Το Κυπριακό, μέσα από την ματιά των εμπλεκόμενων φορέων

Στα ελληνοκυπριακά πολιτικά κόμματα παρουσιάζεται το παράδοξο, τα κόμματα που εκπροσωπούν, τόσο την δεξιά (που συνήθως ενδιαφέρεται για την διατήρηση της εθνικής φυσιογνωμίας), όσο και την αριστερά (που συνήθως πρωτοστατεί στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων) να υιοθετούν πιο «συμβιβαστικές» πολιτικές έναντι των Τουρκικών απαιτήσεων, ενώ τα κόμματα που ανήκουν στον χώρο του Κέντρου, φαίνεται να συμφωνούν σε μια άλλη γραμμή, χωρίς όμως να καταφέρνουν να διαμορφώσουν μια σταθερή συνεργασία.
cmcderm1 via Getty Images

Σε ότι αφορά το Κυπριακό ζήτημα, θέμα που απασχόλησε και την επίσκεψη Ομπάμα, οι διαπραγματεύσεις μπαίνουν σε μια νέα φάση. Για το ζήτημα αυτό, πρόσφατα αναφερθήκαμε στις παραμέτρους του πληθυσμιακού - εποικιστικού και του εδαφικού - εγγυήσεων.

Πριν σχολιάσουμε τους υπόλοιπους τομείς, κρίνουμε σκόπιμο να ανατρέξουμε στους παράγοντες (stakeholders) που επηρεάζουν τις εξελίξεις, προσπαθώντας να κατανοήσουμε τους στόχους και την τακτική του καθενός.

1.Τουρκία

Το 1878, η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Μεγάλη Βρετανία, απόφαση που επιβεβαιώθηκε με την Συνθήκη της Λωζάνης. Μεταπολεμικά, η Βρετανία προσπάθησε να εμποδίσει την Ένωση του νησιού με την Ελλάδα, υποδαυλίζοντας και ενθαρρύνοντας τις Τουρκικές διεκδικήσεις. Έκτοτε, όλες οι Τουρκικές Κυβερνήσεις προωθούν τους στόχους που διατύπωσε ο Νιχάτ Ερίμ για τον έλεγχο της Κύπρου, με την βία (εισβολή), την απειλή χρήσης βίας, την αλλαγή της πληθυσμιακής σύνθεσης (εποικισμός) και την θεσμοθέτηση εμποδίων στην ομαλή λειτουργία του κράτους, ώστε να δικαιολογούνται οι επεμβάσεις.

Η πρόσφατη ανακάλυψη μεγάλων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην ΑΟΖ της Κύπρου, αύξησε τα κίνητρα της Τουρκίας, την ώρα που οι ισλαμιστικές και εθνικιστικές επιλογές της πλέον διακηρύσσονται και δημόσια.

2.Ελλάδα

Η μεγάλη πλειοψηφία (82% το 1974) του πληθυσμού της Κύπρου είναι όχι απλά ελληνόφωνη, αλλά με ελληνική συνείδηση. Ο Κυπριακός Ελληνισμός συνέβαλε σημαντικά στην ιστορία και τους αγώνες του Έθνους (με πιο πρόσφατα παραδείγματα, τον απελευθερωτικό αγώνα στην δεκαετία του 1950 και την αντίσταση στην Τουρκική εισβολή), ενώ τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του είναι η αλληλεγγύη, η φιλοπονία και η εργατικότητα.

Οι Έλληνες (όπως και οι Ελληνοκύπριοι) πολιτικοί δεν απέφυγαν τα λάθη στο Κυπριακό. Για ιστορικούς (και όχι μόνο) λόγους, υπενθυμίζουμε τις Συμφωνίες της Ζυρίχης και Λονδίνου του 1959, στις οποίες η Ελληνική και Ελληνοκυπριακή ηγεσία συμφώνησαν με διατάξεις που επέφεραν την δυσλειτουργία της νεοσύστατης Δημοκρατίας, τροφοδοτώντας την αντιπαράθεση Ελληνοκυπρίων - Τουρκοκυπρίων.

Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρούνται συστηματικές προσπάθειες προβολής μιας «κυπριακής» (μη ελληνικής) ταυτότητας, που διαστρεβλώνουν και παραχαράσσουν την Ιστορία, αντικειμενικά διευκολύνοντας τα σχέδια της Τουρκίας, αφού, απομακρυνόμενος από την Ελλάδα, ο Κυπριακός Ελληνισμός είναι καταδικασμένος να εξαφανιστεί.

3.ΗΠΑ - Μεγάλη Βρετανία

Η Μεγάλη Βρετανία, κατά τη φάση της από-αποικιοποίησης, εξασφάλισε την διατήρηση των στρατιωτικών της βάσεων, που καταλαμβάνουν το 3% (254 km2) της Κύπρου και αποτελούν βρετανικό έδαφος. Με την ανάληψη του ρόλου της παγκόσμιας υπερδύναμης από τις ΗΠΑ, στην λογική του ψυχρού πολέμου και ακολουθώντας την αρχή «όποιος δεν είναι μαζί μας, είναι εναντίον μας», κοντόφθαλμοι πολιτικοί παράγοντες επέτρεψαν την τουρκική εισβολή, αξιοποιώντας και τα επικοινωνιακά λάθη της τότε Κυπριακής ηγεσίας.

Σήμερα, στις διπλωματικές και στρατιωτικές γραφειοκρατίες των μεγάλων Δυτικών χωρών, ενδεχομένως αναβιώνουν αντιλήψεις από την εποχή του ψυχρού πολέμου, που θεωρούν την Ρωσία ως τον «κύριο αντίπαλο», σε σύγκριση πχ με τον φανατικό ισλαμισμό, που προλαμβάνεται μάλλον παρά καταπολεμάται στρατιωτικά, ή με άλλες δυνάμεις, που αναπτύσσουν την πολιτική, εμπορική και στρατιωτική τους επιρροή, χωρίς να προκαλούν αντιδράσεις.

Στο πλαίσιο αυτό, η Τουρκία, απευθυνόμενη σε «ευήκοα ώτα», προβάλλει παντελώς ασύστατα επιχειρήματα, όπως:

  • «Με τον (μερικό) έλεγχο της διακυβέρνησης του νησιού, εμποδίζεται η πιθανότητα μελλοντικής «σύμπραξης» Ρωσίας - Κύπρου» - στην πραγματικότητα, όπως έδειξε και η Προεδρία (του αριστερού) Χριστόφια, η Κύπρος δεν έχει καμία διάθεση να αποσκιρτήσει από το Δυτικό στρατόπεδο.
  • «Με την πρόσβαση στα κοιτάσματα της Κύπρου, η Τουρκία αποκτά ενεργειακή ανεξαρτησία από την Ρωσία» - στην πραγματικότητα η Τουρκία έχει σε πολύ μεγάλο βαθμό επιτύχει την διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας. Αντίθετα, η επιτυχία των επεκτατικών της σχεδίων, κινδυνεύει να καταστήσει την Δύση έρμαιο των ενεργειακών της εκβιασμών.
  • «Η λύση στην Κύπρο θα προωθήσει περαιτέρω την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην περιοχή, με πολλά οφέλη για την Κύπρο» - στην πραγματικότητα η Τουρκία είναι αυτή που, με τις απειλές και τις πράξεις της παρενοχλεί την ανάπτυξη των κοιτασμάτων, αποβλέποντας στην οικειοποίησή τους.

Για να αντικρούσει τα πιο πάνω, η Κύπρος θα πρέπει να αποδείξει το προφανές και ταυτόχρονα να διευκρινίσει επαρκώς τις προθέσεις της (πχ συσφίγγοντας τις σχέσεις της με το ΝΑΤΟ), παράλληλα με την ανάπτυξη των υπαρχουσών εμπορικών και πολιτιστικών της σχέσεων με τις τρίτες χώρες.

4. Ευρωπαϊκή Ένωση

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετώπισε κατ' αρχήν τις τουρκικές διεκδικήσεις στην Κύπρο (όπως και στην Ελλάδα) αδιάφορα, ή ακόμα και παρελκυστικά. Η ηγέτιδα της Ε.Ε. Γερμανία, γνωστή για την οργανωμένη της προσπάθεια και την πειθαρχία, λιγότερο όμως για τις διπλωματικές της αρετές, δεν ενδιαφέρθηκε να εξασφαλίσει τα οφέλη που απέσπασε μέσω του ασφυκτικού οικονομικού ελέγχου της Κύπρου και της Ελλάδας, προστατεύοντάς τις αποτελεσματικά από τις Τουρκικές απειλές.

Επίσης, μόλις πρόσφατα αρχίζει να γίνεται κατανοητό στην Ε.Ε., ότι η αποδοχή των τουρκικών απαιτήσεων συγκυβέρνησης στην Κύπρο, καθιστά την Ευρώπη όμηρο των τουρκικών επιδιώξεων και φιλοδοξιών, χάρη στη δυνατότητα άσκησης από τους Τουρκοκυπρίους βέτο στις Ευρωπαϊκές αποφάσεις.

5.ΟΗΕ

Ο ΟΗΕ που γέννησε μεγάλες ελπίδες με την ίδρυσή του, δημιούργησε την δική του γραφειοκρατία, που επηρεάζεται άμεσα από τα διεθνή συμφέροντα. Η επιλογή προσώπων (όπως ο πρώην Γενικός Γραμματέας Κούρτ Βαλντχάιμ), που ελέγχονται από τις Μεγάλες Δυνάμεις ή εξυπηρετούν συγκεκριμένες προσεγγίσεις, εξηγεί, σε μεγάλο βαθμό, γιατί ορισμένοι μεσολαβητές του ΟΗΕ στο Κυπριακό, το αντιμετώπισαν όχι ως πεδίο εφαρμογής των αρχών του διεθνούς δικαίου, αλλά ως βήμα για την προσωπική τους σταδιοδρομία και ανέλιξη.

Η πρόσφατη εκλογή του Πορτογάλου Αντόνιο Γκουτέρες ως Γενικού Γραμματέα, θεωρούμε ότι ανοίγει μια νέα σελίδα ελπίδας στον ΟΗΕ.

6.Ελληνοκυπριακά και Τουρκοκυπριακά πολιτικά κόμματα και εφημερίδες

Στα Ελληνοκυπριακά πολιτικά κόμματα παρουσιάζεται το παράδοξο, τα κόμματα που εκπροσωπούν, τόσο την δεξιά (που συνήθως ενδιαφέρεται για την διατήρηση της εθνικής φυσιογνωμίας), όσο και την αριστερά (που συνήθως πρωτοστατεί στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων) να υιοθετούν πιο «συμβιβαστικές» πολιτικές έναντι των τουρκικών απαιτήσεων, ενώ τα κόμματα που ανήκουν στον χώρο του Κέντρου, φαίνεται να συμφωνούν σε μια άλλη γραμμή, χωρίς όμως να καταφέρνουν να διαμορφώσουν μια σταθερή συνεργασία.

Τα τουρκοκυπριακά πολιτικά κόμματα (στον βαθμό που εκφράζουν παραμένοντες Τουρκοκύπριους και όχι εποίκους) περιλαμβάνουν όλο το φάσμα των πολιτικών απόψεων, ενώ πρόσφατη έρευνα για τον Τουρκοκυπριακό Τύπο κατέγραψε τα στερεότυπα που καλλιεργούνται, έναντι των Ελληνοκυπρίων.

7.Ελληνοκυπριακή και Τουρκοκυπριακή ηγεσία

Οι ιδιαιτερότητες της Ελληνοκυπριακής και της Τουρκοκυπριακής ηγεσίας, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνουν και τα εξής:

Τα πρόσωπα που επιλέγονται από την Τουρκία ως «Πρόεδροι» της ΤΔΒΚ, συνήθως βρίσκονται «ιδεολογικά κοντά» στον αντίστοιχο Κύπριο Πρόεδρο. Σημειώνουμε ακόμα ότι ο ρόλος του κ. Ακιντζί, ο οποίος εξελέγη χωρίς να εκπροσωπεί κάποιο κόμμα, έχει ημερομηνία λήξης, ενώ

  • Η Τουρκία υπαγορεύει το σύνολο των θέσεων της Τουρκοκυπριακής ηγεσίας στις δικοινοτικές συνομιλίες, κάτι που έχει οδηγήσει τον Πρόεδρο Αναστασιάδη, στην αποστολή συνεχών «μηνυμάτων» προς την Τουρκία.
  • Ο ασφυκτικός έλεγχος του κατεχόμενου τμήματος από την Τουρκία (όπως απεικονίζεται στην μη αλλαγή της θερινής ώρας και στις συλλήψεις αντιρρησιών κατά του Ερντογάν), αναμένεται να επηρεάσει το σύνολο του νησιού, μέσω της συγκυβέρνησης (με δικαίωμα βέτο) των Τουρκοκυπρίων, καθώς και της διασύνδεσης της Κύπρου με την Τουρκία, για την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας και νερού.
  • Ορισμένοι Πρόεδροι της Κυπριακής Δημοκρατίας, θεώρησαν ότι μπορούν, αυτοί μόνοι, να επιλύσουν το Κυπριακό ζήτημα, παραβλέποντας ότι αυτό δεν είναι εφικτό, χωρίς αγώνα για αλλαγή των ισορροπιών και «στρίμωγμα» της Τουρκίας.
  • 8.Τουρκοκύπριοι-Ελληνοκύπριοι

    Για τους λόγους που αναφέρθηκαν πιο πάνω, οι προσπάθειες πολλών από τους πιο πάνω παράγοντες κινούνται προς την κατεύθυνση μιας λύσης, η οποία δεν είναι βέβαιο ότι εξασφαλίζει την Ελληνοκυπριακή πλευρά.

    Τα αντίστοιχα, επικοινωνιακού χαρακτήρα, επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται, σχετίζονται με την μεγαλοψυχία, τους φόβους, τις φιλοδοξίες και την οικονομική δυσκολία των Κυπρίων, και αφορούν:

    Η αμφίβολη πειστικότητα των πιο πάνω επιχειρημάτων, επιβεβαιώνει ότι η ανάδειξη και αντιμετώπιση της τουρκικής επιθετικότητας αποτελούν τον ενδεδειγμένο τρόπο υπεράσπισης του κυπριακού Ελληνισμού, αντί των υποχωρήσεων έναντι της Τουρκίας, με την ελπίδα ότι θα περιοριστεί στα οφέλη της και δεν θα επιδιώξει την συνέχιση της (όπως αποδεικνύεται, προσοδοφόρας για την ίδια) τακτικής της.

    Δημοφιλή