Οι πρόσφατες εξελίξεις στο Κυπριακό, με κάποιες συγκλίσεις στo Μοντ Πελεράν και την αμφιλεγόμενη επιτάχυνση των διαδικασιών που αποφασίστηκε στο δείπνο των δύο ηγετών στις 01.12.2016, επαναφέρουν στο προσκήνιο το Κυπριακό. Σύμφωνα με όσα συμφωνήθηκαν και τον υπάρχοντα προγραμματισμό, στις 09.01.2017 ο Πρόεδρος Αναστασιάδης και ο Τουρκοκύπριος ηγέτης κ. Ακιντζί θα συναντηθούν στην Γενεύη, στις 11.01.2017 θα δοθούν από τις δύο πλευρές χάρτες επί του εδαφικού και στις 12.01.2017 θα ξεκινήσουν παράλληλα οι συζητήσεις για τις εγγυήσεις και την ασφάλεια, με την επιπρόσθετη συμμετοχή των τριών εγγυητριών δυνάμεων (Ελλάδος, Τουρκίας, Βρετανίας), ενώ πιθανότατα η Ε.Ε. θα παρευρίσκεται ως παρατηρητής. Σε περίπτωση που οι συνομιλίες για τα βασικά Κεφάλαια καταλήξουν θετικά, θα ξεκινήσει η συγγραφή των ομοσπονδιακών νόμων και συνταγμάτων, που αναμένεται να ολοκληρωθεί γύρω στον Απρίλιο, προκειμένου στην συνέχεια τα δύο μέρη να προχωρήσουν σε ξεχωριστά δημοψηφίσματα μέχρι το καλοκαίρι.
Πόσο κοντά όμως βρισκόμαστε σε μια δίκαιη, βιώσιμη και λειτουργική λύση του Κυπριακού; Μετά από 19 μήνες διακοινοτικών συνομιλιών και αφού πλέον διακρίνεται αρκετά καλά το περίγραμμα της προωθούμενης λύσης, είναι καιρός για μια πρώτη καταγραφή των μέχρι τώρα σημείων σύγκλισης και απόκλισης, κατά θεματική ενότητα.
1.Οικονομικό
Το θέμα αυτό, που αναμενόταν να αντικατοπτρίζει με τον πιο άμεσο τρόπο τα πλεονεκτήματα αλλά και τα μειονεκτήματα μιας συμφωνίας, δεν έχει ουσιαστικά συζητηθεί μέχρι σήμερα. Αιτία είναι η άρνηση της Τουρκοκυπριακής πλευράς να παράσχει τα αναγκαία στοιχεία για το Τραπεζικό σύστημα και την οικονομική κατάσταση των κατεχομένων, προς το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, που έχουν αναλάβει την εκπόνηση των αναγκαίων τεχνικών εκθέσεων, ενώ ο κ. Ακιντζί συνιστά «υπομονή».
Ως κυριότερο πρόβλημα θεωρείται ο τρόπος κάλυψης του κόστους επανεγκατάστασης και αποζημίωσης των νόμιμων ιδιοκτητών. Στο παρελθόν, υπήρχε η σκέψη ένα σημαντικό τμήμα του κόστους να καλυφθεί από μια διεθνή διάσκεψη δωρητών, διαπιστώθηκε όμως μεγάλη απροθυμία. Σε ότι αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης (ESM), επίσης πρόσφατα ανέφερε ότι δεν είναι δυνατή μια χρηματοδότηση της λύσης του Κυπριακού από τον ESM.
Θεωρητικά, το κόστος αυτό θα μπορούσε να καλυφθεί με δανεισμό, δεν είναι όμως ακόμα σαφές ποιος θα τον παράσχει και πόσο ευνοϊκοί θα είναι οι όροι εξόφλησης. Ορισμένοι, προτείνουν την χρηματοδότηση της λύσης από την μελλοντική εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων, παραβλέπουν όμως ότι τα μέχρι τώρα διαπιστωμένα κοιτάσματα δεν είναι επαρκή, ενώ και η αξιοποίησή τους δεν θα είναι άμεση. Παράλληλα, η επιπρόσθετη δανειοδότηση της Κύπρου, που μόλις πρόσφατα βγήκε από το Μνημόνιο, με σκληρές θυσίες και φτωχοποίηση μεγάλου μέρους του λαού, δεν φαίνεται πολιτικά ανεκτή.
Σε ανύποπτο χρόνο, σε έγγραφο που ο Πρόεδρος Αναστασιάδης απέστειλε στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ και διέρρευσε στον Κυπριακό Τύπο, αναφερόταν ότι, λόγω της πολυπλοκότητας των προαναφερθέντων ζητημάτων, δεν επιθυμεί η σχετική συζήτηση να διεξαχθεί στο τέλος των διαπραγματεύσεων, κάτι που εκ των πραγμάτων πλέον δεν ισχύει.
Μια άλλη σημαντική παράμετρος του θέματος, αφορά το κόστος λειτουργίας και προσέλκυσης επενδύσεων του Τουρκοκυπριακού ψευδοκράτους, τόσο αναδρομικά, όσο και μετά την ενδεχόμενη λύση. Υπενθυμίζεται ότι μέχρι σήμερα η λειτουργία του ψευδοκράτους επιχορηγείται από την Τουρκία, μέσα από πρωτόκολλα οικονομικής και δημοσιονομικής συνεργασίας με το ψευδοκράτος (που στην συνέχεια βαφτίστηκαν «διεθνείς συμφωνίες»). Το συνολικό ποσό, που η Τουρκία θα «χαρίσει» στο ομόσπονδο κράτος, σύμφωνα με τον Αναπληρωτή Πρωθυπουργό του ψευδοκράτους Σερντάρ Ντενκτάς ανέρχεται σε 17 δισ. Ευρώ, ενώ οι πιο ρεαλιστικές εκτιμήσεις του Αντιπροέδρου της Τουρκίας Τουρκές, υπολογίζουν την οικονομική βοήθεια της Τουρκίας προς το ψευδοκράτος μετά το 2002 στα 10 δισεκατομμύρια τουρκικές λίρες (περίπου 3 δισ. Ευρώ).
2.Νομιμοποίηση / παραμονή εποίκων
Η δημοσιοποίηση από τον Πρόεδρο της ΕΔΕΚ (στις 09.03.2016), των Πρακτικών του Εθνικού Συμβουλίου, σε ότι αφορά τα ήδη συμφωνημένα μεταξύ των δύο πλευρών σημεία, επιβεβαίωσε προγενέστερες πληροφορίες για την πρόθεση νομιμοποίησης περίπου 100.000 εποίκων, ώστε η αναλογία των δικαιούμενων την Κυπριακή υπηκοότητα Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων να είναι περίπου στο 4 προς 1 (δηλαδή 800.000 Ελληνοκύπριοι και 220.000 Τουρκοκύπριοι). Διευκρινίστηκε ακόμη, ότι η αναλογία αυτή θα αλλάζει, εφόσον υπάρξουν πληθυσμιακές μεταβολές (όπως είναι αναμενόμενο, λόγω της υπογεννητικότητας των Ελληνοκυπρίων και της αναπαραγωγικής ηλικίας των Τούρκων εποίκων).
Όπως είχαμε τεκμηριώσει σε παλαιότερο κείμενο, οι πιο πάνω αριθμοί δεν αντιστοιχούν στην πραγματικότητα, αφού με βάση τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας της Κύπρου, οι Ελληνοκύπριοι κάτοικοι είναι λιγότεροι από 700.000, ενώ αρκετά περισσότεροι από 220.000 φαίνεται ότι είναι οι Τουρκοκύπριοι και οι ήδη εγκατεστημένοι στα κατεχόμενα Τούρκοι έποικοι (χωρίς να συνυπολογίζονται και οι Τουρκοκύπριοι που μετανάστευσαν). Τις πιο πάνω διαπιστώσεις έμμεσα επιβεβαιώνει και ο κ. Ακιντζί, που υποβιβάζει την πιο πάνω αναλογία, από θεμέλιο λίθο της Ελληνοκυπριακής διαπραγματευτικής στάσης, σε απλή «μαθηματική αναφορά». Για λόγους πάντως πληρότητας, θα θέλαμε να καταγράψουμε την (χρονικά μεταγενέστερη του κειμένου μας) σχετική δήλωση του Προέδρου Αναστασιάδη, καθώς και τον σχολιασμό της από έμπειρο Κύπριο δημοσιογράφο.
Σε ότι αφορά το θέμα της παραμονής των υπόλοιπων εποίκων, στην προαναφερθείσα συνέντευξη, ο κ. Ακιντζί ανέφερε ότι όσοι έχουν άδεια εργασίας και διαμονής θα παραμείνουν στο νησί, ενώ, λόγω της αναμενόμενης οικονομικής ανάπτυξης, θα χρειαστούν και άλλοι. Από τα πιο πάνω (που δεν διαψεύστηκαν) συμπεραίνουμε ότι δεν φαίνεται να υπάρχει οποιαδήποτε συμφωνία μέχρι σήμερα, σχετικά με αποχώρηση εποίκων από το νησί, όπως πχ προέβλεπε το Σχέδιο Ανάν.
Παράλληλα, ερωτηματικά προκαλούνται από το σύνθετο σύστημα διπλής «ιθαγένειας», που αποκάλυψαν οι πιο πάνω διαρροές και που ενδεχομένως επιταχύνουν ή νομιμοποιήσουν μελλοντικές αλλαγές στο δημογραφικό.
3.Αποχώρηση κατοχικών στρατευμάτων - εγγυήσεις
Σε ότι αφορά την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων, ήδη στην προαναφερθείσα Έκθεση του Προέδρου Αναστασιάδη προς τον ΓΓ του ΟΗΕ, αναφερόταν ότι δεν έχει ακόμα συζητηθεί το χρονοδιάγραμμα αποχώρησης των ξένων στρατευμάτων, ενώ ο Κύπριος Πρόεδρος σημείωνε ότι ένας σημαντικός αριθμός τουρκικών στρατευμάτων θα πρέπει να αποχωρήσει την πρώτη μέρα εφαρμογής της λύσης.
Στη συνέχεια, η τεχνικής φύσης λεπτομέρεια, του χρόνου απομάκρυνσης των στρατευμάτων, μετατράπηκε σε ουσιαστική ασυμφωνία, με την Τουρκοκυπριακή πλευρά να ζητάει 12 χρόνια παραμονής, ενώ, κατά τον κ. Ακιντζί, η Ελληνοκυπριακή πλευρά θεωρεί ότι η πλήρης απομάκρυνση μπορεί να γίνει σε 5 χρόνια. Δεδομένου ότι η δήλωση αυτή ενδεχομένως εξυπηρετεί διαπραγματευτικές σκοπιμότητες, αναφέρουμε την άποψη του κ. Κοτζιά σε πρόσφατη συνέντευξή του, «επιμένουμε ότι (η αποχώρηση) πρέπει να είναι σε ένα εύλογο σύντομο χρονικό διάστημα και να υπάρχει μία ρήτρα που να δίνει μία συγκεκριμένη ημερομηνία οριστικής αποχώρησης.», καθώς και αντίστοιχες πρόσφατες δηλώσεις του Προέδρου Αναστασιάδη.
Σημειώνουμε ακόμα ότι η Τουρκία, ως συμβιβαστική λύση, προτείνει την κατασκευή και λειτουργία μόνιμης στρατιωτικής της βάσης στην Κύπρο για την «προστασία των συμφερόντων της», κάτι που η Ελληνοκυπριακή πλευρά δεν φαίνεται να δέχεται.
Στο θέμα των εγγυήσεων, η άμεση κατάργηση των οποίων φαίνεται να αποτελεί για Ελλάδα και Κύπρο κοινή «κόκκινη γραμμή», ο κ. Ακιντζί αντιπαραθέτει την ενδεχόμενη κατάργηση του συστήματος εγγυήσεων μετά από 15 χρόνια και κάτω από προϋποθέσεις.
4.Εδαφικό - περιουσιακό
Τα δύο αυτά θέματα παλαιότερα είχαν θεωρηθεί ως άμεσα συσχετισμένα, με την έννοια ότι μεγαλύτερη παραχώρηση εδάφους θα διευκόλυνε την διαδικασία του περιουσιακού. Τώρα, όπως ανέφερε πρόσφατα ο Πρόεδρος Αναστασιάδης υπάρχει ουσιαστική πρόοδος στο περιουσιακό, ενώ με βάση τις συνομιλίες στο Μοντ Πελεράν (πριν την διακοπή τους) υπάρχει μικρή διαφορά στο ποσοστό εδάφους, όχι όμως και στο ποιες περιοχές θα επιστραφούν, κάτι που επηρεάζει άμεσα τον αριθμό των προσφύγων που θα επιστρέψουν.
Σημειώνουμε ακόμα ότι η Κυπριακή Δημοκρατία προστατεύει τις Τουρκοκυπριακές ιδιοκτησίες, έχοντας ορίσει ειδική επιτροπή για την διαχείρισή τους, ενώ οι Τουρκοκύπριοι όχι μόνο δεν πράττουν το ίδιο, αλλά αμφισβητούν τα στοιχεία του Κτηματολογίου,προβάλλοντας παράλογες απαιτήσεις ιδιοκτησίας «Βακουφιών», ή δηλώνοντας την απώλεια των Κτηματολογικών δεδομένων σε πολλές περιοχές. Επισημαίνουμε ακόμα την πρόσφατη εξαγγελία από την Κυπριακή Πολιτεία του εκσυγχρονισμού και της βελτίωσης του Αρχείου κατεχόμενων περιουσιών.
Παράλληλα, σημειώνουμε την συνεχιζόμενη άρνηση της Τουρκίας να αποζημιώσει όσους δικαίωσε το Ειδικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ενώ την ίδια πρακτική ακολουθεί και η Επιτροπή του ψευδοκράτους που ορίστηκε για τον σκοπό αυτό.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι η Μεγάλη Βρετανία πρόσφατα ανανέωσε την υπόσχεση επιστροφής στους Ελληνοκυπρίους μέρους της επικράτειας των βάσεών της στο νησί (που καταλαμβάνουν έκταση 254 τετραγωνικών χιλιομέτρων), υπό την προϋπόθεση λύσης του Κυπριακού, χωρίς όμως να προχωρήσει σε περαιτέρω διευκρινίσεις.
5.Διακυβέρνηση
Το πρόβλημα της βιωσιμότητας της λειτουργίας του κράτους (παράλληλα με τις Τουρκικές εθνικιστικές πρακτικές) ταλάνισε την Κύπρο, από την εποχή ακόμα της ίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας, το 1960. Για τον λόγο αυτό, αμφιβάλλουμε αν όσοι στα τέλη της δεκαετίας του 1970 συμφώνησαν σε μια διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία, εννοούσαν πολιτική ισότητα σε όλες τις αποφάσεις, όπως τουλάχιστον την εννοεί ο κ. Ακιντζί. «Συζητάμε συνομοσπονδία και όχι ομοσπονδία ή ενιαίο κράτος» υπογραμμίζει ο Τουρκοκύπριος ηγέτης - «Δεν θα υπάρξει μια σχέση ανώτερου - κατώτερου και σίγουρα δεν μπορεί να υπάρχει μια σχέση υπεροχής μεταξύ της τουρκοκυπριακής και της ελληνοκυπριακής συνιστώσας πολιτείας».
Σε ό,τι αφορά την διαφαινόμενη λύση, σύμφωνα με δηλώσεις του κ. Ακιντζί, θα υπάρξει ένας κατάλογος θεμάτων όπου οι αποφάσεις θα λαμβάνονται από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση (μεταξύ των οποίων και η εξωτερική πολιτική, αφού έτσι η Τουρκία επιτυγχάνει να έχει λόγο στα της Ευρωπαϊκής Ένωσης), ενώ άλλα θέματα, όπως της εκπαίδευσης (όπου θα πρέπει να αναμένεται η ισλαμοποίηση της παρεχόμενης παιδείας στο βόρειο τμήμα, κατά τα πρότυπα της Τουρκίας) θα είναι στην ευθύνη των ομόσπονδων κοινοτήτων. Όπως αναφέρει σε μια ενδιαφέρουσα συνολική καταγραφή των μέχρι σήμερα διαθέσιμων στοιχείων η εφημερίδα «Σημερινή», σε περίπτωση αδιεξόδου στις λαμβανόμενες από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση αποφάσεις, θα γίνεται κλήρωση (!), για το ποια άποψη θα υπερισχύσει.
Τέλος σημειώνουμε ότι η εκ περιτροπής Προεδρία φαίνεται να είναι το μόνο ουσιαστικό διαπραγματευτικό ατού που έχει κρατήσει ο Πρόεδρος Αναστασιάδης για την τελική φάση των συνομιλιών.
6.Συμμετοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας, της Ε.Ε και των μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας στην τελική φάση
Σύμφωνα με όσα συμφώνησαν ο Πρόεδρος Αναστασιάδης και ο κ. Ακιντζί στην 01.12.2016, η παρουσία της Κυπριακής Δημοκρατίας (θέμα που σχετίζεται με το εάν το νέο σχήμα θα είναι μετεξέλιξη της υπάρχουσας Κυπριακής Δημοκρατίας, με αντίστοιχες νομικές επιπτώσεις), δεν έχει κατοχυρωθεί, ενώ η συμμετοχή της Ε.Ε., φαίνεται ότι θα είναι μόνο σε ρόλο παρατηρητή, με σκοπό απλά να επικυρώσει τις παρεκκλίσεις από το Κοινοτικό κεκτημένο. Αντίστοιχα, στις συνομιλίες (που γίνονται υπό την αιγίδα του ΟΗΕ) η ενεργός συμμετοχή του Συμβουλίου Ασφαλείας, που θα μπορούσε ενδεχομένως να εξασφαλιστεί με απλό αίτημα της Κυπριακής Δημοκρατίας, δεν έχει τεθεί επίσημα από τον Πρόεδρο Αναστασιάδη το τελευταίο διάστημα, παρά το γεγονός ότι ο ίδιος δηλώνει ότι το θεωρεί ως αναγκαίο.
7.Συμπέρασμα - Προοπτικές
Εν κατακλείδει, ενώ η Τουρκοκυπριακή πλευρά απλοποιεί τις εκκρεμότητες, δηλώνοντας ότι «περίπου 10 θέματα έχουν μείνει ανοιχτά και με ένα πάρε-δώσε θα ρυθμιστούν», στην πραγματικότητα πολλά θέματα δεν έχουν διευκρινιστεί επαρκώς ή προσεγγίζονται με βάση την εποικοδομητική ασάφεια. Ενδεικτικά, εκτός από τα ανωτέρω βασικά θέματα, πολλά από τα 103 θέματα που έχουν τεθεί προς συζήτηση από τον ΟΗΕ παραμένουν ανοικτά, όπως και από τα 180 θέματα που είχαν συμφωνηθεί να συζητηθούν στις διακοινοτικές συνομιλίες.
Και δυο λόγια για τον Πρόεδρο Αναστασιάδη, που αναμφίβολα αποτελεί μια ισχυρή και χαρισματική πολιτική προσωπικότητα που η Κύπρος δεν έχει την πολυτέλεια να μεταβληθεί από σημαντικός παράγοντας μιας επιθυμητής και αναμενόμενης λύσης, σε μέρος, ενδεχομένως, του προβλήματος. Κατά την άποψή μας, ο σημαντικός ρόλος του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας και ηγέτη του Κυπριακού Ελληνισμού είναι να ενημερώνει τον Κυπριακό λαό, να αφουγκράζεται τις επιθυμίες του και να υλοποιεί τις αποφάσεις του Εθνικού Συμβουλίου και όχι να ερμηνεύει, με τον δικό του τρόπο, τα συμφέροντα του Κυπριακού Ελληνισμού, προκαταλαμβάνοντας την γνώμη του ή προχωρώντας με γρήγορα βήματα, χωρίς να γίνονται αντίστοιχα βήματα και από την άλλη πλευρά.
Εκτιμώντας ότι το δίλημμα που θέτει η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι εκπρόσωποι (διχοτόμηση ή λύση υπαγορευμένη από αυτούς) δεν είναι μονοσήμαντο και υπάρχει η δυνατότητα εναλλακτικής λύσης (plan B) για την Κυπριακή Δημοκρατία, θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το θέμα αυτό σε επόμενο κείμενο.