Πολύ αργά αλλά απολύτως σταθερά γίνεται κατανοητό σε όλο και περισσότερους, εντός και εκτός Ελλάδος, ότι η μόνη πιθανή κατάληξη της πορείας της χώρας είναι κάποιου είδους Grexit--και ότι εξωτικά είδη όπως η «επιτυχής ολοκλήρωση των προγραμμάτων» ή η «έφοδος στην ανάπτυξη» υπήρχαν εξ αρχής μόνο ως κακοραμμένα αφηγήματα προς διάδοση και πολιτική χρήση. Μόλις φτάσει κανείς σε αυτή τη συνειδητοποίηση, μπορεί πλέον να θέσει το μοναδικό ερώτημα που πραγματικά έχει νόημα, ήτοι το δίλημμα ανάμεσα στα πολύ διαφορετικά ενδεχόμενα Grexit--μια συζήτηση που αυτή τη στιγμή θεωρείται στην Ελλάδα αδιανόητη.
Θα μπορούσε να αναφερθεί κανείς στις διαπιστώσεις εντός του ΔΝΤ ήδη από το 2010 για το ενδεχόμενο αποτυχίας του προγράμματος «ακόμα κι αν εφαρμοστούν πλήρως οι μεταρρυθμίσεις», ή στο γεγονός ότι τα «τεχνοκρατικά προγράμματα» προέκυψαν ως παζλ/μπουχάρα ψηφίδων-κουρελιών από συνταγές για άλλα κράτη με άλλες ανάγκες και άλλα προβλήματα. Θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για τους απολύτως σουρεαλιστικούς στόχους, όπως το 3,5% του πλεονάσματος, τους οποίους δεν επιτυγχάνουν ούτε τα κράτη που τους επιβάλλουν. Θα μπορούσε κανείς να αναφέρει τη μαρτυρία του τότε ΥΠΟΙΚ Βαρουφάκη, πως οι συνομιλητές του--οικονομολόγοι, τεχνοκράτες, πολιτικοί--ιδιωτικώς παραδέχονται το μάταιο, παράλογο και ανέφικτο του «προγράμματος», ή την εκτίμησή του πως η τρέχουσα εκδοχή του μνημονίου εντάσσεται πλήρως στους σχεδιασμούς Σόϊμπλε και έξωση της Ελλάδας από την Ευρωζώνη σε δεύτερο χρόνο. Θα μπορούσε να σχολιάσει κανείς δηκτικά το πόσο κοντά ποδάρια έχουν φληναφήματα όπως «το μνημόνιο στη θεωρία ήταν σωστό, αλλά δεν εφαρμόστηκε όπως θα έπρεπε» ή «αν οι ελληνικές κυβερνήσεις είχαν τολμήσει την πλήρη εφαρμογή του μνημονίου, τώρα δεν θα ήμασταν εδώ». Και λοιπά, και λοιπά.
Αλλά δεν χρειάζεται καν να αναφερθούμε σε αυτά. Έχουν ξεπεραστεί από την ίδια την πραγματικότητα, από τα νέα δεδομένα. Διότι ο κόσμος στον οποίο όλα τα παραπάνω αναδύθηκαν, ο κόσμος του 2010-15, δεν υφίσταται πλέον. Και ο νέος κόσμος που σταδιακά αλλά ανεπίστρεπτα σχηματίζεται δε μοιάζει να χωρά ενδεχόμενο άλλο από (κάποιο) Grexit, όταν φτάσουμε στην τελευταία πράξη του δράματος.
Στο τιμόνι της υπερατλαντικής υπερδυνάμεως βρίσκεται πλέον ο Ντόναλντ Τραμπ--ο οποίος έχει ξεκαθαρίσει ότι αξιολογεί το βρετανικό Brexit ως μια εξαιρετικά θετική εξέλιξη, και ότι αναμένει/ενθαρρύνει την έξοδο και άλλων μελών-κρατών της Ε.Ε. από αυτήν. Δεν πρόκειται απλώς για μια ενστικτώδη, θυμική αντίδραση ενός μπούφου (όπως, με τόσο καταγέλαστη υπεραπλούστευση, σπεύδουν να ερμηνεύσουν τις τοποθετήσεις του νέου προέδρου των ΗΠΑ οι «σοβαροί τεχνοκράτες μεταρρυθμιστές υπεύθυνοι»), αλλά για μια πολύ συγκεκριμένη οπτική και στρατηγική για τον ρόλο και το μέλλον της Ευρώπης, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ευρωζώνης: οπτική και στρατηγική που σήμερα καταλαμβάνει τον Λευκό Οίκο.
Ως γνωστόν, ο καθηγητής Τεντ Μάλλοχ, τον οποίο φαίνεται να έχει επιλέξει ο Τραμπ για τη θέση του πρεσβευτή των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει πολλάκις τοποθετηθεί εναντίον της Ευρωζώνης εν συνόλω και σε πρόσφατη συνέντευξή του τάχθηκε υπέρ του Grexit, δηλώνοντας πως «υπάρχουν πολύ ισχυροί λόγοι για μια έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ». Το θέμα μας εδώ δεν είναι αν υπάρχουν ή δεν υπάρχουν, αλλά το τι δηλώνει με σαφήνεια και επισήμως ο αυριανός πρέσβυς των ΗΠΑ στην ΕΕ.
Εντός της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όλα κινούνται στο ρυθμό των πολλαπλών εθνικών εκλογών σύγκρουσης κραταιών ευρωσκεπτικιστών με το ευρωπαϊστικό status quo--Γαλλία, Ολλανδία, Γερμανία με την AfD σε διψήφια ποσοστά, αργά ή γρήγορα Ιταλία, κι έπεται συνέχεια. Η στρατηγική δεν θα αλλάξει εάν κατισχύσουν οι ευρωσκεπτικιστές: το ίδιο το γεγονός πως η σύγκρουση σχηματίζεται με τον τρόπο που σχηματίζεται αλλάζει τα δεδομένα και την Ευρώπη, ανεξαρτήτως του εκάστοτε αποτελέσματος--ορίζει την πολιτική.
Πολλοί, ιδίως και κατ' εξοχήν οι «σοβαροί τεχνοκράτες μεταρρυθμιστές υπεύθυνοι», βλέπουν τις κρίσιμες αυτές εκλογικές αναμετρήσεις σαν αγώνες μπάσκετ: επί παραδείγματι, μπορεί στην Αυστρία να έλαβε περίπου τις μισές ψήφους του εκλογικού σώματος ο ακροδεξιός υποψήφιος που βρίσκεται μάλλον εγγύτερα στην Χρυσή Αυγή παρά στον δικό μας Καρατζαφέρη, αλλά «κέρδισε ο ευρωπαϊστής υποψήφιος, ηττήθηκε ο λαϊκισμός»--και τέρμα. Νομίζουν ότι η δυναμική που αθροίζεται σταδιακά και ανεπίστρεπτα εντός των κοινωνιών εξατμίζεται, επειδή για έναν μικρό αριθμό ετών την πολιτική δύναμη θα την έχουν--ακόμα--«οι άλλοι». Εάν, επί παραδείγματι, στις γαλλικές εκλογές η Λε Πεν κέρδιζε τον πρώτο γύρο των εκλογών (!) αλλά όχι τον δεύτερο, κατά την γνώμη πολλών θα έχει «κερδίσει ο ευρωπαϊσμός»... Όμως, η δυναμική των εξελίξεων είναι αδυσώπητη, και το μόνο που μένει να δούμε είναι κατά πόσον επιταχύνονται (π.χ., εκλογή Τραμπ αντί Κλίντον) ή επιβραδύνονται (π.χ., υποθετική εκλογή Μακρόν έναντι της Λε Πεν).
Μακροπρόθεσμα, σε έναν ορίζοντα ευρύτερο των επικειμένων παραλλήλων ευρωπαϊκών εκλογών, το δίλημμα δεν είναι ανάμεσα στον «ευρωπαϊσμό» (που, δήθεν, θα οδηγούσε αργά ή γρήγορα στην ολοκλήρωση φεντεραλιστικών «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης») και στον «ευρωσκεπτικισμό», αλλά ανάμεσα σε διαφορετικές εκδοχές ευρωσκεπτικισμού, σε διαφορετικές εκδοχές αποσύνθεσης του project Ευρώπη ως αυτό έχει σήμερα. Η νομισματική ένωση αποτελεί το πρώτο πιάτο.
Σε τίποτα από όλα αυτά δεν συναποφασίζει η Ελλάδα. Είναι εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα ερήμην της--ερήμην των ηγεσιών της, ερήμην των πολιτών της.
Το κυρίως θέμα δεν είναι το Grexit: το κυρίως θέμα είναι η ίδια η αποσύνθεση της Ευρωζώνης καθ' εαυτήν, η δρομολόγηση της ακύρωσής της με τη μορφή που έχει τώρα, παράπλευρη προδρομική συνέπεια της οποίας θα είναι η θραύση του «πιο αδύναμου κρίκου», της Ελλάδας. Ο προαναφερθείς Τεντ Μάλλοχ μίλησε για ενδεχόμενο διάλυσης της Ευρωζώνης «μέσα στον επόμενο έναν, ενάμιση χρόνο», εκτίμηση που πιθανότατα παραείναι φαντασμαγορική, αλλά πάντως δίνει τον τόνο.
Η «κανονικότητα» της Ελλάδας συνίσταται ακριβώς στο να λαμβάνονται εκ νέου ad hoc πολιτικές αποφάσεις για νέα bailout (στο επόμενο, άραγε, τι ρόλο θα παίξουν οι ΗΠΑ;), ή για τη συνέχιση/επικαιροποίηση των προγραμμάτων, για εγκρίσεις εκταμίευσης και για διαπραγματεύσεις, κ.ο.κ. Όλα αυτά απαιτούν μια συνεχώς εκ νέου αναδυόμενη συναστρία πολιτικών βουλήσεων και πολιτικού κεφαλαίου που δεν μοιάζει να υφίσταται μακροπρόθεσμα. Και όση πολιτική βούληση προς αυτήν την κατεύθυνση υφίσταται, κατακερματίζεται ανάμεσα σε διαφορετικούς «παίκτες» που προέχει να τα βρουν πρώτα μεταξύ τους...
Αργόσυρτα και ανεπαίσθητα, μετακινούμαστε προς ένα ριζικά διαφορετικό σκηνικό. Όπου το δίλημμα «μνημόνιο κι Ευρώπη ή ρήξη και Grexit» εξαφανίζεται και επέρχεται το Grexit ως δεδομένο, δηλαδή ακριβώς ως γραμμική απόληξη των μνημονιακών προγραμμάτων, με μοναδικό ερώτημα το πώς. Όμως, εδώ δεν μιλάμε για ένα Grexit ως επιλογή δημοκρατικής, λαϊκής, εθνικής κυριαρχίας προκειμένου να διασωθεί η αυτεξουσιότητα, αλλά μάλλον το αντίθετο. Μιλάμε για διαφορετικά ενδεχόμενα «μνημονιακών Grexit», δηλαδή για το το Grexit ως μια «νέα ΤΙΝΑ» ή για την ακρίβεια την επικαιροποίησή της--και όχι την ακύρωσή της. Μιλάμε για Grexit ακόμα μεγαλύτερης εξάρτησης, για πεδίο ευχερέστερου και πληρέστερου πολιτικού, γεωπολιτικού και οικονομικού αναπροσανατολισμού της χώρας. (Εκεί κατατείνει και το έμμεσο «κλείσιμο ματιού» της νέας αμερικανικής πλευράς, ότι σε περίπτωση ενός «αμερικανικού Grexit»--εν αντιθέσει προς το... «σοϊμπλικό Grexit»--, δηλαδή μιας εξόδου μετά κουρέματος της Ελλάδας από την Ευρωζώνη προσανατολισμένης ώστε να βλάψει την ίδια την Ευρωζώνη όσο γίνεται πιο καίρια, θα μπορούσε να δοθεί ανθρωπιστική βοήθεια στη χώρα, τρόφιμα, φάρμακα και άλλες ασπιρίνες, ώστε η πτώση να έχει λιγότερα θύματα, αλλά και να δημιουργήσει μια «Ελλάδα ευγνωμονούσα» που θα κραυγάζει America First). Οι δαιδαλώδεις διαδρομές της ΤΙΝΑ: από τον μονόδρομο του μνημονίου στον μονόδρομο του Grexit...
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και ενδεικτικό το ότι οι νέοι δημοσιογραφικοί ψίθυροι για Grexit αναδύθηκαν σχεδόν εκ του μη όντος, αφού τα πρόσφατα συζυγικά καυγαδάκια της Ελλάδας με τους εταίρους εντάσσονταν στο business as usual και επ' ουδενί σε ένα πλαίσιο ρήξης όπως, επί παραδείγματι, του καλοκαιριού του 2015. Είναι το πρώτο ευρύτερο δημιοσιογραφικό κύμα όπου το Grexit παρουσιάζεται ως ένα επερχόμενο δεδομένο, ανεξάρτητο από την βούληση ή τις πράξεις της ελληνικής πλευράς: όπου το Grexit εμφανίζεται ως κάτι που θα έρθει απ' έξω, όχι ως κάτι που θα «σπάσει» λόγω των Ελλήνων, λόγω των πράξεων ή των παραλείψεών τους. (Επίσης έχει ενδιαφέρον το ότι έχει σωπάσει κάθε συζήτηση για το αν ένα Grexit «προβλέπεται ως δυνατότητα από τους Κανόνες». Περσινά ξινά σταφύλια...)
Ούτως εχόντων των πραγμάτων, είναι και αστείο και θλιβερό το πώς η ελληνική πολιτική συζήτηση έχει παραμείνει εγκλωβισμένη σε εκδοχές του Μνημονίου και της ρήξης/Grexit ως, περίπου, ιδεολογικών επιλογών. Π.χ., ότι μια κυβέρνηση Κυριάκου Μητσοτάκη αποκλείεται να οδηγήσει σε Grexit, ακριβώς επειδή ο Μητσοτάκης δεν επιθυμεί Grexit («δεν του αρέσει/δεν συμφωνεί») και θα έκανε τα πάντα για να το αποφύγει--λες και, σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, θα τον ρωτούσαν... Εξ ου και μιλήσαμε στο παλαιότερα για Grexit #με_τον_Κυριάκο, καθ' ότι η κυβέρνηση Τσίπρα δεν έχει κανένα κίνητρο να χρεωθεί μια τέτοια μετάβαση, παρά τα όσα διαδίδουν διάφορες κατσιασμένες «γάτες Ιμαλαΐων».
Σε μια παλαβή Χεγκελιά, το Grexit επανέρχεται--και δη ως μονόδρομος, ως ευρωπαϊκή κανονικότητα και όχι η «παρέκκλιση»--ακριβώς όταν, εντός Ελλάδος, έχουν ηττηθεί όλες οι δυνάμεις που το ζητούσαν, ακριβώς όταν έχουν κατισχύσει πλήρως οι δυνάμεις που το απέκρουαν. Όπως σημειώσαμε στο προηγούμενο άρθρο, εξυπακούεται ότι σε μια τέτοια περίπτωση, και ολοκληρώνοντας με μαεστρία τον κύκλο πολιτικού σουρεαλισμού που ορίζει τη συζήτηση στη χώρα, οι «μενουμευρωπαίοι» θα κατηγορούν τους «δραχμιστές» ότι εν τέλει πέρασε η γραμμή των τελευταίων--ενώ, στην πραγματικότητα, απλώς θα έχει υλοποιηθεί ο έξωθεν υπαγορευόμενος δρόμος, όπως ανέκαθεν οι μνημονιακοί ζητούσαν. Όσοι δε αντιμνημονιακοί θα... χαρούν όταν θα λάβει χώρα το έξωθεν Grexit-ως-ΤΙΝΑ, το Grexit ως περαιτέρω πρόσδεση-εξάρτηση-φτωχοποίηση, κερδίζουν μάλλον επάξια τον τίτλο του χρησίμου ηλιθίου: θα έχουν μπερδέψει την πλήρη αυτοπαράδοση με γενναία ρήξη και ανεξαρτησία! Όλα αυτά, βέβαια, σίγουρα τοποθετούνται μετά--ή και αρκετά μετά, καθ' ότι το '89 έπεσε το τείχος, το '91 διαλύθηκε η ΕΣΣΔ...--την ολοκλήρωση του επερχομένου ευρωπαϊκού εκλογικού κύκλου: δεν θα αποτελέσουν το θέμα του επομένου δελτίου ειδήσεων.
Είναι όλα τα παραπάνω που καθιστούν τη συζήτηση «υπέρ της παραμονής στο Ευρώ» ή «υπέρ του Grexit» κάτι που αφορά κυρίως ανθρώπους με πολύ ελεύθερο χρόνο: αφού το ερώτημα δεν αφορά ρεαλιστικά ενδεχόμενα, καθίσταται αμιγώς φιλολογικό. Και είναι ακριβώς όλα τα παραπάνω που προκαλούν επιτακτικά τη συζήτηση που δεν έχει ανοίξει: για ποιο ακριβώς Grexit μιλάμε, τώρα που το βλέπουμε με σαφήνεια στον ορίζοντα.
Προηγούμενη, συντομώτερη εκδοχή του κειμένου δημοσιεύθηκε στο Unfollow 63.