Η επίσκεψη του Ρώσου Προέδρου κ. Πούτιν στην Ελλάδα, στις 28 και 29 Μαΐου, μας δίνει την ευκαιρία για μια σύντομη ανασκόπηση των σχέσεων Ε.Ε. - Ρωσίας, καθώς και του ρόλου που θα μπορούσε να παίξει η Ελλάδα σε αυτές.
Οι μέχρι τώρα επιλογές της Γερμανίας, ηγέτιδας δύναμης στην Ε.Ε., είναι αυτές που έχουν καθορίσει και τις αντίστοιχες σχέσεις Ε.Ε. - Ρωσίας. Οι επιλογές αυτές σχετίζονται με μακροπρόθεσμες στρατηγικές αποφάσεις της Γερμανίας, όπως είναι:
- η μη ανάπτυξη, μέχρι σήμερα, ενιαίων στρατιωτικών δυνάμεων της Ε.Ε.. Αυτό σημαίνει ότι η Γερμανία (όπως όλες σχεδόν οι χώρες-μέλη της Ε.Ε.) εξαρτάται από τις ΗΠΑ στρατιωτικά και συνεπώς, σε σημαντικό βαθμό, και πολιτικά.
- η με κάθε τρόπο προώθηση των εθνικών της συμφερόντων, με όχημα την γραφειοκρατία της Ε.Ε. και χάρη σε «αναλώσιμους» πολιτικούς των χωρών-μελών.
Μέσα στα πλαίσια αυτά, η προσέγγιση με την Ρωσία που ξεκίνησε από τον Καγκελάριο της τότε Δυτικής Γερμανίας Βίλλυ Μπραντ, ως μια έμμεση αμφισβήτηση του ψυχρού πολέμου, κατέληξε σε πιο πρακτικές επιλογές, όπως η τροφοδοσία της Γερμανίας με σημαντικές ποσότητες ρωσικού φυσικού αερίου, μέσω του αγωγού Nord Stream. Λίγο καιρό μετά την έναρξη λειτουργίας του αγωγού αυτού, η Ε.Ε. ξεκίνησε έρευνα κατά της Gazprom για παραβίαση του ανταγωνισμού, γεγονός που, μεταξύ άλλων, οδήγησε στην ακύρωση του έργου South Stream, που θα τροφοδοτούσε με ρωσικό φυσικό αέριο τη Νότια Ευρώπη, παρακάμπτοντας την Ουκρανία.
Σε γεωστρατηγικό επίπεδο, φαίνεται πως η ακολουθούμενη από τις ΗΠΑ εξωτερική πολιτική, εν πολλοίς βασίζεται στην θεώρηση της Ρωσίας ως βασικού της αντιπάλου. Αυτή η έλλειψη ευελιξίας και προσαρμογής, σε μια εποχή που οι συνθήκες έχουν πλέον αλλάξει, δεν λαμβάνει υπόψη τα αίτια και τα αποτελέσματα της παγκόσμιας τρομοκρατίας και δεν συμβάλλει αποτελεσματικά στην προώθηση των πολύπλοκων ενεργειών που απαιτούνται για την καταπολέμησή της.
Η Γερμανία επωφελήθηκε από την στάση αυτή των ΗΠΑ (όπως συνέβη και στην διάλυση της Γιουγκοσλαβίας), έχοντας και την αμέριστη συμπαράσταση των χωρών - μελών της Ε.Ε. που προέρχονταν από την Σοβιετική Ένωση και το ανατολικό μπλοκ. Το διακύβευμα (ο πολιτικός και οικονομικός έλεγχος των Ευρωπαϊκών χωρών της Σοβιετικής Ένωσης), ούτως ή άλλως, θα το καρπωνόταν σε μεγάλο βαθμό η ίδια. Η επιφανειακή προσέγγιση του θέματος από τους άλλους Ευρωπαίους πολιτικούς ηγέτες, διευκόλυνε περαιτέρω την "καταδίκη" της Ρωσίας, σε περιπτώσεις όπως:
- η διακοπή της ροής του ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας το 2009 και
- η αντίδραση της Ρωσίας στην κατάληψη της εξουσίας στην Ουκρανία το 2014, από μια ετερόκλητη συμμαχία ακροδεξιών και υποστηρικτών του ελεύθερου εμπορίου με την Ε.Ε., και τον συνεπαγόμενο κίνδυνο κατά του Ρωσώφωνου ορθόδοξου πληθυσμού της χώρας αυτής.
Οι δήθεν «πολιτικά ορθές» αυτές θέσεις εγκρίθηκαν ομόφωνα από τις χώρες της Ε.Ε., όσοι τυχόν αντιστέκονταν στους σχεδιασμούς αυτούς περιθωριοποιήθηκαν, ενώ η Απόφαση της Ε.Ε. για την εκπόνηση «σχεδίου δράσης εναντίον της ρωσικής παραπληροφόρησης στα διεθνή ΜΜΕ», ασφαλώς δεν προωθεί την δημιουργική αντιπαράθεση των απόψεων μέσα στην Ε.Ε..
Μέσα στα πλαίσια αυτά, ο προσεταιρισμός από την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ των χωρών - μελών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης βρίσκεται σε εξέλιξη, όπως φαίνεται και από την πρόσφατη απόφαση του ΝΑΤΟ για στενότερες σχέσεις με την Γεωργία και την χωροθέτηση στρατιωτικών εγκαταστάσεων και μονάδων του σε περιοχές κοντά στα σύνορα με την Ρωσία, ενώ, υπό τις συνθήκες αυτές, η τελευταία Σύνοδος συνεργασίας ΝΑΤΟ - Ρωσίας, απέβη άκαρπη.
Σε οικονομικό επίπεδο, η απόφαση της Ε.Ε. το 2014, για την επιβολή κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας για την στάση της στο Ουκρανικό, ενίσχυσε τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί στην χώρα αυτή από την πτώση των τιμών των υδρογονανθράκων, που αποτελεί το κύριο εξαγωγικό της προϊόν. Παράλληλα, προκάλεσε τα αντίμετρα της Ρωσικής πλευράς, που έπληξαν και καίριους τομείς των Ελληνικών εξαγωγών.
Η Ελλάδα παρακολουθεί αμήχανη αυτές τις εξελίξεις, ενώ η κατ' αρχήν σύγκλιση Ρωσίας και ΗΠΑ στα θέματα της παγκόσμιας τρομοκρατίας και του Συριακού, επιτρέπουν μικρά μόνο περιθώρια κινήσεων. Αντίστοιχα, η αξιοποίηση από την Ελλάδα των κακών σχέσεων Ρωσίας - Τουρκίας, μετά την κατάρριψη του ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους την 24.11.2015, προσκρούει στην στρατηγική συμφωνία Γερμανίας - Τουρκίας, με την οποία η Τουρκία καθίσταται ο τοποτηρητής της Ε.Ε. σε ό,τι αφορά τις προσφυγικές και μεταναστατευτικές ροές, ενώ οι αδυναμίες της Ελλάδας που σχετίζονται κυρίως (αλλά όχι αποκλειστικά) με την οικονομική της εξάρτηση από τους δανειστές και την απουσία οργανωμένης εξωτερικής πολιτικής, δυσκολεύουν την διεκδίκηση από την Ελλάδα ενός πιο ανεξάρτητου ρόλου.
Ποιος μπορεί να είναι λοιπόν ο ρόλος της Ελλάδας;
Η ιστορία των δύο εθνών επιβάλλει πρώτα - πρώτα τον χειρισμό των σχέσεων με μεγάλη προσοχή, χωρίς επικοινωνιακές επιδείξεις και σύμφωνα με το γνωστό ποίημα του Καβάφη.
Αυτό ισχύει για όλα τα θέματα που θα συζητηθούν κατά την επίσκεψη του κ. Πούτιν, περιλαμβανομένου ενός νέου αγωγού φυσικού αερίου, όπου απαιτείται σχολαστική συμμόρφωση με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες.
Εκτιμάται ότι δεν είναι σκόπιμο, ακόμα κι αν της ζητηθεί, η Ελλάδα να αναλάβει πρωτοβουλίες που ξεπερνούν τις δυνατότητές της, όπως ένας ενεργός ρόλος στις τριμερείς διαπραγματεύσεις Ε.Ε. - Ρωσίας - Ουκρανίας.Αντίθετα, κατά την γνώμη μας, σημαντικές πρωτοβουλίες θα πρέπει να πάρουν οι Έλληνες ιδιώτες, προβάλλοντας, αξιοποιώντας και διευρύνοντας τις παραδοσιακές σχέσεις των δύο λαών.
Το 2016 είναι Έτος Ελλάδας στη Ρωσία και Έτος Ρωσίας στην Ελλάδα και οι δύο χώρες γιορτάζουν τις σχέσεις τους, που κρατάνε πάνω από 1.000 χρόνια. Η κοινή ιστορία των δύο εθνών ξεκινάει από την εποχή που η πριγκίπισσα Άννα μεταλαμπάδευσε τον βυζαντινό πολιτισμό στην Ρωσία και οι Ρώσοι ασπάστηκαν τον χριστιανισμό και στην συνέχεια υιοθέτησαν το κυριλλικό αλφάβητο. Οι σχέσεις μεταξύ των δύο εθνών παρέμειναν στενές και αμοιβαία εποικοδομητικές, την εποχή που η Ελληνική γλώσσα και ο Ελληνικός πολιτισμός ήταν σταθερές αξίες στην Ευρώπη, και χάρη σε σπουδαίους Έλληνες όπως ο Καποδίστριας, ο Βαρβάκης και πολλοί άλλοι.
Τα τελευταία 250 χρόνια, υπάρχουν πολλές καλές στιγμές των σχέσεων, όπως η συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή το 1774 (που επέτρεψε στα Ελληνικά πλοία να κυριαρχήσουν, υπό την Ρωσική σημαία, στην Μεσόγειο, προετοιμάζοντας την Ελληνική Επανάσταση) και η Συνθήκη της Αδριανούπολης το 1829 (χάρη στην οποία επισπεύσθηκε η ίδρυση ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους). Κάποιες άτυχες στιγμές, όπως η στάση της Ρωσίας το 1922 και οι σταλινικοί διωγμοί των Ελλήνων, δεν αλλάζουν το τελικό θετικό ισοζύγιο.
Συμπερασματικά, η απάλειψη των εμποδίων και η σύσφιξη των εμπορικών, πολιτιστικών και θρησκευτικών δεσμών των δύο χωρών είναι το ζητούμενο και μπορεί να επηρεάσει μεσοπρόθεσμα θετικά και τις σχέσεις Ε.Ε. - Ρωσίας.