Η συζήτηση για τα στερεότυπα μπορεί να είναι κάτι το απολύτως συνηθισμένο στην καθημερινότητα μας, ειδικά στην περίπτωση μιας χώρας που αντιμετωπίζει σοβαρές κοινωνικές προκλήσεις. Η αλήθεια είναι, και όχι επειδή τυχαίνει να ζω σε μια τέτοια κοινωνία τα τελευταία χρόνια, πως μια μακροχρόνια οικονομική κρίση αποτελεί σίγουρα κοινωνική πρόκληση. Μια πρόκληση η οποία σε συνδυασμό με τις οικονομικές δυσκολίες, τα τεράστια ποσοστά ανεργίας και με πολλούς ανθρώπους να βρίσκονται πλέον κάτω από το όριο της φτώχειας, βγάζει τον χειρότερο εαυτό στους ανθρώπους. Μια πρόκληση η οποία επιτίθεται στις εσωτερικές σχέσεις συνοχής των κοινωνικών ομάδων και απειλεί εν γένει την ίδια την ουσία της Κοινωνίας των Πολιτών.
Προφανώς, σε τέτοιο γόνιμο έδαφος τα στερεότυπα μπορούν εύκολα να αναπτυχθούν και να γίνουν πιο βίαια και απόλυτα, με ισχυρότερες και βαθύτερες ρίζες. Εύλογα λοιπόν, είναι ευκολότερο να ακολουθήσει κανείς το δρόμο του μίσους και όχι αυτόν της λύσης. Είναι ευκολότερο να βλέπει κανείς στερεότυπα από την πραγματικότητα. Να διαλέγει να «προστατεύει» τον εαυτό του και την οικογένεια του και να αρνείται να αντιμετωπίσει την ουσία και τις προκλήσεις.
Φυσικά αυτό είναι κάτι το οποίο μπορώ να καταλάβω. Είναι μια αντίδραση που πηγάζει από την ανθρώπινη φύση μας. Μπορείτε να το αποκαλέσετε και ένστικτο επιβίωσης.
Παρόλα αυτά, όταν η κατάσταση με το πρόβλημα των στερεοτύπων βγαίνει εκτός ελέγχου και όταν χάνονται ανθρώπινες ζωές στο όνομα ιδεολογιών και στο όνομα του μίσους και της απόγνωσης, τότε σίγουρα πρέπει το ένστικτο επιβίωσης μαζί με την ανθρώπινη φύση μας, να μας καλέσει να αντιδράσουμε.
Οφείλουμε να υπερασπιστούμε το δίκαιο και να γίνουμε ο φάρος της ελπίδας και της λογικής. Μπορεί να λέγεται ακραίοι της δεξιάς εναντίον ακραίων της αριστεράς, μπορεί να λέγεται Έλληνες εναντίον Γερμανών, πλούσιοι εναντίον φτωχών, καπιταλισμός εναντίον σοσιαλισμού, πολίτες εναντίον πολιτικών, ή μπορεί να λέγεται όπως επιθυμεί ο καθένας. Η αλήθεια είναι ότι πρέπει να συμφιλιωθούμε ξανά, να φτάσουμε σε συμφωνία μεταξύ μας και να σταματήσουμε να σπαταλάμε την ενέργεια μας στο μίσος και σε καταπιεστικές σκέψεις και πράξεις. Πρέπει να σταματήσουμε να χάνουμε ανθρώπινες ζωές.
Τι κάναμε εμείς γι' αυτό; Αρχικά το κάναμε προσωπική μας υπόθεση να αντιδράσουμε.
Συνειδητοποιήσαμε πως είναι στο χέρι μας να αλλάξουμε την κοινωνίας μας, έστω και στον ελάχιστο βαθμό. Συνειδητοποιήσαμε πως δεν γίνεται να παραμένουμε αδρανείς στον καναπέ μας και να περιμένουμε από κάποιον άλλο να αλλάξει την όλη κατάσταση. Συνειδητοποιήσαμε και το νοιώσαμε στη ψυχή μας πως αυτοί που περιμέναμε να μας σώσουν, είμαστε εμείς οι ίδιοι.
Τότε εμφανίστηκε η ευκαιρία μέσω του Cultural Innovators Network, μια πρωτοβουλία του Ινστιτούτου Goethe η οποία χρηματοδοτείται από το Ομοσπονδιακό Γερμανικό Γραφείο Εξωτερικών. Ένας νέος γύρος αιτήσεων ξεκίνησε και νέα μέλη μπορούσαν να συμμετέχουν στο δίκτυο. Καταθέσαμε λοιπόν τις αιτήσεις μας, έγιναν αποδεκτές και κατά την διάρκεια του 3ου Forum στην Θεσσαλονίκη καταθέσαμε προς χρηματοδότηση μια ιδέα η οποία φιλοδοξούσε να καταπολεμήσει τα στερεότυπα μέσω της φωτογραφίας και μιας διττής οπτικής παρουσίασης της Αλήθειας και του Ψέματος. Με δημοκρατικές διαδικασίες τα μέλη του δικτύου υπερψήφισαν ανώνυμα και ηλεκτρονικά την ιδέα μας και ξεκινήσαμε να δουλεύουμε για αυτήν ευθύς αμέσως.
4 μήνες αργότερα παρουσιάσαμε τις εν λόγω φωτογραφίες σε 10 διαφορετικές χώρες της Νοτίου Ευρώπης, της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Χρησιμοποιήσαμε τις φωτογραφίες καθώς πολλές φορές μια φωτογραφία ισούται με χίλιες λέξεις. Με το να παρουσιάζεις δύο φωτογραφίες, τη μία δίπλα στην άλλη, με τη μία να αναδεικνύει το στερεότυπο και την άλλη την πραγματικότητα, ο καθένας μπορεί εύκολα να συγκρίνει τις δύο απεικονιζόμενες ιστορίες, να σταθεί μπροστά τους, να δει τον εαυτό του σε μία από τις δύο εικόνες και να καταλάβει εν τέλει πως τα στερεότυπα είναι επίπλαστες πραγματικότητες οι οποίες δεν χρειάζεται να μας ελέγχουν ή να μας ορίζουν.
Το «Αλήθεια ή Ψέματα» έχει και ένα βαθύτερο νόημα καθώς μας προκαλεί και μας εμπνέει τις ιδέες της αλληλεγγύης, της κατανόησης και της ανοχής. Τα προβλήματα που μαστίζουν ανθρώπους σε μια χώρα στην άλλη άκρη του πλανήτη σήμερα μπορεί να είναι τα αυριανά προβλήματα της δικής μας χώρας. Τα ανοιχτά σύνορα και η παγκοσμιοποίηση είναι παραπάνω από αρκετά για να προκαλέσουν την εμφάνιση κοινών στερεοτύπων οπουδήποτε στον κόσμο και σε μηδαμινό χρόνο. Ο μοναδικός τρόπος για να αποφύγουμε τέτοιες καταστάσεις και να καταστούμε ικανοί να ανταπεξέλθουμε τέτοιου είδους προκλήσεις είναι με το να αποκτήσουμε καθαρές και τίμιες σχέσεις μεταξύ μας, δίχως προκαταλήψεις.
Και σε τέτοιου είδους σχέσεις δεν υπάρχει χώρος για στερεότυπα.
Για αυτό ζητάω να μην προσπαθήσετε να καταλάβετε τη χώρα μου, προσπαθήστε να αισθανθείτε την Ελλάδα για αυτά που πρεσβεύει - προσπαθήστε να την νοιώσετε. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να αντιληφθείτε την πραγματικότητα μας. Και είναι στιγμές σαν και αυτές που σας χρειαζόμαστε όλους σας δίπλα μας.