Λίγες ημέρες πριν τις 7 Μαρτίου, όπου κατά την κρίσιμη Σύνοδο της Ε.Ε., με την συμμετοχή και της Τουρκίας, θα συζητηθεί, για μια ακόμα φορά, η προσφυγική/μεταναστευτική κρίση, η κατάσταση κάθε άλλο παρά ευχάριστη είναι για την ελληνική πλευρά. Παρά τις δηλώσεις του αρμόδιου Υπουργού, ότι «η Ελλάδα πρέπει να είναι έτοιμη για ενδεχόμενο κλείσιμο των συνόρων», οι προαναγγελθέντες περιορισμοί στα σύνορα με την ΠΓΔΜ δεν βρήκαν τελικά προετοιμασμένη την ελληνική πλευρά, όπως δείχνουν οι ουρές των μεταναστών και προσφύγων σε πολλές περιοχές της χώρας.
H στάση της ελληνικής πλευράς χαρακτηρίζεται από την συνέχιση της σύμπλευσής της με την καγκελάριο της Γερμανίας, η οποία έχει εναποθέσει και τις τελευταίες της ελπίδες στην διάθεση συνεργασίας της Τουρκίας για την βελτίωση της κατάστασης, παρά το γεγονός ότι η προσδοκία αυτή έχει αποδειχτεί ως τώρα μη ρεαλιστική. Η επιμονή της ελληνικής κυβέρνησης, στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής της 18.02.2016, να προσπαθήσει να καθυστερήσει για μερικές ημέρες την θέσπιση περιορισμών στα σύνορα, δεν απέτρεψε τελικά την εξέλιξη των γεγονότων, φανερώνοντας την ασυμφωνία της πολιτικής ανάλυσης με την καλπάζουσα πραγματικότητα.
Η άνευ όρων αυτή σύμπλευση οδήγησε ήδη στις πρώτες ρήξεις της Ελλάδας με χώρες που θα μπορούσαν να αποτελέσουν σύμμαχό της στην προσπάθεια άσκησης πίεσης προς την Τουρκία. Οι περισσότερες από τις εγκαλούμενες από την Ελλάδα χώρες, που ζητούν τον περιορισμό των προσφυγικών ροών, είχαν κατ' επανάληψη αναφερθεί στον υποκριτικό και προβληματικό ρόλο της Τουρκίας στο συγκεκριμένο θέμα, πριν στραφούν σε μέτρα που πλήττουν την Ελλάδα. Η χώρα μας φαίνεται ότι παρασύρεται από το παιχνίδι της Γερμανίας, για την οποία το όλο θέμα αποτελεί, πάνω απ' όλα, ζήτημα πειθαρχίας των χωρών της Ε.Ε. , από την πειστικότητα του κ. Νταβούτογλου και από τα «επιχειρήματα» του Ευρωπαϊκού φιλοτουρκικού λόμπυ, περιορίζοντας τις εναλλακτικές της δυνατότητες. Στην επόμενη δε «στροφή» της Γερμανικής κυβέρνησης, είναι πολύ πιθανό η Ελλάδα να μείνει μόνη της, παραμένοντας πάντως πιστή στα νεφελώδη ιδεώδη της.
Κι όμως η απάντηση της Ελλάδας θα μπορούσε να είναι σαφής, βασισμένη στις Συνθήκες που έχει υπογράψει η Ελλάδα και εφαρμόζοντας τα προβλεπόμενα περιθώρια αντίδρασής της.
Πιο συγκεκριμένα, η Συμφωνία Επανεισδοχής που έχουν υπογράψει η Ελλάδα και η Τουρκία (Νόμος 3030, ΦΕΚ Α 163/ 15.07.2002) είναι σε ισχύ. Δεδομένου ότι οι προβλεπόμενες προθεσμίες είναι ασφυκτικά μικρές για την υποβολή αιτήσεων από την Ελλάδα (14 ημέρες από την είσοδο-Άρθρο 8) και υπερβολικά μεγάλες για την απάντηση της Τουρκίας (75 ημέρες από την αίτηση-Άρθρο 6), επιβάλλεται η καλύτερη δυνατή οργάνωση της ελληνικής πλευράς.
Ακολούθησε η Διμερής Συμφωνία της 14.05.2010, η οποία εκτιμούμε πως δεν έχει κάποιο ειδικό βάρος, αφού δεν έχει επικυρωθεί από την ελληνική Βουλή, όπως προβλέπει το Σύνταγμα. Η σημασία της επικύρωσης τέτοιων Συμβάσεων είναι κεφαλαιώδης, πχ η αντίστοιχη Συμφωνία επανεισδοχής Τουρκίας -Πακιστάν, η οποία έχει υπογραφεί πριν πολλούς μήνες, θεωρείται διεθνώς ότι δεν ισχύει, διότι δεν έχει επικυρωθεί.
Παράλληλα, από τον Οκτώβριο του 2014 ισχύει η Συμφωνία Ε.Ε. - Τουρκίας της 16.12.2013, όπου σε αντάλλαγμα της αποδοχής παράτυπων μεταναστών, η Τουρκία κέρδισε την είσοδο των πολιτών της στην Ε.Ε. χωρίς βίζα. Οι προβλεπόμενες ημερομηνίες της Συμφωνίας αυτής έχουν ήδη επιταχυνθεί, με την υπογραφή της νέας Συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας στις 29.11.2015.
Οι νέες προθεσμίες θέτουν ασφυκτικά χρονικά περιθώρια μεταξύ της έναρξης επανεισδοχής του συνόλου των παράτυπων μεταναστών (αρχές Ιουνίου 2016) και της αξιολόγησης της συμμόρφωσής της Τουρκίας (φθινόπωρο του 2016), προκειμένου, μέχρι τον Οκτώβριο του 2016 να ληφθεί η (μη αναστρέψιμη) απόφαση κατάργησης της βίζας για τους Τούρκους πολίτες.
Η «αιρετική» ερμηνεία του Νομοθετικού πλαισίου που είχαμε προτείνει ήδη από τον περασμένο Οκτώβριο, ήταν ότι, βάσει του Άρθρου 24, παρ.3 της Συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας της 16.12.2013, η Ελλάδα θα έπρεπε να ζητήσει και οργανώσει την επανεισδοχή του συνόλου των παράτυπων μεταναστών στην Τουρκία, χωρίς διάκριση. Το ίδιο επαναλάβαμε μετά την υπογραφή της Συμφωνίας του Νοεμβρίου, ενισχυμένοι μάλιστα από το πνεύμα της Συμφωνίας, που αποσκοπούσε στον περιορισμό των προσφυγικών/μεταναστευτικών ροών. Η υιοθέτηση της συγκεκριμένης άποψης, πέρα από τα προφανή διπλωματικά και πρακτικά επιχειρήματα, θα επέτρεπε το στήσιμο ενός μηχανισμού καταγραφής και επιστροφής μεταναστών, σε κατάλληλη κλίμακα.
Σε κάθε περίπτωση, εν όψει της εφαρμογής των αντίστοιχων προβλέψεων της Συμφωνίας, η Ελλάδα θα έπρεπε να είχε ήδη οργανώσει το σύστημα τελεσίδικης απόφασης σε περιπτώσεις αιτήματος ασύλου και να έχει θέσει σε εφαρμογή μια αξιόπιστη διαδικασία επιστροφής μεταναστών.
Με βάση όμως τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, απουσιάζει μια στοιχειώδης οργάνωση της ελληνικής πλευράς. Το 2015, οι ελληνικές αρχές ζήτησαν από την Τουρκία να ξαναδεχθεί 11.000 άτομα, η Τουρκία συμφώνησε για τους 4.000 και τελικώς ένας αμελητέος αριθμός βρέθηκε και επέστρεψε. Οι υπόλοιποι προφανώς είχαν φύγει και δεν μπορούσαν να εντοπιστούν.
Σήμερα, λίγους μόνο μήνες πριν την 01.06.2016, όπου ούτως ή άλλως θα ισχύει η δυνατότητα επανεισδοχής όλων των μεταναστών, τα χρονικά περιθώρια για την εφαρμογή ενός συστήματος καταγραφής, εξέτασης εάν δικαιούνται άσυλο ή όχι και αίτησης επαναπροώθησης στην Τουρκία των οικονομικών μεταναστών έχουν στενέψει ασφυκτικά.
Έτσι, φαίνεται ότι τελικά η Τουρκία με μηδενικό κόστος θα λάβει το μεγάλο πλεονέκτημα της υποτιθέμενης συμμόρφωσής της στην σχετική Συμφωνία (αφού, ελλείψει αιτήσεων επανεισδοχής, δεν θα καταγράφεται η μη συμμόρφωση) και μεταξύ άλλων θα έχει το δικαίωμα προώθησης των ενταξιακών της συνομιλιών και βέβαια να αποστείλει άμεσα με νόμιμο τρόπο εκατοντάδες χιλιάδες Τούρκους ή Κούρδους στην Κύπρο, την Ελλάδα ή τις άλλες χώρες της Ε.Ε..
Κατά την προγραμματισμένη για τις 04.03.2016 Σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών, θα πρέπει, κατά την γνώμη μας, να εξηγηθούν:
- Tί χρειάζεται η κινητοποίηση ενός στόλου 60 πλοίων για την θαλάσσια αναγνώριση από το ΝΑΤΟ των σκαφών των διακινητών, όταν τα ίδια αν όχι περισσότερα στοιχεία υπάρχουν διαθέσιμα από τις δεκάδες των στρατιωτικών και άλλων δορυφόρων των χωρών μελών του; Για ποιο λόγο συμφωνήθηκε η παρέμβαση των πλοίων αυτών να περιορίζεται μόνο στις (σπάνιες) περιπτώσεις διάσωσης, αντί να προχωρά στην ανάσχεση των σκαφών; Τέλος ποια είναι τα πρώτα αποτελέσματα από την εφαρμογή της Συμφωνίας;
- Γιατί δεν καταλογίζεται στην Τουρκία η μη λήψη κατάλληλων μέτρων, που θα οδηγήσουν στην ανάσχεση των μεταναστευτικών/προσφυγικών ροών, σύμφωνα με την Συμφωνία της 29.11.2015; Σημειώνεται ότι σύμφωνα με Έκθεση της Ευρωπαϊκής Αστυνομίας Europol, τα κέρδη των διακινητών για το 2015 ανέρχονται στα 3 έως 6 δισεκατομμύρια ευρώ.
- Με ποια κριτήρια (πλην της ευκολίας αποδοχής των καταυλισμών από τις τοπικές κοινωνίες, βάσει του ισομοιρασμού τους στην Ελλάδα) γίνεται ο χωροταξικός σχεδιασμός τους; Προβλέπεται η εγκατάσταση ορισμένων από αυτούς σε ακατοίκητα νησιά του Αιγαίου, προκειμένου να τους προσδώσουν οικονομική δραστηριότητα, αυξάνοντας τα επιχειρήματα για την ελληνική ΑΟΖ;
- Ποιες θα είναι οι ελληνικές θέσεις στο Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας Ελλάδας-Τουρκίας στις 08.07.2016 και γιατί γίνεται μια ημέρα μετά (και όχι πριν) την διάσκεψη Κορυφής; Υπενθυμίζεται ότι η Τουρκία έχει μια δική της αντίληψη των Συμφωνιών και της εφαρμογής των συμφωνηθέντων.
- Τέλος για ποιο λόγο στο υποβληθέν αίτημα προς την Ε.Ε. για σχέδιο έκτακτης ανάγκης υποεκτιμήθηκε ο αριθμός των εγκλωβισμένων σήμερα μεταναστών και η εξέλιξή του στους επόμενους μήνες και γιατί υποκοστολογήθηκαν οι σχετικές δαπάνες; Είναι βέβαια κατά την γνώμη μου προφανές ότι το σχέδιο αυτό αποτελεί τον εύσχημο τρόπο με τον οποίο η Κυβέρνηση θα κάνει αποδεκτά, με μεγάλη καθυστέρηση, τα κέντρα κράτησης (ή «προσωρινής φιλοξενίας» μεταναστών, που είναι πιο εύηχο), που πρώτος ανέφερε ο κ. Αβραμόπουλος. Τι μέτρα όμως θα ληφθούν για να αποφευχθούν οι καθυστερήσεις που θα οδηγήσουν άλλη μια φορά την Ελλάδα σε δύσκολη θέση, όπως έγινε με το προηγούμενο αίτημα βοήθειας προς την Ε.Ε. για τα Κέντρα υποδοχής, τον Σεπτέμβριο του 2015;
- Επηρεάζει ή όχι η προωθούμενη (και από την Ελλάδα) απ' ευθείας αποστολή προσφύγων από την Τουρκία προς τις «πρόθυμες» χώρες της Ε.Ε., την υπάρχουσα απόφαση αποστολής 160.000 προσφύγων από την Ελλάδα και την Ιταλία προς το σύνολο των χωρών της Ε.Ε. και ποια θα είναι η αλληλουχία των δράσεων;
Συμπερασματικά, για να μην καταστεί η Ελλάδα «αποθήκη ψυχών», χρειάζεται μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση, βασισμένη στην ευρεία κινητοποίηση του κρατικού μηχανισμού και την αξιοποίηση, με σύστημα και οργάνωση, όσων προβλέπονται στο ισχύον νομικό και θεσμικό πλαίσιο.