότι λόγω της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης, ενδέχεται το όλο κλίμα αλλά κυρίως η ψυχολογική του κατάσταση (φόβος, αβεβαιότητα, ανησυχία κλπ) των ψηφοφόρων να επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό και τη διάθεσή του για να προσέλθει στις κάλπες. Έχει χάσει την εμπιστοσύνη του στο πολιτικό σύστημα και δεν ελπίζει σε κάτι καλύτερο.
Υποτίθεται ότι οι τελευταίες βουλευτικές εκλογές έγιναν με στόχο τη βελτίωση του επιπέδου ζωής των Ελλήνων. Έτσι, οι πολίτες πρέπει να ψηφίζουν ελπίζοντας σε περισσότερες θέσεις εργασίας, λιγότερους φτωχούς, περισσότερες σε λειτουργία μικρομεσαίες επιχειρήσεις, λιγότερους φόρους, καλύτερες συντάξεις, υψηλότερους μισθούς και ιδιοκτησία χωρίς ΕΝΦΙΑ.
Όμως, η αποχή από την κάλπη έδειξε ότι οι Έλληνες δεν εγκρίνουν γενικά το πολιτικό σύστημα. Εδώ προβάλλει το ερωτηματικό: Γιατί οι Έλληνες πολίτες ήταν τόσο πολύ απογοητευμένοι και μη ικανοποιημένοι από την Κυβέρνησή τους; Μήπως επειδή η Κυβέρνηση δεν κατάφερε να υλοποιήσει τις υποσχέσεις της;
Ένας στους δύο Έλληνες αισθάνεται ότι βρίσκεται στο περιθώριο της οικονομικής ζωής και επέλεξε να βρεθεί και εκτός πολιτικής ζωής.
Παρ' όλα αυτά το πολιτικό σύστημα εξακολουθεί να κρύβεται πίσω από τα ποσοστά, ενώ οι απόλυτοι αριθμοί αποδεικνύουν ότι κάτι δεν πάει καλά στο «Βασίλειο της Δανιμαρκίας» και έχει φθάσει η στιγμή όλοι οι πολιτικοί να λάβουν σοβαρά υπόψη τους το μήνυμα της αποχής από τις βουλευτικές εκλογές.
Το μεγάλο ποσοστό της αποχής δείχνει ακόμα ότι ο φόβος έχει παραγκωνιστεί από μία φαινομενική αδιαφορία, δηλαδή η αποχή είναι μία λανθάνουσα κατάσταση προς το παρόν ανερμήνευτη.