«Εμφύλιος σπαραγμός στη Νέα Δημοκρατία, δύο ημέρες πριν την εκλογή του νέου αρχηγού»
Ο τίτλος μοιάζει σημερινός. Αλλά έχει τυπωθεί πριν 35 χρόνια. Είναι ο τίτλος με τον οποίο κυκλοφόρησε το «Βήμα», στις 7 Μαΐου 1980. Ο ρεπόρτερ Σταύρος Ψυχάρης κατέγραφε τότε μια βαρυσήμαντη δήλωση ανώνυμου κυβερνητικού παράγοντα, σύμφωνα με την οποία «αν το διάστημα ως την ψηφοφορία για την ανάδειξη του νέου αρχηγού δεν ήταν 48 ώρες αλλά πέντε ημέρες, τότε θα μπορούσε κανείς να προβλέψει και διάσπαση του κόμματος»!
Ήταν η πρώτη από τις επτά (με την αναμέτρηση της ερχόμενης Κυριακής) μάχες διαδοχής που έζησε η ΝΔ στα 41 χρόνια του βίου της. Ήταν 1980. Ο ιδρυτής του κόμματος είχε μόλις εκλεγεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας, με περιπετειώδη τρόπο. Τον Απρίλιο του 1980, ο Καραμανλής ανακοίνωσε, παρά τις αντιρρήσεις των πιο στενών του συνεργατών (ο Ράλλης τις είχε διατυπώσει και εγγράφως από την πρωτοχρονιά) και του μισού υπουργικού συμβουλίου, την πρόθεσή του να διεκδικήσει την Προεδρία. Ο Κ. Μητσοτάκης και μια ομάδα κεντρώων βουλευτών είχαν ήδη πάρει μεταγραφή στην Ν.Δ. για να μεγαλώσει η κοινοβουλευτική της ομάδα, αλλά και πάλι, στην πρώτη ψηφοφορία, ο Καραμανλής, άνευ αντιπάλου, αλλά και χωρίς ο ίδιος να πάρει μέρος στην ψηφοφορία, παίρνει 179 ψήφους, μία λιγότερη από το αναγκαίο 180. Στην τρίτη ψηφοφορία τρεις βουλευτές της ακροδεξιάς Εθνικής Παράταξης προσχωρούν και η εκλογή ολοκληρώνεται με 183 ψήφους. «Μίζερη διαδικασία» θα πει ο ίδιος ο Καραμανλής. Τρεις ημέρες αργότερα στήνονται κάλπες για την εκλογή νέου αρχηγού, ο οποίος θα αναλάμβανε και πρωθυπουργός.
Οι υποψήφιοι για την διαδοχή ήταν γνωστό από καιρό ότι θα ήταν δύο, προφανείς αλλά και με εξαιρετικά κακές σχέσεις ανάμεσά τους. «Αν είμαστε λογικοί άνθρωποι, άξιοι πολίτες και θέλαμε το καλό του τόπου μας, κοιτάζοντας γύρω μας για να διαλέξουμε τον πιο ικανό, έντιμο, πεπειραμένο πολιτικό, προκειμένου να τoυ εμπιστευθούμε την πρωθυπουργία, θα διαλέγαμε, χωρίς αμφιβολία, τον Γεώργιο Ράλλη»- έγραφε ο Ελένη Βλάχου της «Καθημερινής». Αλλά, συμπλήρωνε «στο κόμμα προτιμούν τον Βαγγέλη Αβέρωφ».
Μοναχικό εκλογικό κέντρο της Νέας Δημοκρατίας
Πολοί είχαν εισηγηθεί στον Καραμανλή να διαλέξει ο ίδιος τον διάδοχό του. Το κόμμα ως τότε δεν είχε άλλωστε κουλτούρα εσωκομματικών εκλογών. Ο Κ. Παπακωνσταντίνου πρότεινε την λύση της εκλογής από την κοινοβουλευτική ομάδα, για να βγάλει τον Καραμανλή από την δύσκολη θέση. Μεταξύ των δύο υποψηφίων, ο Αβέρωφ, ήταν το φαβορί. Ο ίδιος εκτιμούσε ότι θα είχε τουλάχιστον 120 ψήφους στους 179. Το γραφείο του στο Πεντάγωνο (ήταν υπουργός άμυνας) ήταν στολισμένο και δεχόταν προκαταβολικά συγχαρητήρια. Ο αντίπαλός του, ο Γ. Ράλλης ήταν βέβαιος ότι δίνει την μάχη για την τιμή των όπλων. Αφηγείται, εκ των υστέρων, ότι όταν επισκέφθηκε τον Καραμανλή για να του ανακοινώσει την υποψηφιότητά του...«με κοίταξε σχεδόν έκπληκτος γιατί φαντάζομαι όλοι τον είχαν πείσει πώς το θέμα είχε κριθεί υπέρ του αντιπάλου μου». Και οι εφημερίδες, το βράδυ της Τετάρτης 7 Μαΐου, παραμονή της εκλογής, προεξοφλούσαν νίκη Αβέρωφ (στο περιβάλλον του οποίου πρωταγωνιστούσαν ο νεαρός τότε Αντώνης Σαμαράς και ο Γιώργος Τζιτζικώστας, πατέρας του Απόστολου).
Αλλά η νύχτα ήταν μακριά. Το πρωί των εκλογών το «Βήμα» έγραφε για «ολονυκτία παρασκηνίων», όπου «βαρώνοι, τοπάρχες και θεσιθήρες» έκαναν την τελική τους εκστρατεία.
Τελικά, το μεσημέρι της Πέμπτης 8 Μαΐου, από τους 179 βουλευτές που είχαν δικαίωμα ψήφου, 88 ψήφισαν τον Ράλλη, 84 τον Αβέρωφ και τρεις λευκό. Ο Καραμανλής είχε διαδραματίσει κάποιο ρόλο στην ψηφοφορία; Όλοι βεβαιώνουν ότι είχε δώσει εντολή «άψογης ουδετερότητας» στους πολύ δικούς του. Ο αδελφός του ο Αχιλλέας, όπως καταγράφει ο Γ. Βαρβιτσιώτης, είχε πει στον διαμαρτυρόμενο, μετά την ψηφοφορία, Σαμαρά: «εάν ηθελε ο Καραμανλής να βγει ο Ράλλης, πίστεψέ με δε θα έβγαινε μόνο με 4 ψήφους διαφορά». Ο ίδιος ο Αβέρωφ δεν το πίστεψε ποτέ και θεωρούσε ότι ο Καραμανλής είχε δείξει «αχαριστία».
Ράλλης και Αβέρωφ, με νικητή τον πρώτο.
Ο Γ. Ράλλης έγινε πρωθυπουργός για μία ψήφο και το ίδιο βράδυ, κατά τον σχηματισμό της κυβέρνησης, ο Αβέρωφ είχε αρνηθεί να γίνει αντιπρόεδρος, παρά την σχετική δέσμευση που είχαν αναλάβει και οι δύο υποψήφιοι έναντι του Καραμανλή να είναι ο ένας αντιπροόεδρος στην κυβέρνηση του άλλου. Ήταν η πρώτη πράξη μιας διαίρεσης που έριξε ρίζες και, εν πολλοίς, είναι ακόμη ζωντανή. Ανεξάρτητα του ποιος υποστήριξε ποιον και γιατί, η πρώτη αυτή μάχη Ράλλη - Αβέρωφ ανέδειξε τις δύο «ψυχές» της παράταξης που είχε ανασυγκροτήσει ο Καραμανλής, το 1974. Μια πιο δεξιά και λαϊκή ψυχή απέναντι σε μιά πιο κεντρώα, μετριοπαθή και «ευρωπαϊστική».
Καραμανλής και Ράλλης.
Καραμανλής και Αβέρωφ.
Τον Οκτώβριο του 1981 η ΝΔ έχασε τις εκλογές με σκορ πολύ ευρύτερο από αυτό που η ίδια φοβόταν και το ΠΑΣΟΚ ήλπιζε. Την επομένη των εκλογών, το «Βήμα» έγραφε στην πρώτη του σελίδα. «Θέμα ηγεσίας έχει τεθεί από χθες στην Νέα Δημοκρατία». Ο Ράλλης γράφει στο ημερολόγιό του: «Το άρθρο αυτό ενίσχυσε την απόφαση που από χθες στριφογύριζε στο νου μου. Να θέσω δηλαδή θέμα εμπιστοσύνης στην κοινοβουλευτική ομάδα και, αν οι βουλευτές με ψηφίσουν, να μην επιτρέψω να εξακολουθήσει η απειθαρχία και η ιδεολογική διάσταση που επικρατούσε στο κόμμα τους τελευταίους 17 μήνες». Κάπως έτσι, γεννήθηκε η νεοδημοκρατική παράδοση ο αρχηγός που χάνει εκλογές να παραιτείται ή να ζητά ανανέωση της εμπιστοσύνης των βουλευτών.
Η αλήθεια είναι ότι τις εκλογές του '81 η ΝΔ θα τις έχανε έτσι κι αλλιώς. Η μοίρα της έγινε χειρότερη από τα εμφανή σημάδια διαίρεσης στους κόλπους της κυβέρνησης κατά την προεκλογική περίοδο. Τον Αύγουστο του 1980 ήδη, ο Αβέρωφ εκδήλωσε δημόσια την διαφωνία του με την ήπια γραμμή Ράλλη με μια συνέντευξη στην εφημερίδα «Ακρόπολις», όπου κατήγγελε ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου ετοιμάζει «μυστικό στρατό». Αντίδραση του Ράλλη: «Νομίζει δυστυχώς και ο Αβέρωφ ότι με παραμύθια όπως αυτό του μυστικού στρατού θα προεσελκύσουμε τους ακροδεξιούς». Αργότερα, μέσα στο 1981, ο Ράλλης σε συνέντευξη προς τους ξένους ανταποκριτές θα πει: «Δεν υπάρχει αμφιβολία πως αν εκλεγεί άλλο κόμμα από τη ΝΔ, η επιθυμία αυτή του λαού θα εκπληρωθεί, αυτό είναι Δημοκρατία». Αλλά ο Αβέρωφ θα δηλώσει την επομένη: «Ο κυρίαρχος λαός δεν πρόκειται ποτέ να δώσει την εξουσία σ' ένα κόμμα που πτέρυγές του προτιμούν να έχουν σύμβολό τους τον Αρη Βελουχιώτη κι όχι τον Ελευθέριο Βενιζέλο, σ' ένα κόμμα που πιστεύω ότι στοχεύει στην εγκαθίδρυση μονοκομματικού κράτους».
Εξώφυλλο του περιοδικού Ταχυδρόμος.
Η σύγκρουση ανάμεσα στις δύο γραμμές θα κορυφωθεί στην συζήτηση των προγραμματικών δηλώσεων της νέας κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ. Η ήπια στάση του Ράλλη είχε προκαλέσει εξέγερση μεταξύ των αβερωφικών. Μία ημέρα μετά την ψήφο εμπιστοσύνης, στις 25 Νοεμβρίου, ο Ράλλης συγκάλεσε την Κοινοβουλευτική Ομάδα και έθεσε αμέσως θέμα εμπιστοσύνης. Αν γινόταν η ψηφοφορία εκείνη την ημέρα ίσως και να την κέρδιζε. Αλλά ο Αβέρωφ την ματαίωσε. Σηκώθηκε, πήρε το καπέλο του και είπε πως, αν γίνει ψηφοφορία, «αποχωρώ τόσο από την αίθουσα, όσο και από το κόμμα και θα δηλώσω ότι είμαι ανεξάρτητος, συνεργαζόμενος με τη ΝΔ». Η ψηφοφοφορία αναβλήθηκε για τις 7 Δεκεμβρίου. 41 βουλευτές ψήφισαν υπέρ της παραμονής Ράλλη, 61 κατά, 9 άκυρα και ένα λευκό. Ο Ράλλης ανακοίνωσε ότι αποσύρεται και όταν ο Κ. Παπακωνσταντίνου πρότεινε να γίνει επίτιμος Πρόεδρος, απάντησε πως «είμαι συνηθισμένος τα πικρά χάπια να μην τα παίρνω με επίχρισμα ζαχάρεως».
Δύο μέρες αργότερα τρεις υποψήφιοι διεκδίκησαν την αρχηγία, σε νέες εκλογές- Αβέρωφ, Μπούτος και Κωστής Στεφανόπουλος. Μπούτος και Στεφανόπουλος διεκδικούσαν την ίδια πτέρυγα, εκείνους που είχαν υποστηρίξει Ράλλη. Η «αβερωφική» πτέρυγα ήταν συμπαγής και προσχώρησε σε αυτήν και ο Κ. Μητσοτάκης με τους «κεντρώους», οι οποίοι είχαν ταχθεί υπέρ του Ράλλη, την προηγούμενη φορά. Για τον Μητσοτάκη το αντάλλαγμα ήταν η θέση του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου. Ο Αβέρωφ εξελέγη αρχηγός με 67 ψήφους, έναντι 32 του Στεφανόπουλου και 12 του Μπούτου.
Άρχιζε η περίοδος της μάχης για την «απαλλαγή». Η περίοδος Αβέρωφ συνδέεται με μια μαχητική στροφή επί δεξιά, την οποία πρώτος δημόσια ανέλαβε να επικρίνει ο Θανάσης Κανελλόπουλος, αμέσως μετά την ήττα στις ευρωεκλογές του 1984. Με μια εσωκομματική έκθεση πρώτα, με μια συνέντευξη στην εφημερίδα «Βραδυνή» κατόπιν υποστήριξε ότι η ΝΔ χρειάζεται να κάνει «στροφή στο κέντρο». Ήταν το πρώτο σημάδι ότι η ομάδα Μητσοτάκη ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει το αβερωφικό σκάφος και να διεκδικήσει τα πρωτεία.
Δύο ημέρες πριν τον δεκαπενταύγουστο του 1984, ο Ευάγγελος Αβέρωφ, που έκανε διακοπές στην Κέρκυρα, έδωσε μια συνέντευξη στον νέο τότε πολιτικό συντάκτη της «Μεσημβρινής» Νίκο Χατζηνικολάου. Του αποκάλυψε ότι σκοπεύει να παραιτηθεί και να εγγυηθεί ομαλή διαδοχή στο κόμμα. Η συνέντευξη έπεσε σαν βόμβα στο εσωκομματικό τοπίο.
Πολλοί προσπάθησαν να τον μεταπείσουν, αλλά στις 28 Αυγούστου ο Αβέρωφ ανακοίνωσε ότι παρατείται για λόγους υγείας. Οι κάλπες στήθηκαν την 1η Σεπτεμβρίου. Οι υποψήφιοι ήταν μόνον δύο, ο Κωστής Στεφανόπουλος και ο Κ. Μητσοτάκης. Ο Γιάννης Μπούτος αρχικά προβλήθηκε ως υποψήφιος, αλλά ανακοίνωσε ότι αποσύρεται, ο Στεφανόπουλος θεωρούσε ότι θα τον υποστηρίξει αλλά εκείνος υποστήριξε εν τέλει τον Μητσοτάκη. Και ο Μητσοτάκης, τον οποίο πολλοί θεωρούσαν ακόμη «ξένο σώμα» στην παράταξη, στην οποία προσχώρησε μόλις το 1978, προβλήθηκε ως φαβορί.
Ο Μητσοτάκης είχε αποπειραθεί να διεκδικήσει την αρχηγία και το 1980. Το είχε ανακοινώσει μάλιστα στον Καραμανλή. «Τι ψήφους πιστεύεις ότι μπορείς να πάρεις;» τον ρώτησε ο Καραμανλής. «Καμιά δεκαριά το πολύ», απάντησε ο Μητσοτάκης. «Όταν αρχίζει κανείς με δέκα ψήφους αρχηγός δεν γίνεται», τον έκοψε ο Καραμανλής. Ο Μητσοτάκης έμεινε εκτός κούρσας τότε και, προς έκπληξη πολλών, δεν υποστήριξε τον φίλο του Αβέρωφ, αλλά τον Ράλλη, με τον οποίο είχε μάλλον ψυχρές σχέσεις. Υποστήριξε τον Αβέρωφ το '81. Και εκείνος του το ανταπέδωσε.
Η δύναμη της υποψηφιότητας Μητσοτάκη το 1984 είχε δύο πηγές. Η μία ήταν η αίσθηση ότι, λόγω της παλιάς αβυσσαλέας αντιπαλότητας με τον Ανδρέα από το 1964 ακόμη, αλλά και λόγω των επιδόσεών του ως κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος επί Αβέρωφ ήταν ο ιδανικός «αντι-Ανδρέας», ο άνθρωπος που μπορούσε να ξεπλύνει την ντροπή από τις δύο εκλογικές ήττες. Η δεύτερη πηγή δύναμης ήταν ο νεοφανής τότε και δειλός «αντι-καραμανλισμός» στους κόλπους της ΝΔ. Ο Αβέρωφ, πικραμένος πάντοτε με τον Καραμανλή που δεν τον στήριξε το 1980, αλλά και επειδή είχε πάρει αποστάσεις από την πολιτική της «γέφυρας» του Καραμανλή ως Προέδρου της Δημοκρατίας με τον πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου, είχε αποφασίσει να μην στηρίξει τον υποψήφιο που προτιμούσε ο Καραμανλής, δηλαδή τον Κωστή Στεφανόπουλο. Ο ίδιος ο Στεφανόπουλος λέει: «Ο Καραμανλής ήθελε να βγω εγώ γιατί πίστευε ότι κάποια στιγμή θα μπορούσα να συγκυβερνήσω με τον Παπανδρέου, πράγμα που δεν θα γινόταν ποτέ με τον Μητσοτάκη αρχηγό».
Οι αβερωφικοί, λοιπόν, με σημαιοφόρο τον Αντώνη Σαμαρά τάχθηκαν ομαδικά με τον Μητσοτάκη. Το ίδιο και ο Γιάννης Μπούτος, αλλά και ο Γιάννης Βαρβιτσιώτης. Το αποτέλεσμα της κάλπης ήταν 70 υπέρ Μητσοτάκη και 41 υπέρ Στεφανόπουλου.
Οι εκλογές έγιναν Σάββατο μεσημέρι. Την επομένη ο Ανδρέας Παπανδρέου έδινε την καθιερωμένη συνέντευξη Τύπου μετά τα εγκαίνια της Διεθνούς Εκθεσης Θεσαλονίκης.
Η πρώτη ερώτηση, από τον αείμνηστο συνάδελφο Γιάννη Φάτση, του ζήτησε ένα σχόλιο για την εκλογή νέου αρχηγού στη ΝΔ. «Αποτελεί δείγμα εκφυλισμού της Κοινοβουλευτικής Ομάδας της ΝΔ ότι εξέλεξε για αρχηγό της έναν Εφιάλτη», απάντησε εκείνος και οι παριστάμενοι δημοσιογράφοι μείναμε εμβρόντητοι από την ένταση της επίθεσης.
Άρχιζε η εποχή της μεγάλης πόλωσης, που διήρκεσε μια ολόκληρη δεκαετία.
Στην ίδια την ΝΔ δόθηκε μία ακόμη μάχη, το καλοκαίρι του 1985. Η ΝΔ είχε ηττηθεί ξανά στις εκλογές του Ιουνίου, ο Μητσοτάκης είχε καταγγείλει «υπονομευτές» και είχε ζητήσει νέα ψήφο εμπιστοσύνης, την οποία και έλαβε με 82 υπέρ και 37 λευκά. Λίγες ημέρες αργότερα αποχωρούσε από το κόμμα ο Γιάννης Μπούτος, που αργότερα προσχώρησε στο ΠΑΣΟΚ. Στις 6 Σεπτεμβρίου ο Κωστής Στεφανόπουλος υποβάλλει παραίτηση και το ίδιο βράδυ 18 βουλευτές συγκεντρώνονται στο σπίτι του. Εννέα από αυτούς τον ακολουθούν στην έξοδο από την ΝΔ και την δημιουργία της ΔΗΑΝΑ.
Κάπως έτσι, μέσα σε πέντε χρόνια από την αποχώρηση του ιδρυτή της, η ΝΔ είχε ζήσει τέσσερις εσωκοματικές αναμετρήσεις, είχε αλλάξει τρεις αρχηγούς και είχε υποστεί μια διάσπαση. Είχαν αποκρυσταλλωθεί οι εσωτερικές εντάσεις που την συνοδεύουν μέχρι σήμερα. Η ένταση ανάμεσα σε μια πιο δεξιά (κάποτε «αβερωφική») και μια μετριοπαθή («καραμανλική») πτέρυγα. Και η δημιουργία ενός αυτόνομου, αντι-καραμανλικού πόλου τον οποίο ήπια εκξέφραζε στην αρχή ο Αβέρωφ και εντονότερα στην συνέχεια ο Κ. Μητσοτάκης. Οι δύο αυτές διαχωριστικές γραμμές που κάποτε τέμνονται θα χαρακτηρίσουν και τις επόμενες εσωκομματικές μάχες, το '93, το '96 και το 2009.