Θραύσματα, πρωτοπορία, επιστροφές

Τελειώνω την προσκεκλημένη ομιλία στο Βανκούβερ. Με πλησιάζουν διάφοροι επιστήμονες. Ανάμεσά τους νέοι Έλληνες, επίκουροι καθηγητές σε ΗΠΑ και Καναδά. Μια κοπέλα σπούδασε στο Brown. Σκέφτεται συχνά την επιστροφή. Ο μέντοράς της, διαπρεπής Έλληνας της διασποράς, την απέτρεψε να επιστρέψει. Τι να της πω; Πού να συναγωνιστεί με τα διεθνή προσόντα της; Μόνη ενάντια σε τόσους δικτυωμένους; Θα την κανιβαλίσουν. Θυμάμαι όταν πρωτοεπέστρεψα στην Ελλάδα. Φίλος καθηγητής στην Αθήνα, πολύ αξιόλογος, με ρώτησε «Καλωσόρισες στην ακαδημαϊκή ζωή της χώρας! Είσαι έτοιμος να φορέσεις κελεμπία και να παίζεις ταμ-ταμ;». Τι να της πω; Τι επιστήμονες θέλει η χώρα; Τι παράγει;

Θραύσματα που φτάνουν ως εδώ. Πηγαίνω συχνά σε πωλήσεις βιβλίων σε δημόσιες βιβλιοθήκες. Μέσα σε δεκάδες χιλιάδες διαθέσιμα βιβλία, βλέπεις έμμεσα πώς συρρικνώνεται η επιρροή του ελληνισμού. Μερικά βιβλία για την αρχαία Ελλάδα, σε αγγλική μετάφραση, ενίοτε με υπογραμμισμένες παραγράφους SOS από προπτυχιακούς φοιτητές. Για τη νέα Ελλάδα ελάχιστα, κυρίως τουριστικοί οδηγοί Greece ή Greek Islands (ολιγάριθμοι σε σχέση με Τουρκία ή Ισπανία). Αν βρω βιβλίο στα ελληνικά, το παίρνω ό,τι και να γράφει. Έφτασε το κακόμοιρο ναυαγός στις ακτές του Ειρηνικού, εκπρόσωπος μιας χώρας που ρικνώνεται αυτοκτονικά. Μιας χώρας που, παράλυτη, δεν έχει ουσιαστικά πλέον ειδήσεις. Η σύντομη φθινοπωρινή βόλτα ενός συμπαθούς πλην ξοφλημένου αμερικανού πρόεδρου γίνεται είδηση που γεμίζει εβδομάδες κενού και αποθήκες σανού.

Η πρώτη μου δεκαετία ως επιστημονικός μετανάστης ήταν πριν η ηλεκτρονική πληροφορία γίνει εύκολη. Η Ελλάδα σάπιζε επί θιάσου Μητσοτάκη-Σαμαρά-Παπανδρέου-Τσοχατζόπουλου. Δεν έφτανε όμως στανικά η πτωματίνη του σεσηπότος ως τη Βοστώνη κάθε μέρα. Οι ειδήσεις από την πολυχρονεμένη ελλαδική πραγματικότητα ευκαιριακές, θραύσματα. Θυμάμαι επίσκεψη στο προξενείο. Οδηγήθηκα στον υπεύθυνο που θα υπέγραφε το δημόσιο έγγραφο. «Καθίστε». Κάθισα. Έβαλε ραδιόφωνο, έπιασε σταθμό, ειδήσεις από Ελλάδα. Περίμενα. Εκείνος άκουγε ειδήσεις. Έπαιζε με μια γομολάστιχα. Περιεργαζόταν κι ένα στυλό. Πόσο δύσκολη μπορεί να είναι μια τυπική υπογραφή; Ο χρόνος κυλούσε. Μετά από αρκετά αμήχανα λεπτά ρώτησα ευγενικά. «Συγγνώμη, μήπως θα μπορούσατε να υπογράψετε παρακαλώ; Με περιμένουν ασθενείς, πρέπει να επιστρέψω στο νοσοκομείο». Σήκωσε αργά το βλέμμα από το χαρμάνι της ειδησεογραφικής ενημέρωσης. «Α, νόμιζα ότι ακούγατε κι εσείς ειδήσεις.»

Οι ειδήσεις φτάνουν πλέον πανεύκολα. Πολλαπλά θραύσματα, φαστφουντάδικο πληροφορίας. Σε βρίσκει μόνη της η πληροφορία, επιστρέφει, εθίζει, σώζεται στα αγαπημένα links, σε αγαπά κι ας την μισείς. Κι εδώ κι εκεί το παράλογο επικρατεί σε βασίλειο σαβούρας. Σαβούρα αμερικανική, σαβούρα ελληνική, διάλεξε. Δωρεάν. Μηχανικά κάνεις κλικ. Ο υπόνομος καταφτάνει αμέσως. Έφτασεεεεε! Κάποτε λες, δε θα το ξανακάνω. Αλλά να μην ξέρεις τι γίνεται; Δίπλα σου κυλά ο υπόνομος. Μέσα σου αδειάζει συχνά-πυκνά ό,τι έχει να αδειάσει. Είτε τον πάρεις στα σοβαρά είτε τον αγνοήσεις. Κι εδώ κι εκεί και σε όλο τον κόσμο.

Θραύσματα λοιπόν. Θραύσματα από ακραίες επιλογές, ατελέσφορα γεγονότα, αψιμαχίες με την ουτοπία, αντεγκλήσεις και αλληλοκατηγορίες, φενακισμοί και θεατρικές αποστροφές, θραύσματα από ατεκμηρίωτες γνώμες, μεγαλόστομες δηλώσεις, γελοίες στάσεις, άτυχες επιλογές.

Θραύσματα. Ο νεκρός μητροπολίτης μεταφέρεται στο θρόνο από τους πιστούς, κομματικοί αξιωματούχοι κάθονται στους θρόνους τους ημιθανείς, ή μήπως πεθάνανε κιόλας και τους βαλσαμώσανε, έμαθα στα 51 μου λόγω του νέου υπουργού συζύγου υπουργού ότι υπάρχει και Κολλεγίο του Βάρδου, Bard College με επιστημονικές αναφορές περίπου το ένα εκατοστό του πανεπιστημίου Κρήτης (στο Google Scholar σχεδόν τίποτα), δεξίωση στο Μαξίμου, Βασιλεύς ολυμπιονίκης τιμά τους ολυμπιονίκες, η ΟΝΝΕΔ επανιδρύθη δοξάσατε, γηραιός πολιτικός πρώην καναλάρχης κλαίει συγκινημένος στην κομματική μάζωξη, αφορισμοί παναγιώτατου που σείει απειλητικά ποιμαντορική ράβδο, καθηγήτρια κυρία συζύγου πρωθυπουργού (στο Google Scholar σχεδόν τίποτα), ορκωμοσία της κυβερνήσεως με νέο ξεκίνημα και ώθηση και ξέφωτο της ανάπτυξης που προβλέπεται πολύ υψηλή και άλλες ανακυκλώσεις χιλιοδιαψευσμένες, το εθνικόν φρόνημα διέρχεται ακμαιότατον έμπροσθεν της προβλήτας των επισήμων με τους αστέρας του πολιτικού πενταγράμμου, θυμίστε μου παρακαλώ τι έτος έχουμε (1968; 2016;), τεθωρακισμένα, πολλά τεθωρακισμένα, η δημοκρατία κινδυνεύει (είπεν ο πρόεδρος), εθνική υστερία περί εδαφών και υπεδαφών και ανεξόρυκτων υδρογονανθράκων, μολών λαβέ Χρυσή Αυγή και body building, μνημόσυνα, πολλά μνημόσυνα, γονυπετής (ο πρόεδρος), αγγελίες θανάτων, πολλές αγγελίες θανάτων, και να και η νεότητα ευτυχώς, υπουργός επιστήμων αριστούργημα του κομματικού σωλήνα (στο Google Scholar σχεδόν τίποτα), διευθύντρια πολιτικού γραφείου νεοφιλελεύθερου κουμουνιστή υπουργού (στο Google Scholar σχεδόν τίποτα), ακόμα ένας ιντελεκτουέλ υπουργός καθηγητής θεωρίας της επιστήμης παγκοσμίως ημιάγνωστος (στο Google Scholar σχεδόν τίποτα), αυστηρό μήνυμα στην Άγκυρα (ξανά ο πρόεδρος), ευρωσκεπτικισμός, μνημονιοαντιμνημονιακοί, αντιμνημονιομνημονιακοί, η ανωτερότητα του ελληνικού τρόπου κατά Γιανναρά, ποιου τρόπου είπες, α, εκείνου, όσο εγώ μιλάω εσείς παραγγέλνετε, πίσω από τον τηλεπωλητή φιγουράρει Ακρόπολις των Αθηνών φτηνιάρικη ταπετσαρία, θα πράξω ό,τι μου αναλογεί (είπεν ο πρόεδρος), κάποιος κύριος δηλώνει υπουργός χώρας υπό κατοχή, άρα αυτός την κατέχει, δίδαξε λέει και στο πανεπιστήμιο Vincennes (στο Google Scholar σχεδόν τίποτα, τίποτα). Παραλήρημα. Και όταν επιστρέφω και όταν φεύγω από την Ελλάδα, η πραγματικότητα ένα καθημερινό παραλήρημα.

Και η Αμερική μήπως; Νέο ρεκόρ παραληρήματος κοινωνίας που μετατρέπεται σε θραύσματα. Μια προεκλογική εκστρατεία με αθλιότητες παρά επιχειρήματα. Και τώρα το άγνωστο. Στην Ελλάδα όλοι οι πανίσχυροι ανίσχυροι, κυβερνώντες και αντιπολιτευόμενοι, μπορούν να λένε ό,τι τους κατέβει, αλλά οι πύρινοι λόγοι τους αποτελούν τελικά μόνο υλικό για περίγελo. Μπορούν να παίξουν με τη γομολάστιχα και να περιεργαστούν το στυλό τους, αλλά το τι θα υπογράψουν έχει ήδη αποφασιστεί. Στην Αμερική όμως το τι θα υπογραφεί έχει ακόμα σημασία. Παίζεται. Και τα παιδία παίζει.

Τελειώνω την προσκεκλημένη ομιλία στο Βανκούβερ. Με πλησιάζουν διάφοροι επιστήμονες. Ανάμεσά τους νέοι Έλληνες, επίκουροι καθηγητές σε ΗΠΑ και Καναδά. Μια κοπέλα σπούδασε στο Brown. Σκέφτεται συχνά την επιστροφή. Ο μέντοράς της, διαπρεπής Έλληνας της διασποράς, την απέτρεψε να επιστρέψει. Τι να της πω; Πού να συναγωνιστεί με τα διεθνή προσόντα της; Μόνη ενάντια σε τόσους δικτυωμένους; Θα την κανιβαλίσουν. Θυμάμαι όταν πρωτοεπέστρεψα στην Ελλάδα. Φίλος καθηγητής στην Αθήνα, πολύ αξιόλογος, με ρώτησε «Καλωσόρισες στην ακαδημαϊκή ζωή της χώρας! Είσαι έτοιμος να φορέσεις κελεμπία και να παίζεις ταμ-ταμ;». Τι να της πω; Τι επιστήμονες θέλει η χώρα; Τι παράγει; Από μονάχο του ένα οικογενειοκρατούμενο τμήμα κοινωνικής θεολογίας έχει απονείμει χιλιάδες διπλώματα θεολόγων, οι περισσότεροι άνεργοι ή ετεροαπασχολούμενοι. Μια χώρα με είκοσι χιλιάδες θεολόγους απλώς παράγει κι άλλους θεολόγους. Χωρίς σχέδιο, χωρίς μέλλον. Τι να της πω; Πώς να επιστρέψει; Αλλά θα μπορεί να μείνει κι εδώ, αν σύντομα προκύψει υπουργός παιδείας ή υγείας κάποιος που αρνείται τη θεωρία της εξέλιξης ή θεωρεί την επιστημονική έρευνα ανεπιθύμητη;

Επιστρέφω στο Στάνφορντ. Στο κέντρο συναυλιών Bing, συναυλία βυζαντινής μουσικής. Συνεργασία της Capella Romana του Αλέξανδρου Λίγκα με το κέντρο Μουσικής και Ακουστικής Έρευνας Υπολογιστών και το Τμήμα Μεσαιωνικής Ιστορίας του πανεπιστημίου. Με ειδική μεγαφώνηση, ο ήχος εξομοιώνεται όπως θα ακουγότανε μέσα στην Αγία Σοφία. Με αντήχηση 13 δευτερολέπτων, λόγω ανάκλασης στο θόλο, στους τοίχους και τις κιονοστοιχίες. Για κάπου χίλια χρόνια ο ναός αυτός ήταν ο μεγαλύτερος εσωτερικός χώρος στην υφήλιο. Η μουσική επιστρέφει, διαχέεται, όχι από την ανάκλαση του μαρμάρου της Προκοννήσου, αλλά από τη θραυσματική επεξεργασία των υπολογιστών. Προκύπτει ένα φωτεινό και θολό ταυτόχρονα, αποφατικό ηχητικό τοπίο. Πρωτοπορία. Πρωτοπορία που ζητά ανοιχτό χώρο, οικουμενικότητα για να διαχυθεί. Όχι ρίκνωση και μίζερη εθνικιστική υποστροφή. Πού χάθηκε η πρωτοπορία, πώς θα την ξαναβρούμε; Γιατί μας τα πήραν όλα οι χειρότεροι ανάμεσά μας; Όχι οι ξένοι, αλλά οι χειρότεροι ανάμεσά μας; Γιατί μας έκαναν ξένους, ξένους σε όλο τον κόσμο; Όταν σε διώχνουν, ξενιτεύεσαι. Όταν σε διώχνουν κι από την ξενιτιά, πού πας;

Συνεχίζεις να διεκδικείς την πρωτοπορία. Όπως, για παράδειγμα, το σημαντικό συνέδριο βιοπληροφορικής που οργανώνουν ο Νίκος Κυρπίδης και ο Χρήστος Ουζούνηςστη Θεσσαλονίκη με κορυφαίους επιστήμονες από όλο τον κόσμο. Η άχρηστη πληροφορία, ο υπόνομος, καταστρέφει και αποξενώνει, η πληροφορία ίσως και να σώζει. Σκέφτομαι πάλι τους νεαρούς επιστήμονες που δουλέψαμε μαζί και που έχουν φύγει. Κάθε λίγο με κάνουν περήφανο. Πρόσφατα ο Νίκος Πολύζος μού έγραψε ότι έγινε καθηγητής στις Βρυξέλλες και στη Βαρκελώνη. Ο Νίκος Πατσόπουλος παρουσίασε τα νέα ευρήματα για τα γονίδια της σκλήρυνσης κατά πλάκας. Προσπαθώ να συγκεντρώσω θραύσματα, τις σκέψεις μου. Έχω να γράψω μια συστατική επιστολή. Για τη Χαρά, φοιτήτρια ελληνικού πανεπιστημίου. Που κάνει έρευνα με διαπρεπείς καθηγητές στην Ελλάδα από το πρώτο έτος. Που αφιερώνει τα καλοκαίρια της στο Columbia, στο Cambridge, στο University College, στο ΙΤΕ στην Κρήτη, για να μάθει περισσότερα. Που έχει σαρώσει τόσα βραβεία, από τη Μαθηματική Εταιρεία μέχρι το Cambridge, που προσφέρει τον ελεύθερο χρόνο της για να βοηθήσει πρόσφυγες, στους Ιατρούς Δίχως Σύνορα, στην Κιβωτό του Κόσμου. Που ετοιμάζεται να φύγει. Που θα φύγει. Που θα επιστρέψει ποτέ; Κι αν ναι, πού; Και τι σημαίνει πλέον επιστροφή;

Θραύσματα, πρωτοπορία, επιστροφές. Όλα παίζονται πλέον.

Δημοφιλή