Η κορύφωση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών κατά το πρόσφατο χρονικό διάστημα, στο επίκεντρο των οποίων βρίσκεται η Ελλάδα, αποτελεί μείζονα πρόκληση και κορυφαία προτεραιότητα για τον τομέα Δημόσιας Υγείας παγκοσμίως. Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης τοποθετεί ως εξέχον θέμα στην ατζέντα του την σύνδεση μεταξύ της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών και της Παγκόσμιας Υγείας. Το μέγεθος του προς διαχείριση προβλήματος αποκαλύπτουν τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, σύμφωνα με τα οποία οι ροές - αφίξεις προς την Ελλάδα κατά το πρώτο 8μηνο του 2015 ανήλθαν στις 288.020 σημειώνοντας αύξηση 602% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2014, η διόγκωση δε του φαινομένου κατά τον μήνα Αύγουστο μεταφράζεται σε αύξηση 1500% σε σχέση με τον Αύγουστο του 2014.
Την ίδια στιγμή, η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να δημιουργήσει μηχανισμούς διαβούλευσης και συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών, οι οποίοι με τρόπο ευέλικτο και αποτελεσματικό θα κινητοποιήσουν πόρους και τεχνογνωσία. Στόχος είναι η ασφάλεια της υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο με την ταυτόχρονη προστασία της υγείας προσφύγων και μεταναστών, ένας τομέας κρίσιμης σημασίας που συνδυάζει πτυχές δημόσιας υγείας, υγειονομικής ασφάλειας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ισότητας.
Οι σύγχρονες ανάγκες που διαμορφώνονται, οδηγούν και την χώρα μας σε επανακαθορισμό στρατηγικών και πρακτικών υγείας που είχαν σχεδιαστεί για την αντιμετώπιση πληθυσμών στατικών και ομοιογενών. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της πολιομυελίτιδας, μίας οξείας ιογενούς μολυσματικής ασθένειας που μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο και ήταν μία από τις επίφοβες παιδικές ασθένειες του 20ου αιώνα. Η Ελλάδα ανακηρύχθηκε το 2002 ως «περιοχή ελεύθερη από πολιομυελίτιδα» σαν αποτέλεσμα του συστηματικού εμβολιασμού και της ενισχυμένης επιδημιολογικής επιτήρησής της, ωστόσο συνεχώς αναπτύσσονται νέα προγράμματα περιβαλλοντικής και εργαστηριακής επιτήρησης του άγριου ιού της πολιομυελίτιδας, ανάγκη που προκύπτει από ιδιαιτερότητες της χώρας μας όπως η είσοδος μεταναστών και προσφύγων από το Πακιστάν και το Αφγανιστάν (19% και 3% του συνόλου αντίστοιχα), περιοχών που σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας παραμένουν σήμερα ενδημικές για την πολιομυελίτιδα.
Είναι φανερό πως χρειαζόμαστε ως Κράτος μία ισορροπημένη, ψύχραιμη και αποτελεσματική προσέγγιση των μείζονων αυτών προκλήσεων χωρίς ακραίες κορώνες ιδεολογικού περιεχομένου: ούτε να βλέπουμε παντού υγειονομικές «βόμβες», ούτε όμως με τρόπο ανέμελο και επιπόλαιο να υποτιμάμε υπαρκτούς κινδύνους. Το κόστος σε ανθρώπινες ζωές που καταβάλλουν οι πρόσφυγες - μετανάστες, καθώς προκειμένου να διαφύγουν από τον πόλεμο και την φτώχεια διασχίζουν θάλασσες, ερήμους και επικίνδυνες συνοριακές περιοχές, δεν μπορεί ούτε να παραβλεφθεί ούτε να αποσιωπηθεί. Ταυτόχρονα όμως, πρέπει να αναγνωρισθεί και να αντιμετωπισθεί αποφασιστικά το πρόβλημα της έλλειψης στοχευμένων υπηρεσιών και προγραμμάτων δημόσιας υγείας που θα επιτηρούν τους πληθυσμούς αυτούς σε όλη την πορεία τους, συμπεριλαμβανομένων των ενδιάμεσων σταθμών τους σε Κέντρα Υποδοχής και σε Προαναχωρησιακά Κέντρα, όπως αυτά που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια. Ένα πρόβλημα που υπονομεύει την αποτελεσματικότητα των μέτρων πρόληψης της μετάδοσης νοσημάτων από χώρες με αδύναμα συστήματα υγείας όπου ενδημούν τα νοσήματα αυτά.
Οι Παγκόσμιοι Οργανισμοί είχαν έγκαιρα διαπιστώσει τις νέες ανάγκες που διαμορφώνονται, κατευθύνοντας πόρους και τεχνογνωσία στην υιοθέτηση και ανάπτυξη στοιχειοθετημένων πολιτικών, την δόμηση δικτύων με ερευνητικά ιδρύματα αλλά και με φορείς της κοινωνίας των πολιτών. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο προϋπολογισμός του τμήματος υγείας μεταναστών του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης αυξήθηκε κατά 600% την τελευταία δεκαετία.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ολιγώρησε αλλά εν τέλει ανακοίνωσε και αυτή ένα φιλόδοξο πρόγραμμα χρηματοδότησης για την αντιμετώπιση των αναγκών που έχουν προκύψει ύψους 2,4 δισεκατομμυρίων Ευρώ για την προγραμματική περίοδο μέχρι το 2020, εκ των οποίων τα 470 εκατομμύρια θα κατευθυνθούν στην Ελλάδα. Στο δυσμενές οικονομικό περιβάλλον που βρίσκεται η χώρα μας, η υπέρβαση των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων των δημοσίων υπηρεσιών και η αξιοποίηση των κονδυλίων που μας διατίθενται για την ενίσχυση των φορέων και των προγραμμάτων δημόσιας υγείας, οφείλουν να αποτελέσουν προτεραιότητα Ευρωπαϊκής και Εθνικής πολιτικής.