Το Solution Focus (Εστίαση στη Λύση) αποτελεί ένα σύνολο ιδεών που βασίζεται στη φιλοσοφία και τις συστημικές θεωρίες. Υποστηρίζει ότι είναι δυνατόν να κινηθεί κανείς πέρα από τα προβλήματα και να διαμορφώσει το μέλλον κατά τον επιθυμητό τρόπο. Πρόκειται για ένα "paradigm shift", μία αλλαγή παραδείγματος στον τρόπο που συζητάμε σχετικά με την πραγματικότητα, προκειμένου να δημιουργήσουμε χώρο για την ελπίδα και να μετακινηθούμε προς μία ζωή που να αξίζει περισσότερο. Το SF μέχρι σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως για να εξυπηρετήσει ανάγκες σε ατομικό ή εταιρικό επίπεδο.
Με σπουδές στην Φιλοσοφία, την Πολιτική και τα Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ο Paul Z. Jackson, είναι ένας από τους κορυφαίους επαγγελματίες στον χώρο του SF. Θεωρεί ότι οι ιδέες του SF θα μπορούσαν να εφαρμόζονται και όταν «ο κόσμος δεν λειτουγεί τόσο καλά όσο θα μπορούσε». Ονειροπόλος άραγε; Ακόμα κι έτσι αν είναι, δεν είναι ο μόνος.
Το 2004, σε ένα επιστημομονικό άρθρο που δημοσίευσαν οι Anton Stellamans και Luc Reychler, ανέλυσαν πώς μπορεί το SF να εφαρμοστεί σε καταστάσεις τόσο σύνθετες όσο μία ειρηνευτική διαδικασία. Και η ιστορία δεν τελειώνει εδώ. H μη-κυβερνητική οργάνωση Imagine Chicago περιγράφει την αποστολή της ως καταλύτη στην καλλιέργεια της ελπίδας και της κοινωνικής συνείδησης. Με σκοπό το κοινό καλό, αξιοποιεί τη φαντασία και εμπλέκει τους ανθρώπους, μέσα από συζήτηση και δράση, στη διαμόρφωση ενός ελπιδοφόρου μέλλοντος για τις κοινότητές τους.
Ως SF Coach, ενδιαφέρομαι κι εγώ πολύ να ανακαλύψω πώς αυτή η προσέγγιση θα μπορούσε να συμβάλει στην κοινωνική αλλαγή. Την προηγούμενη εβδομάδα, στο SOL World Conference στη Βουδαπέστη, συζήτησα με τον Paul Z. Jackson πώς θα μπορούσε να εφαρμοστεί το SF στην πολιτική σήμερα:
Φ.Π.: Θεωρείτε ότι οι ιδέες του SF θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στην πολιτική;
P.Z.J.: Το SF είναι ο δρόμος που οδηγεί απευθείας στη θετική αλλαγή. Η προσέγγιση βασίζεται στην ανάδειξη των καλύτερων στοιχείων ενός ανθρώπου, την αξιοποίηση των ικανοτήτων του, την πραγματοποίηση μικρών βημάτων ώστε να δούμε τι θα συμβεί, με μικρό ρίσκο. Επομένως, είναι εφικτό να εφαρμοστούν αυτές οι ιδέες τόσο σε επίπεδο ατόμων, ομάδων και εταιρειών, όσο και σε επίπεδο κοινοτήτων και διεθνούς πολιτικής. Οι αρχές παραμένουν ίδιες.
Φ.Π.: Ποιο θεωρείτε ότι θα ήταν το αποτέλεσμα μιας τέτοιας εφαρμογής;
P.Z.J.: Αυτό θα μου το πείτε εσείς! Γιατί μόλις το πετύχατε στην Ελλάδα! Στην Αγγλία, όπου ζω, το Εργατικό Κόμμα είναι πολύ προσεκτικό˙ προσπαθεί να μην δεσμεύεται σε τίποτα και ψάχνει τρόπους για να συγκαλύψει το γεγονός ότι ανήκει στον χώρο της Αριστεράς, έτσι ώστε να βρίσκεται πιο κοντά στο κέντρο. Αντιθέτως, η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ κάνει ορισμένες θαρραλέες δηλώσεις και απορρίπτει την κουλτούρα της διαφθοράς που συνδέεται με τη φοροδιαφυγή. Επίσης, έχει μια φρέσκια προσέγγιση όσον αφορά στην διεξαγωγή διαπραγματεύσεων. Νομίζω ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ενέπνευσε πολλούς ανθρώπους να ενδιαφερθούν ξανά για την πολιτική, με έναν διαφορετικό τρόπο, γεγονός που ανέβασε το κόμμα στο 36%. Ίσως κάτι ανάλογο να κάνουν και οι Podemos στην Ισπανία.
Φ.Π.: Αυτό σημαίνει ότι αναγνωρίζετε στοιχεία SF στην προσέγγιση του ΣΥΡΙΖΑ;
P.Z.J.: Το να συζητάει κανείς, να ακούει τους ανθρώπους, να λαμβάνει υπόψη την γνώμη τους για να διαμορφώσει πολιτικές ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητές τους, όλα αυτά αποτελούν βασικά στοιχεία του SF. Και από αυτή την άποψη, θα μπορούσαμε να κάνουμε ορισμένους ισχυρούς παραλληλισμούς με το πώς ένα κόμμα θα μπορούσε να λειτουργεί εστιάζοντας στη λύση κι αυτό να αποτελεί μία επιτυχημένη παρέμβαση. Οι εκπρόσωποι του ΣΥΡΙΖΑ επισκέφθηκαν πολύ απομακρυσμένες κοινότητες και ρώτησαν τους αγρότες και τους ανθρώπους της αγοράς τι θέλουν. Όπως ανέφεραν οι ίδιοι σε απεσταλμένους δημοσιογράφους βρετανικών εφημερίδων, «αυτοί ήταν οι μόνοι άνθρωποι που ήρθαν πραγματικά να μας μιλήσουν και να μας ρωτήσουν τι θέλουμε».
Φ.Π.: Κατά την άποψή σας, πώς αυτό έκανε τη διαφορά;
P.Z.J.: Γενικά, φαίνεται ότι ενυπάρχουν κάποια στοιχεία SF και ένα εμπνευσμένο όραμα για το μέλλον, το οποίο αποκαλούμε Ιδανικό Μέλλον. Δηλαδή ρωτάς τους ανθρώπους τι είναι αυτό που θέλουν, ώστε να ληφθεί υπόψη στη χάραξη πολιτικής. Δεν αρκείσαι στην παρουσίαση των θέσεων του κόμματος αλλά κάνεις τους ανθρώπους μέρος αυτού που συμβαίνει. Πρόκειται για μία διαδικασία που συντελείται και από κάτω προς τα πάνω, όχι μόνο αντιστρόφως. Κι αυτό δημιουργεί εμπιστοσύνη. Έτσι, οι άνθρωποι εμπνεύστηκαν, επειδή πάντα τους ενδιαφέρει να βελτιώνονται τα πράγματα. Κι αυτό είναι συναρπαστικό. Δείχνει διαφορετικό.
Φ.Π.: Εάν ένα κόμμα εφάρμοζε ρητά μία προσέγγιση SF για τη διαμόρφωση της πολιτικής του, πώς θα το καταλαβαίνατε χωρίς να σας το πουν;
P.Z.J.: Θα άκουγα ότι γίνονται πολλές συναντήσεις σε δημαρχεία ή τοπικές κοινότητες. Οι άνθρωποι θα συγκεντρώνονταν για να περιγράψουν τι θέλουν και πώς θα επιθυμούσαν να είναι το μέλλον. Έτσι, θα προέκυπταν πρωτοβουλίες πολιτικής και πολύ γρήγορα θα γίνονταν μικρά βήματα, ώστε να διαπιστωθεί τι πήγε καλά. Οι ιδέες που θα είχαν λειτουργήσει καλά, θα διαδίδονταν και οι άνθρωποι θα αναζητούσαν με ποιο τρόπο αυτές θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και σε άλλες περιστάσεις. Η καταγραφή αυτών των ιστοριών θα έδινε τη δυνατότητα να γίνουν γνωστές, ώστε να αρχίσει να συντελείται αλλαγή. Θα μπορούσε τότε να δει κανείς ότι υπάρχει μία ορμή και ότι οι άνθρωποι ενδιαφέρονται πραγματικά γι' αυτή τη διαδικασία.
Φ.Π.: Το μέλλον δεν διαμορφώνεται ανάλογα με τις επιλογές που έχουμε;
P.Z.J.: Ναι. Και γι' αυτό, κατά τη διαδικασία του SF, προσπαθούμε επίσης να δημιουργούμε επιπλέον επιλογές. Και αυτό είναι δυνατόν. Για παράδειγμα, στον ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται να απορρίπτουν μία οικονομική λογική που έως τώρα έμοιαζε μονόδρομος. Ψάχνουν τι διαφορετικό μπορεί να γίνει. Το γεγονός ότι θέλουν να μιλήσουν χωριστά με καθέναν από τους τρεις οικονομικούς θεσμούς, ώστε να έχουν συγκεκριμένες, κατ' ιδίαν συζητήσεις, δημιουργεί μία νέα προοπτική. Εφόσον δεν έχουν μία πρόβλεψη σχετικά με το τι θα γίνει, εστιάζουν αρχικά σε ό,τι είναι σημαντικό. Μου αρέσει η δημιουργικότητα που έχει αυτός ο τρόπος σκέψης. Φαίνεται να έχει μία γεύση από SF, από την άποψη ότι βασίζεται στη λογική «κάνω μικρά βήματα και βλέπω τι συμβαίνει».
Φ.Π.: Οπότε, πώς φαντάζεστε ότι θα μπορούσαν να εφαρμοστούν οι στρατηγικές του SF σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων που αφορούν στο κοινό καλό;
P.Z.J.: Θα δημιουργούσαμε το Ιδανικό Μέλλον με μία ομάδα ηγετών, στην οποία θα συμμετείχαν βασικοί σύμβουλοι, εμπλεκόμενοι φορείς, κρατικοί αξιωματούχοι και άνθρωποι της οικονομίας, ακόμα και αυτοί που ενδεχομένως δεν συμφωνούν με τις ιδέες ενός συγκεκριμένου κόμματος, αλλά ενδιαφέρονται ειλικρινά να πάνε καλά τα πράγματα για τη χώρα. Και θα εργαζόμασταν σκληρά για να διευκρινίσουμε τι ακριβώς θέλουν και ποια είναι τα διαθέσιμα εφόδια που θα μπορούσαν να τους οδηγήσουν εκεί. Στη συνέχεια, θα ορίζαμε κάποια βήματα που θα μπορούσαν να ακολουθήσουν, καθώς και μικρά σημάδια τα οποία θα έδειχναν εάν βρισκόμαστε στη σωστή κατεύθυνση πριν, κατά τη διάρκεια αλλά και μετά από τις ενέργειες που θα είχαν αποφασισθεί. Επίσης, θα συγκεντρώναμε όλα τα εφόδια που θα είχαν στη διάθεσή τους, ώστε να είναι καλά προετοιμασμένοι για οτιδήποτε θεωρούν κρίσιμο και να κάνουν το καλύτερο δυνατό. Αυτό θα κάναμε, αντί να σπαταλήσουμε χρόνο στο να ασχολούμαστε με το πρόβλημα και με το πώς προέκυψε. Θα εστιάζαμε σε αυτό που μπορούμε να επηρεάσουμε τώρα. Και αυτό είναι ένα μέλλον καλύτερο από αυτό που φαίνεται να διαγράφεται σήμερα. Ό,τι κι αν συνέβαινε, θα προέκυπταν καλά πράγματα από αυτό.
Φ.Π.: Πιστεύετε ότι μπορούμε να ελπίζουμε σε πολιτικές που να εστιάζουν περισσότερο στις λύσεις;
P.Z.J.: Ναι. Πιστεύω ότι τέτοια πράγματα θα συμβαίνουν όλο και πιο συχνά στο μέλλον. Σήμερα οι άνθρωποι σε όλες τις χώρες απέχουν από την πολιτική, αν και διαθέτουμε τους μηχανισμούς για να είμαστε πιο συνδεδεμένοι με αυτήν. Έχουμε το internet, που διευκολύνει τη συμμετοχή των ανθρώπων σε συζητήσεις, αλλά και τη συσπείρωσή τους γύρω από ένα κοινό ενδιαφέρον ή κομβικό θέμα. Θα υπάρξουν τέτοιου είδους πρωτοβουλίες και, εάν εστιάζουν στη λύση, ξέρουμε ότι θα είναι αποτελεσματικές.
Εάν τα πράγματα είναι έτσι, τότε μήπως έφτασε η ώρα να εξετάσουμε πώς αλλιώς μπορούμε να προσεγγίσουμε συλλογικά τις προκλήσεις της ζωής; Ενδεχομένως, εστιάζοντας σε όσα λειτουργούν ήδη καλά και βασιζόμενοι σε αυτά, ώστε να αποφύγουμε να παρασυρθούμε από τη θυελλώδη δύναμη που έχουν οι δυσλειτουργικές καταστάσεις. Αν και δεν είναι ένα σύστημα σκέψης που διαμορφώθηκε για να εξυπηρετήσει την πολιτική, το SF αφορά στους ανθρώπους και στην επίτευξη μίας καλύτερης ποιότητας ζωής. Άλλωστε, αυτό δεν θα έπρεπε να είναι και η πολιτική;