Είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης μας να μισούμε μια απώλεια περισσότερο από ότι εκτιμούμε ένα αντίστοιχο κέρδος, λένε οι ψυχολόγοι και νέες έρευνες έρχονται να το επιβεβαιώσουν.
Ας υποθέσουμε ότι σας πρότειναν το ακόλουθο στοίχημα. Με το ρίξιμο ενός νομίσματος και την επιλογή σας για κορώνα ή γράμματα, είτε θα χάνατε 100 ευρώ είτε θα κερδίζατε ένα μεγαλύτερο ποσό. Ποιο ποσό θα ήταν αυτό που θα σας έκανε να δεχτείτε το στοίχημα;
Ο Ντάνιελ Κάνεμαν από το Πανεπιστήμιο Πρίνστον ασχολήθηκε με το ερώτημα μελετώντας τις απαντήσεις των ανθρώπων που έλαβαν μέρος στο πείραμα (Είναι μάλιστα ο μόνος ψυχολόγος που έχει κερδίσει Νομπέλ στα Οικονομικά). Βρήκε λοιπόν ότι η τυπική απάντηση είναι 200 ευρώ. Οι άνθρωποι χρειάζονται την προοπτική του να κερδίσουν διπλάσιο ποσό από την ίση πιθανότητα του να χάσουν 100 ευρώ. Αυτό δείχνει πόσο έντονα απεχθάνονται να χάνουν χρήματα.
Στην πραγματικότητα δεν μας αρέσει να αποχωριζόμαστε σχεδόν οτιδήποτε. Ο Κάνεμαν έκανε και άλλο πείραμα. Μοίρασε τους φοιτητές του τυχαία σε δύο γκρουπ. Στο πρώτο έδειξε ένα φλυτζάνι του καφέ και ρώτησε πόσα θα ήταν πρόθυμοι να πληρώσουν για να το αποκτήσουν. Απάντησαν 3,5 δολάρια κατά μέσο όρο. Στα μέλη του δεύτερου γκρουπ δόθηκε ο ίδιος τύπος φλυτζανιού και μετά από λίγη ώρα, ρωτήθηκαν πόσα χρήματα ήθελαν να πληρωθούν για να το δώσουν πίσω. Οι απαντήσεις ήταν εντυπωσιακές: 7 δολάρια κατά μέσο όρο! Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την οικονομική θεωρία που πρεσβεύει ότι οι 2 αριθμοί θα ήταν οι ίδιοι.
Αλλά είναι ξεκάθαρο αυτό που συμβαίνει. Τα μέλη του δεύτερου γκρουπ έχουν ένα φλυτζάνι, και η απώλεια του πονάει. Συνήθισαν στο στάτους κβο, όπως συμβαίνει πάντα σε όλους μας. Επομένως ο αποχωρισμός από το φλυτζάνι πονάει διπλά (σε χρηματικούς όρους) από ότι βοηθάει η απόκτησή του. Αυτό είναι η ίδια αντιστοιχία με την πρώτη έρευνα που αναφέραμε. Σε εκείνη την περίπτωση η απώλεια 100 ευρώ πονούσε διπλά από ότι η απόκτηση των 100 (γι' αυτό και ζητούσαν 200 ευρώ κέρδους προκειμένου να δεχτούν να παίξουν το στοίχημα). Γι' άλλη μια φορά η αντιστοιχία είναι 2 προς 1.
Πράγματι πολλές ακόμη έρευνες δείχνουν ότι μια απώλεια πονά διπλά από ότι ένα ισότιμο κέρδος βοηθάει. Γι' αυτό και οι άνθρωποι προσπαθούν να αποφεύγουν την χασούρα και είναι απρόθυμοι να πάρουν το ρίσκο της απώλειας. Αυτή η αποστροφή στην απώλεια θα έπρεπε να υπολογίζεται περισσότερο στη λήψη οικονομικών μέτρων, καθώς εσφαλμένα οι περισσότεροι οικονομολόγοι θεωρούν ότι αν το ρίσκο είναι μικρό οι άνθρωποι δεν θα νοιαστούν για τη πιθανή απώλεια.
Είναι κάτι που πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη σε κάθε οικονομική μεταρρύθμιση και συνήθως οι πολιτικοί είναι πιο ευαίσθητοι σε αυτά τα θέματα από τους οικονομολόγους, καθώς γνωρίζουν περισσότερα για την ανθρώπινη φύση. Ακριβώς επειδή οι άνθρωποι μισούν την απώλεια και αναζητούν την σιγουριά, έχουμε στην Αμερική ένα κοινωνικό δίχτυ ασφάλειας και στην Ευρώπη ένα κοινωνικό κράτος. Τέλος, στην εξέλιξη ενός κράτους είναι σημαντικό η πρόοδος των κοινωνικών μέτρων να συμβαδίζει με τις πραγματικές δυνατότητες της οικονομίας του, γιατί όπως είδαμε παραπάνω είναι πολύ πιο δύσκολο να αφαιρείς κεκτημένα από ότι να περιορίζεις μελλοντικές κοινωνικές παροχές και δικαιώματα. Και δυστυχώς είναι κάτι που τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα το βιώνουμε έντονα.