Η νίκη του «όχι» στο ελληνικό δημοψήφισμα ήταν απολύτως προβλέψιμη. Αλλά η μεγάλη έκτασή της ξεπερνά κάθε πρόβλεψη. Κι αυτό είναι ένα αποτέλεσμα που πρέπει πρώτα να εξηγηθεί κι ύστερα να μεταφραστεί ως επιλογή πορείας.
Ήταν σαφές ότι σ ένα τέτοιο δημοψήφισμα ο καθένας θα απαντούσε «ναι» ή «όχι», έχοντας μια διαφορετική παραλλαγή ερωτήματος στο μυαλό του. Άλλοι απάντησαν στο ερώτημα «ναι ή όχι στο ευρώ και την Ευρώπη». Οι περισσότεροι διάλεξαν να απαντήσουν στο ερώτημα «ναι ή όχι στην λιτότητα». Και υπήρχε ένα ακόμη ερώτημα στα μυαλά πολλών, που βάρυνε καταλυτικά. Μήπως το «όχι» ήταν στ' αλήθεια «ναι» στην κυβέρνηση Τσίπρα; Μήπως το «ναι» ήταν κατάφαση σε έναν πολιτικό κόσμο που είχε ήδη αποδοκιμαστεί στις εκλογές του Ιανουαρίου, που έξι μήνες μετά έδειξε πως τίποτε δεν κατάλαβε, για τίποτε δεν μετάνιωσε και τίποτε δεν άλλαξε και που έμοιαζε να βλέπει το δημοψήφισμα ως ευκαρία ρεβάνς;
Η περασμένη Τετάρτη ήταν η κρίσιμη ημέρα. Το πρωί, όσο οι τηλεοράσεις πλημμύριζαν από εικόνες συνταξιούχων που βασανίζονταν εμπρός στις κλειστές τράπεζες για να εισπράξουν κάτι από την μικρή τους σύνταξη, οι κυλιόμενες δημοσκοπήσεις έδειχναν για πρώτη φορά το «ναι» να προηγείται ελαφρά του «όχι». Μα όταν στις 5.30 το απόγευμα ο ίδιος ο Αλέξης Τσίπρας εμφανίστηκε στους δέκτες για να διαβάσει το διάγγελμά του, η διαφορά άρχισε να καλύπτεται και το «όχι» να περνά ξανά μπροστά. Κι έγινε έτσι φανερό ότι το δημοψήφισμα σιγά-σιγά άλλαζε αντικείμενο. Η κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός είχαν θέσει σε δημοψήφισμά τον εαυτό τους τον ίδιο.
Το ερώτημα ήταν: Μας εμπιστεύεστε να συνεχίσουμε να διαπραγματευόμαστε; Ή θα μας ανατρέψετε;
Με αυτήν την μορφή, νομίζω, σχηματίστηκε, εν τέλει, το κυρίαρχο ερώτημα στο δημοψήφισμα. Κι αυτό εξηγεί την τόσο μεγάλη, θριαμβευτική επικράτηση του «όχι». Η Ελλάδα έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνησή της. Και το ερώτημα τώρα είναι πώς εκείνη θα την ερμηνεύσει και πώς θα διαχειριστεί τη νίκη της.
Στο «όχι» του δημοψηφίσματος περιέχονται δύο διαφορετικές αρνήσεις. Ένα «όχι- όχι» (όχι στην συμφωνία που μας προτείνουν και όχι σε κάθε συμφωνία που θα μπορούσε να προτείνει σήμερα η Ευρώπη στην Ελλάδα, όχι στο ευρώ). Κι ένα «όχι-ναι» (όχι σε μια συμφωνία λιτότητας αλλά ναι στην παραμονή στο ευρώ, με μια δικαιότερη συμφωνία). Όλα δείχνουν ότι αυτή η δεύτερη εκδοχή του «όχι» είναι μάλλον η πλειοψηφική. Και η πρώτη αντίδραση του Αλέξη Τσίπρα, στην επινίκια δήλωσή του, φαίνεται αυτήν την εκδοχή του «όχι» να υιοθετεί...Είναι ένα πρώτο σημάδι.
Αλλά η έκβαση του ελληνικού δράματος δεν είναι πια αποκλειστικά σε ελληνικά χέρια. Εξαρτάται και από τον τρόπο με τον οποίο οι Ευρωπαϊκές ηγεσίες θα αντιδράσουν. Αν θα δουν το αποτέλεσμα ως ευκαιρία μιας μεγάλης συμφωνίας ή ως ευκαιρία να απαλλαγούν από το ελληνικό πρόβλημα, φορτώνοντας στους Έλληνες όλη την ευθύνη. Μένει να το δούμε.