Ο ήλιος στο κέντρο της προόδου! Αυτό είναι το μήνυμα του Solar Impulse, του μεγάλου αεροσκάφους των Bertrand Piccard και André Borschberg, το οποίο κινείται αποκλειστικά με την ηλιακή ενέργεια και που στις 26 Ιουλίου ολοκλήρωσε στο Άμπου Ντάμπι το γύρο του κόσμου. Ενώ η τεχνολογική πρόοδος των τελευταίων δύο αιώνων περιστράφηκε γύρω από τα ορυκτά καύσιμα, σε αυτόν τον αιώνα στο επίκεντρο της προόδου πρέπει να τεθεί o ήλιος και η εναλλακτική χρήση της ενέργειάς του. Η «επανάσταση του Κοπέρνικου» στην αστρονομία έδωσε στον ήλιο τη σωστή του θέση έναντι της Γης - στο κέντρο της τροχιάς των πλανητών- διορθώνοντας ένα γνωστικό σφάλμα. Η «ηλιακή επανάσταση» πρέπει να διορθώσει ένα ηθικό λάθος - το ότι συνεχίζουμε να αποδεχόμαστε τις αυξανόμενες και άδικα κατανεμημένες ζημίες σε ανθρώπους και περιβάλλον, οι οποίες προκαλούνται από την καύση άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου για την παραγωγή του 80 τοις εκατό της παγκόσμιας ενέργειας.
Τα ορυκτά καύσιμα επέτρεψαν μέσα σε έναν αιώνα την πρωτοφανή αύξηση του πληθυσμού, του μέσου όρου ζωής και της υλικής ευημερίας του πλουσιότερου μέρους της ανθρωπότητας. Τώρα, ωστόσο, γνωρίζουμε ότι τα ορυκτά καύσιμα έχουν απαράδεκτες περιβαλλοντικές συνέπειες, όπως την κλιματική αλλαγή και την αύξηση της ρύπανσης, καθώς και δραματικές κοινωνικές συνέπειες, όπως τις συγκρούσεις για το πετρέλαιο, τη μαζική μετανάστευση και την εξαθλίωση εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής.
Οι παραπάνω οικολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις καθιστούν τη μετάβαση σε έναν ηλιακό πολιτισμό «επιτακτική ενεργειακή ανάγκη», όπως είναι και ο τίτλος του τελευταίου βιβλίου του Herman Scheer (1944-2010), του πραγματιστή και οραματιστή πολιτικού που ίσως προσπάθησε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο για την προώθηση της ηλιακής ενέργειας. Όταν τη δεκαετία του '80 ίδρυσε την Eurosolar και αφοσιώθηκε εξ ολοκλήρου στην ηλιακή επανάσταση, ίσως ακόμη και ο ίδιος ο Scheer να μην φανταζόταν τη σκηνή της Τρίτης, 26 Ιουλίου: ένα επιβλητικό ηλεκτρικό αεροσκάφος με το άνοιγμα των φτερών ενός τζάμπο τζετ και τροφοδοτούμενο από διακόσια τετραγωνικά μέτρα φωτοβολταϊκών πάνελ, προσγειώθηκε με ελάχιστο θόρυβο στο Άμπου Ντάμπι, σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από την έδρα του διεθνούς Οργανισμού Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (IRENA), ενός οργανισμού για τον οποίο αγωνιζόταν επί δκαετίες ο Scheer και που τέλικα ιδρύθηκε το 2009.
«Μια ιστορική στιγμή για την ανθρωπότητα»: έτσι χαρακτήρισε την προσγείωση του Solar Impulse σε τηλεδιάσκεψη με τον πιλότο Piccard, κατά τη διάρκεια της πτήσης, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Ban Ki-Moon. Ακόμη και ο Martin Schultz, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, συνομίλησε με τον Piccard με τηλεδιάσκεψη και επιβεβαίωσε τη δέσμευση τόσο τη δική του όσο και των ευρωπαϊκών θεσμικών όργανων να επιταχυνθεί η μετάβαση σε βιώσιμες πηγές ενέργειας.
Με το πρόγραμμα ευαισθητοποίησης "futureisclean» (το μέλλον είναι καθαρό) το Solar Impulse προωθεί, ειδικά στα σχολεία, πολλές πρωτοβουλίες για να ενημερώσει και να εκπαιδεύσει τους ανθρώπους σε θέματα εξοικονόμησης ενέργειας και μετάβασης σε ανανεώσιμες πηγές. Ο Κofi Annan, ο Mikhail Gorbachev, ο Achim Steiner, ο Richard Branson είναι κάποιες από τις προσωπικότητες που υποστηρίζουν αυτό το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο αποδεικνύει ότι πραγματικός σκοπός του Solar Impulse είναι η επικοινωνία ενός μηνύματος, όχι η ανάπτυξη μιας τεχνολογίας. Το Solar Impulse στην πραγματικότητα εφαρμόζει τεχνολογίες γνωστές από χρόνια. Η καινοτομία έγκειται «μόνο» στο ότι τις συγκεντρώνει όλες για ένα σκοπό που μέχρι πρότινος θεωρούνταν αδύνατος.
Αυτή η περιπέτεια αποτελεί κάτι σαν αλληγορία του κόσμου μας, ο οποίος βεβαίως δεν στερείται τεχνολογιών για την ενεργειακή μετάβαση, στρείται όμως πρωτοβουλιών και πολιτικού συντονισμού, στερείται πραγματικής βούλησης, προκειμένου τα οικονομκά συμφέροντα να υποταχθούν στο κοινό καλό. Πρωτίστως όμως απουσιάζει η ατομική και συλλογική συνειδητοποίηση της ανάγκης για ενεργειακή μετάβαση. Προκειμένου να αφυπνίσουμε αυτή τη συνείδηση σε ολόκληρο τον πληθυσμό, τα σύμβολα είναι πιο αποτελεσματικά από τους αριθμούς. Αν θέλεις να αγγίξεις την καρδιά και το μυαλό των ανθρώπων, είναι προτιμότερο να διηγηθείς μια ιστορία από το να παραθέσεις στατιστικά στοιχεία.
Ορισμένες εικόνες σηματοδοτούν μια ολόκληρη εποχή. Για παράδειγμα, η φωτογραφία της Γης από το φεγγάρι - ένας μικρός γαλάζιος πλανήτης που επιπλέει στο σκοτάδι - έγινε το σύμβολο της συνειδητοποίησης του πόσο εύθραυστος είναι ο πλανήτης μας. Προκειμένου να ανακαλύψουμε πραγματικά τη Γη, έπρεπε να προσγειωθούμε στο φεγγάρι; Όταν δημιουργούμε ακριβά σύμβολα, πώς αξιολογούμε την «απόδοση της επένδυσης»; Έχει νόημα, για παράδειγμα, ο υπολογισμός του κόστους κάθε μέτρου του Πύργου του Άιφελ ή κάθε χιλιομέτρου της παγκόσμιας βόλτας του Solar Impulse;
Αν τα 100 εκατομμύρια ευρώ που δαπανήθηκαν φαίνονται πολλά για ένα καθαρά αεροναυτικό έργο -πιθανώς περιορισμένης χρήσης- είναι όμως λίγα για μια παγκόσμια επικοινωνιακή εκστρατεία υπέρ της ενεργειακής μετάβασης, αυτό που στην πραγματικότητα αποτελεί το Solar Impulse.