Με τυμπανοκρουσίες και αλαλαγμούς λόγω του κ. Φίλη οι φίλοι φιλόλογοι ξεσηκώθηκαν για τις ώρες των αρχαίων στο σχολείο. Σχεδόν τους είχαμε ξεχάσει τόσον καιρό ότι υπάρχουν και νομίζαμε είχαν πάψει τα προβλήματα στο σχολείο! Διαμαρτύρονται για τις ώρες στα αρχαία. Νομίζω ότι απλά βλέπουμε το δέντρο και χάνουμε το δάσος: Τις κονσέρβες που σερβίρουν εν γενει στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.
Παιδεία-κονσέρβα (ή «κονκασέ παιδεία» δανειζόμενος από την ορολογία της γαστρονομίας) είναι η παιδεία που έχει ακριβώς τις ιδιότητες μιας κονσέρβας: έτοιμο φαγητό χαμηλής ποιότητας και τυποποιημένο. Με άλλα λόγια, δεν χρειάζεται να το μαγειρέψεις, το «πετάς» στον φούρνο μικροκυμάτων και έτοιμο το «φαγητό». Βέβαια, το αν τρώει κανείς κονσέρβες και πόσο, ποσώς μας ενδιαφέρει στην παρούσα περίπτωση. Αλλά, αν κάτσουμε δύο λεπτά να αναλογιστούμε αυτές τις ιδιότητες της κονσέρβας σε σύγκριση με την παιδεία που μας παρέχεται θα βρεθούμε μπροστά σε μία τρομακτική διαπίστωση: Ελάτε, ψιθυρίστε μαζί μου αργά αργά: «Παιδεία-κονσέρβα» «Π-α-ι-δ-ε-ί-α κ-ο-ν-σ-έ-ρ-β-α» μέχρι να εντυπωθεί καλά η φράση στα πιο μύχια (βαθιά) μέρη του εγκεφάλου σας. «Παιδεία-κονσέρβα» μια παιδεία, δηλαδή, που χαρακτηρίζεται από δουλική τυπολατρία, μηδενική προετοιμασία, ανύπαρκτη φαντασία. Αυτό «σερβίρεται» στα παιδιά μας.
Τυπολατρία σημαίνει η συστηματική προσήλωση στους τύπους αδιαφορώντας για την ουσία, με άλλα λόγια, το να ενδιαφέρεται κανείς να πηγαίνει «κατά γράμμα» χωρίς να νοιάζεται για τις πιθανές συνέπειες της δουλικής του προσήλωσης. Πού βρίσκει αυτό εφαρμογή στο ελληνικό σχολείο; Μα ευθύς εξαρχής από τα βιβλία. Ο εκπαιδευτικός είναι αναγκασμένος να χρησιμοποιεί μόνο το βιβλίο που χορηγεί το κράτος. Τα βιβλία αυτά δεν είναι απαραιτήτως κακά, αλλά το γεγονός ότι ο δάσκαλος δεν έχει την δυνατότητα να επιλέξει ένα διαφορετικό βιβλίο που ο ίδιος θα θεωρήσει κατάλληλο για την τάξη του, αυτομάτως κάνει τη μάθηση μονοδιάστατη, μονόπλευρη και στατική. Στη γειτονική Ιταλία, για παράδειγμα, οι δάσκαλοι των γυμνασίων και των λυκείων μπορούν να επιλέξουν μέσα απο αμέτρητα βιβλία για να κάνουν την ύλη τους.
Εν ολίγοις, αυτό που θέλω να πω είναι ότι υποδουλώνεται ο δάσκαλος στην εξουσία του κρατικού βιβλίου και αυτός με την σειρά του αλυσοδένει τις ψυχές των παιδιών.
Η ψυχή κάθε παιδιού είναι μαλακή και εύπλαστη, γεμάτη φαντασία και απορίες. Διψάει για γνώση. Ναι, όλα τα παιδιά διψάνε για γνώση, αλλά το μυαλό κάθε παιδιού είναι διαφορετικό. Ο Howard Gardner στo βιβλίο του «Frames of Mind: Η θεωρία των πολλαπλών τύπων νοημοσύνης» απαριθμεί 8 είδη νοημοσύνης (μετά απο 10 χρόνια πρόσθεσε και μία 9η). Δεν θα πω ότι ο Gardner είναι απαραίτητα σωστός, αλλά δίνει ένα χαστούκι αφύπνισης για το μεγαλύτερο πρόβλημα της παιδείας: όλα τα παιδιά δεν σκέφτονται το ίδιο και δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται το ίδιο. Όλα τα παιδιά χρειάζονται διαφορετική αντιμετώπιση και διαφορετική μεθοδολογία. Όταν, λοιπόν, αφαιρούμε απο τον δάσκαλο το δικαίωμα να μπορεί να επιλέγει ο ίδιος το βιβλίο που θεωρεί αυτός ότι είναι καταλληλότερο για την τάξη του, του αφαιρούμε τότε την ικανότητα να μπορεί να γίνει το κέντρο της ζωής και της σκέψης του μαθητή. Του αφαιρούμε να μπορεί να γίνει ένας οδηγός για τον μαθητή που θα τραβήξει την σκέψη του πέρα από το ένα βιβλίο, θα του μάθει να αφήνει την ψυχή του να ζυγίζεται με τα ακούραστα φτερά της και να βρίσκει την ισορροπία με την δύναμη την δική της. Με άλλα λόγια, θα του μάθει να είναι ανεξάρτητος.
Πώς, όμως, θα κάνουμε τους μαθητές μας ανεξάρτητους στη μελέτη και τη μάθηση όταν ο ίδιος δάσκαλος που τους διδάσκει είναι δέσμιος της εξουσίας του κρατικού βιβλίου; Ο ίδιος άνθρωπος που λέει στα παιδιά «ανοίξτε κανένα βιβλίο παραπάνω» ο ίδιος δε μπορεί να «ανοίξει» άλλο βιβλίο στην τάξη! Αν μας ενδιέφερε η ουσία της παιδείας θα αφήναμε τον δάσκαλο ελεύθερο να κάνει το λειτούργημά του, αλλά αντ' αυτού ακολουθείται μια τυπολατρία άνευ προηγουμένου που δεν της καίγεται καρφί για την διαφορετικότητα κάθε παιδιού. Η κονσέρβα σερβίρεται σε όλους ανεξαιρέτως.
Ποιοι είναι οι υπαίτιοι για την κατάσταση αυτή; Υπαίτιοι είναι το εργοστάσιο κονσέρβας (η εκάστοστε κυβέρνηση) και οι διανομείς της κονσέρβας (δάσκαλοι). Τα σχολεία λειτουργούν σαν χώροι εστίασης που οι μικροί μαθητές πηγαίνουν και καταναλώνουν τις τοξικές αυτές τροφές. Γιατί όμως «φταίει» η εκάστοτε κυβέρνηση; Φταίει διότι η ίδια ρυθμίζει τη μάθηση μέσω του «θεόπνευστου» βιβλίου της μέσα στην τάξη βγάζοντας απέξω τους δασκάλους.
Τα φροντιστήρια είναι η κορωνίδα της απόδειξης της έκπτωσης της παιδείας, γιατί είναι θλιβερό να βλέπεις ότι στηρίζονται στο να μη λειτουργεί σωστά το σύστημα.
Φταίνε και οι δάσκαλοι διότι τραβάνε «άσμενοι τον δούλιο ζυγό τους». Δεν είναι απλά δούλοι, αλλά φιλόδουλοι του συστήματος αυτού. Τόσα χρόνια κάτω απο την εξουσία του κρατικού βιβλίου ξέχασαν και αυτοί να σκέπτονται ελεύθερα, ξέχασαν να ανοίγουν ένα βιβλίο παραπάνω. Βολεύτηκαν να σερβίρουν την κονσέρβα και όχι να δημιουργούν. Εκεί που τελειώνει η σχολική γνώση τελειώνει και γνώση πολλών δασκάλων δυστυχώς. Δεν θέλω να γίνομαι αφοριστικός, σαφώς και δεν είναι όλοι έτσι, κάπου εκεί μέσα στη θάλασσα σκοταδιού που σκέπασε τις καρδιές των παιδιών και των δασκάλων υπάρχουν κάποια ίχνη φωτός, κάποιοι δάσκαλοι που προσπαθούν και ιδρώνουν και οι μαθητές τους θαυμάζουν. Τους ονομάζω πυγολαμπίδες. Γελάτε; Αυτό ακριβώς ήθελα, να γελάσετε. Γιατί αυτοί οι λιγοστοί άνθρωποι που πονάνε και αξίζουν τα χρήματα που κερδίζουν γίνονται οι γελοίοι του συστήματος. Ασήμαντα έντομαι που φέρουν το φως μέσα στο σκότος, αλλά είναι ενοχλητικοί επειδή ειναι.. ζωύφια.
Η απόδειξη ότι «κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Παιδείας» και ότι το ελληνικό σχολείο νοσεί ειναι η ίδια η νόσος που εμφανίστηκε! Ο καρκίνος του συστήματος: τα φροντιστήρια! Σκεφτείτε λίγο, τα φροντιστηρία είναι σαν κοράκια, βγαίνουν μόνο όταν το πτώμα σαπίσει. Και προς θεού! Δε φταίνε τα φροντιστήρια για την κατάστασή αυτή, αλλα απλά βρίσκονται εκεί και μας υπενθυμίζουν ότι το σύστημά παιδείας μας έχει «ψοφήσει». Γιατί άπαξ και πει το σύστημα να δουλέψει και ο δάσκαλος αφήσει πίσω την ευθυνοφοβία του αναλαμβάνοντας το ρόλο και το κύρος που τον διέπει, έτοιμος να κατηγορήσει και να ψέξει τους ομότεχνούς του που «χαλάνε το όνομα στην πιάτσα» και δει ότι η οκνηρία τιμωρείται σε αυτή τη χώρα, τότε και μόνο τότε θα σβήσουν τα φροντιστήρια. Τα φροντιστήρια είναι η κορωνίδα της απόδειξης της έκπτωσης της παιδείας, γιατί είναι θλιβερό να βλέπεις ότι στηρίζονται στο να μη λειτουργεί σωστά το σύστημα. Αν λειτουργούσε δεν θα είχαν, άλλωστε, λόγο ύπαρξης.
Συνεχίζοντας, η τυπολατρία, όπως ανέφερα πριν, φέρνει με την σειρά της τη μηδενική προετοιμασία. Το μεγαλείο του αρχαιοελληνικού πνεύματος δε χάνεται από την μία ώρα διδασκαλίας. Χάνεται από την ποιότητα της διδασκαλίας. Πόσοι απο τους φιλολόγους, μαθηματικούς, χημικούς κτλ. διδάχτηκαν πώς να διδάσκουν το μάθημά τους; Άλλο η γνώση των αρχαίων, άλλο η γνώση της φυσικής, χημείας κτλ και άλλο η γνώση της διδασκαλίας των αρχαίων της χημείας, φυσική, των μαθηματικών. Πόσοι, με άλλα λόγια, προετοιμάστηκαν για διδασκαλία; Οι δάσκαλοι στα γυμνάσια και τα λύκεια έχουν μεσάνυχτα από μεθόδους διδασκαλίας. Ενδεικτικά θα μιλήσω για τους φιλολόγους που για αυτούς γνωρίζω συγκεκριμένα. Ξέρουν, θαρρείτε, τι μέθοδο χρησιμοποιούν για να διδάξουν αρχαία ή λατινικά; Όχι βέβαια. Απλώς παίρνουν το «θεόπνευστο» βιβλίο και το ακολουθούν με ευλάβεια. Μάλιστα, είναι και οι μνήμες τους που έχουν απο μικροί όταν ήταν οι ίδιοι μαθητές και παρακολουθούσαν τους καθηγητάδες τους πώς έκαναν μάθημα. Ενήλικοι τώρα ακολουθούν με την σειρά τους «θεόπνευστο» βιβλίο. Δεν χρειάζεται να κάνουν καμία προετοιμασία, απλά αρπάζουν το βιβλίο και ορμούν στην τάξη. Με τα χρόνια, και αφού έχουν μπει πολλές φορές στην τάξη, «μαθαίνουν» να κάνουν το μάθημα.
Και τελικά... τι μέθοδο χρησιμοποιούν; (Άθελά τους σαφώς)
Ονομάζεται Γραμματικο-μεταφραστική μέθοδος(Grammar-Traslation) που εφαρμόστηκε απο τη ρωμαϊκή αρχαιότητα(!!!). Στη μέθοδο αυτή η διδασκαλία εστιάζει στη διαμεσολάβηση της μητρικής γλώσσας του μαθητή. Η προφορική επικοινωνία δεν είναι βασικός στόχος, αντίθετα αυτό που θέλουμε από το μαθητή είναι η ανάπτυξη της αναγνωστικής και γραπτής δεξιότητας, καθώς επίσης και η ικανότητα για ακριβείς μεταφράσεις, κυρίως λογοτεχνικών κειμένων. Τέλος, η γραμματική αποτελεί την αφετηρία της διδασκαλίας. Πρώτα η παρουσίαση των γραμματικών κανόνων και έπειτα η εξάσκηση με ασκήσεις εμπέδωσης, π.χ. μετάφραση. Η μέθοδος αυτή ήταν αυστηρά δασκαλοκεντρική και δεν αφήνει περιθώρια δημιουργικής ενεργοποίησης των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία. (Υπάρχουν άλλες 7-8 μέθοδοι διδασκαλίας, ας σημειωθεί, όμως, ότι στην εποχή μας η μέθοδος που κερδίζει έδαφος είναι αυτής της Δραστηριοκεντικής μεθόδου(TLB) που διακρίνεται για την μαθητοκεντρική της διάσταση.)
Και εδώ φτάνουμε στο επόμενο αγκάθι της Παιδείας-Κονσέρβας. Πώς να τα ξέρει όλα αυτά ο φιλόλογος, μαθηματικός, ο χημικός, θα σου πούνε; Αφού δεν του τα δίδαξαν στο πανεπιστήμιο! Σε αυτό το σημείο δημιουργείται ο φαύλος κύκλος. Ο δάσκαλος φοβάται από μόνος του να ανοίξει βιβλία που δεν διδάχτηκε, βιβλία που στερήθηκε, βιβλία που θα τον βοηθούσαν στον αγώνα της διδασκαλίας. Αντί αυτού γκρινιάζει επειδή δεν του τα «έδειξαν» στο πανεπιστήμιο.
Δεν είναι και αυτός ένα αλυσοδεμένο μυαλό; Γιατί αυτός είναι που θα πει αύριο στα παιδιά να «διαβάζουν βιβλία»! Και είναι πράγματι τραγική ειρωνεία όλο αυτό. Ο δάσκαλος ως πρωταγωνιστής αγνοεί την άγνοιά του. Αγνοεί τα δεσμά του.
Για όλα αυτά λοιπόν, το πρόβλημα της παιδείας μας δεν είναι η ποσότητα, είναι η ποιότητα που παρέχεται πρωτίστως. Οι τοξικές κονσέρβες που παράγονται και μοιράζονται στα σχολεία και δηλητηριάζουν τα μυαλουδάκια των παιδιών μας.
Οραματιστείτε ένα σχολείο σαν τα λόγια του Ψυχάρη σε ένα κήρυγμά του:
«Για διες τις, καλέ, τις ιδέες πώς πετούνε τριγύρω σου στον αέρα, αποδώ κι' αποκεί κι' από κάθε μεριά. Η ατμόσφαιρα, που καταπίνεις, είναι ιδέες φορτωμένη, απο παντού σου τριγερνούνε το κεφάλι ποια να πρωτομπεί».
Ό,τι σπέρνουμε θερίζουμε, φίλοι αναγνώστες, και ο πλούσιος θέρος είναι ο μορφωμένος της εποχής.