Κι αν οι δήμαρχοι κυβερνούσαν τον κόσμο;

Σε μια εποχή μάλιστα που τα έθνη-κράτη είναι περισσότερο ελλειματικά από ποτέ, που οι εθνικές αρχές αγκυρωμένες πάνω στη μονοκαλλιέργειά τους και περιχαρακωμένες στα σύνορα τους τείνουν περισσότερο προς συγκρούσεις παρά προς συνεργασίες και εταιρικότητες (το βλέπουμε αυτό πολύ έντονα στην Ευρωπαική κρίση που αποτελεί πρωταρχικά κρίση εθνών-κρατών) οι πόλεις είναι αυτές που αντιμετωπίζουν καλύτερα τις παγκόσμιες προκλήσεις στα ζητήματα που αφορούν στο περιβάλλον, στη μετανάστευση και στην πολιτική ασύλου, στο εμπόριο, στην υγεία, στην εγκληματικότητα και στην τρομοκρατία, στην επιχειρηματικότητα και στην εκπαίδευση.
Marco Vacca via Getty Images

Σύμφωνα με τον Alexis de Toqueville, στο περίφημο έργο του «H Δημοκρατία στην Αμερική» η ελευθερία είναι «τοπική» (δημοτική). Είχε προφανώς κατανοήσει ο Γάλλος πολιτικός στοχαστής και ιστορικός, οτι για να δώσει κανείς μια εικόνα της αμερικανικής δημοκρατίας δεν θα περιέγραφε την ομοσπονδιακή της κυβέρνηση και τη βαριά γραφειοκρατία της, αλλά τις δημοτικές αρχές της και την κοινωνία των πολιτών της, την οργάνωση των πόλεών της.

Στη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης που από τη μια πλευρά διακηρύσσεται το τέλος των συνόρων και των «εθνικών χωρικών ενοτήτων» και που ωστόσο, παράλληλα, συναντά κανείς ένα πολλαπλασιασμό «τοίχων» και προσπαθειών περιχαράκωσης (από πλευράς εθνών-κρατών), αυτή η έλξη του Toqueville για την αποκέντρωση είναι περισσότερο επίκαιρη παρά ποτέ και πιο σημαντική ως προς την επιλογή πολιτικών υπέρβασης της κρίσης.

Πόλη, δημοκρατία, πολιτική

Η «πόλις» υπήρξε το λίκνο της δημοκρατίας και παραμένει η καλύτερη εγγύησή της σ' αυτόν τον αλληλεξαρτώμενο κόσμο και σ' αυτή την «κοσμοπολιτική» οργάνωση που διέπει τη ζωή μας σήμερα. Οι Έλληνες πρώτοι εισήγαγαν τη δημοκρατία όχι μόνο στη διαχείριση αλλά και στον ίδιο τον ορισμό των πόλεων, που έπαψαν να ορίζονται από τον βασιλιά τους ή κάποια άλλη προσωποποιημένη ή απρόσωπη αρχή. Οι πόλεις εκφράζονταν από το λαό τους. Η πόλη δεν είναι τίποτε άλλο από τους πολίτες της. Αυτό άλλωστε είναι και η κατ' εξοχήν ελληνική πρόταση... αλλά και Σεξπηρική ρήση, όταν ο Sicinius Velutus ρωτά "What is the city but the people ?" και οι πολίτες απαντούν "True, The people are the city" (William Shakespeare, Coriolanus, Act III, Scene I (circa 1608). Έτσι στα καθ' ημάς δεν έχουμε το Δήμο της Σπάρτης, αλλά το Δημο των Σπαρτιατών, το Δήμο των Αθηναίων, των Θηβαίων ή των Κορινθίων.. Ακόμα στην περίφημη δημοκρατία των Αθηνών, ο Περικλής, δια του Επιταφίου όπως μας τον μετέφερε ο Θουκυδίδης, διακήρυττε πως η πόλη των Αθηναίων θεωρούσε ως αχρήστους του μη ασχολούμενους με τα κοινά.

Από την ελληνική λέξη «πόλις» προέρχεται άλλωστε και η έννοια και πρακτική της πολιτικής που χαρακτήριζε το συνολικό οικοδόμημα συλλογικοτήτων, δηλαδή την κατασκευή συλλογικού τρόπου ύπαρξης και συν-ύπαρξης ανθρώπων, κατασκευή αυτού που θεωρούμε ως «οίκο», και που βεβαίως δεν ήταν μόνο η «εστία» εντός της οποίας διαβιούν, ούτε μόνο ο δημόσιος χώρος, αλλά το ευρύτερο κοινωνικό κατασκεύασμα. Η Πολιτική στόχευε και εξακολουθεί να στοχεύει στην ικανοποίηση των συλλογικών στόχων, διαφοροποιείται, ωστόσο, η πρακτική της, στο βαθμό που διαφοροποιούνται αυτοί οι συλλογικοί στόχοι. Πόλις, δημοκρατία, πολιτική είναι κατά συνέπεια έννοιες και πραγματικότητες αλληλένδετες.

Σε μια εποχή μάλιστα που τα έθνη-κράτη είναι περισσότερο ελλειματικά από ποτέ, που οι εθνικές αρχές αγκυρωμένες πάνω στη μονοκαλλιέργειά τους και περιχαρακωμένες στα σύνορά τους τείνουν περισσότερο προς συγκρούσεις παρά προς συνεργασίες και εταιρικότητες (το βλέπουμε αυτό πολύ έντονα στην Ευρωπαϊκή κρίση που αποτελεί πρωταρχικά κρίση εθνών-κρατών) οι πόλεις είναι αυτές που αντιμετωπίζουν καλύτερα τις παγκόσμιες προκλήσεις στα ζητήματα που αφορούν στο περιβάλλον, στη μετανάστευση και στην πολιτική ασύλου, στο εμπόριο, στην υγεία, στην εγκληματικότητα και στην τρομοκρατία, στην επιχειρηματικότητα και στην εκπαίδευση. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, οι δήμοι είναι το κατάλληλο επίπεδο για να υποστηρίξει εταιρικές σχέσεις με εκπαιδευτικά ιδρύματα, τοπικές επιχειρήσεις, επαγγελματικούς φορείς και την κοινωνία των πολιτών προς περισσότερο ολοκληρωμένες πολιτικές και προγράμματα εκπαίδευσης.

Τα έθνη είναι υπερβολικά μεγάλα για να μπορέσουν να προωθήσουν την τοπική δημοκρατία και πολύ μικρά για να συνθέσουν μιά ισχυρή υπερεθνική εξουσία. Οι δημοτικές αρχές οργανωμένες σε δίκτυα και η τοπική δημοκρατία που αυτή η οργάνωση μπορεί να προσφέρει θα μας επιτρέψει ενδεχομένως να δομήσουμε ένα μέλλον περισσότερο δίκαιο και βιώσιμο, για ολόκληρο τον πλανήτη;

Τα σημερινά διακυβεύματα

Ένα από τα πλέον κρίσιμα σημερινά διακυβεύματα είναι οτι οι πόλεις μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην προώθηση της ανάπτυξης «χωρίς αποκλεισμούς». Οι τοπικές αρχές διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στην άμβλυνση των πλέον πιεστικών συνεπειών της ανισότητας και στην τόνωση της ανάπτυξης σε ένα ευρύ φάσμα τομέων πολιτικής. Πολλές από τις πολιτικές που μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη «χωρίς αποκλεισμούς» βρίσκονται στην αρμοδιότητα της τοπικής αυτοδιοίκησης. Περίπου το 40% των συνολικών δημόσιων δαπανών και σχεδόν το 60% του συνόλου των δημοσίων επενδύσεων πραγματοποιείται από τις τοπικές κυβερνήσεις.

Ενώ τα θεσμικά πλαίσια διαφέρουν από χώρα σε χώρα, οι τοπικές κυβερνήσεις είναι συχνά υπεύθυνες για την παροχή βασικών δημόσιων υπηρεσιών, όπως η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη, η επαγγελματική επιμόρφωση και η απασχόληση. Αλλά οι πόλεις δεν αντιμετωπίζουν μόνο καθαρά «τοπικά» ζητήματα πολιτικής. Συνήθως είναι στην πρώτη γραμμή των ευρύτερων προκλήσεων που θεωρούνται ιδιαίτερα επείγουσες σήμερα, όπως η προστασία της ποιότητας του περιβάλλοντος, η διασφάλιση της δημόσιας ασφάλειας, και η διαχείριση των αυξανόμενων ροών μετανάστευσης προς τις πόλεις.

Η τρέχουσα δυναμική για τις πολιτικές ανάπτυξης «χωρίς αποκλεισμούς» στις πόλεις και τις περιφέρειες μπορεί να μας οδηγήσει σε μια δέσμη ολοκληρωμένων μέτρων πολιτικής που θα θέτουν την ανάπτυξη σε μια πιο δίκαιη και βιώσιμη βάση. Πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή ολοκληρωμένες στρατηγικές για να υπάρξουν συμβιβασμοί (trade-offs) και συμπληρωματικότητα μεταξύ των τομεακών πολιτικών που βελτιστοποιούν διαφορετικά είδη κεφαλαίου στις πόλεις- αναφερόμαστε κυρίως στο φυσικό και περιβαλλοντικό κεφάλαιο από τη μία πλευρά, και στο ανθρώπινο και κοινωνικό κεφάλαιο, από την άλλη.

Εύλογα λοιπόν ο Benjamin Barber, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης αναρωτιέται στο ομώνυμο βιβλίο του «Αν οι δήμαρχοι κυβερνούσαν τον κόσμο;». Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας διαπιστώνει οτι απέναντι στους μεγάλους κινδύνους των καιρών μας - κλιματική αλλαγή, τρομοκρατία, φτώχεια, διακινήσεις κάθε είδους - τα έθνη φαίνεται να παραλύουν. Τα προβλήματα είναι πολύ σημαντικά και αλληλεξαρτώμενα για τα έθνη-κράτη που σήμερα εμφανίζονται δυσλειτουργικά στο επίπεδο της δημοκρατίας και παγιδευμένα σε ιδεολογική σύγχυση και αδυναμία. Ο Barber καταδεικνύει οτι οι πόλεις - και οι δήμαρχοι που είναι υπεύθυνοι γι' αυτές- κάνουν καλύτερη «δουλειά» όπως αναφέρει χαρακτηριστικά... κι αυτό γιατί οι πόλεις σε όλο τον κόσμο μοιράζονται τα ίδια χαρακτηριστικά: τον πραγματισμό, την εμπιστοσύνη των πολιτών, την αδιαφορία απέναντι στα σύνορα και την εθνική κυριαρχία, καθώς επίσης και μιά όρεξη για δουλειά σε δίκτυα, μια έφεση για δημιουργικότητα, για καινοτομία και για συνεργασία. Έτσι ο συγγραφέας βασιζόμενος σε συκεκριμένες και καινοτόμες εμπειρίες πολλών πόλεων ανά τον κόσμο -από το Gdansk στο Los Angeles, από τη Μόσχα στην Bogota, και από τη Ρώμη στη Σιγκαπούρη - παρουσιάζει ένα πολύ ενδιαφέρον όραμα γι' αυτό που θα μπορούσε να είναι η τοπική διακυβέρνηση τον 21ο αιώνα,

«Εχουμε ανάγκη από μια παγκόσμια και δημοκρατική διακυβέρνηση, ενταγμένη στην καθημερινή μας ζωή», υποστηρίζει ο συγγραφέας και συνεχίζει λέγοντας, ότι ενώ έχουν γίνει σοβαρά βήματα στην κατεύθυνση αυτή, όπως άλλωστε καταδεικνύεται από όλα αυτά τα δίκτυα πόλεων που υπάρχουν ήδη, μένει να ολοκληρωθεί ένα μικρό βήμα, μικρό αλλά αποτελεσματικό, δημιουργώντας ένα παγκόσμιο κοινοβούλιο δημάρχων. Η πρότασή του, όσο κι αν φαίνεται ανεδαφική, δεν βασίζεται παρά στην πρόσδοση συνοχής και οργάνωσης σε μια τάξη που ήδη υπάρχει και στη θεσμοθέτηση όλων αυτών των μορφών άτυπης συνεργασίας (αρκεί να υπενθυμίσουμε το ICLEI, C40, CEMR, CGLU, CityNet, City Protocol και πολλά άλλα) που λειτουργούν εδώ και πολλά χρόνια.

Δημοφιλή