Και παράπλευρη απώλεια του Brexit μπορείς να την πεις. Αυτή την προσπάθεια αποδόμησης των δημοψηφισμάτων, ως εργαλείων άμεσης Δημοκρατίας. Προσπάθεια που εντείνεται, όλο και περισσότερο, τις τελευταίες μέρες. Και την οποία έχουν πάρει στην πλάτη τους πολιτικοί, δημοσιογράφοι, δημοσιολογούντες κάθε λογής. Απ' αφορμή το «κακό» αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος.
Ότι δεν ψηφίζουν πάντα σοφά οι λαοί, υποστηρίζεται αρμοδίως. Ότι, σε πολλές περιπτώσεις οι λαοί δεν έχουν την ωριμότητα, δεν ξέρουν, δεν διαθέτουν τα στοιχεία, τα δεδομένα, άρα και τα κριτήρια για ν' αποφασίσουν. Κι ακόμη ότι τα δημοψηφίσματα παρέχουν το περιθώριο σε λαϊκιστές πολιτευόμενους αλλά -κατά περίπτωση- και σε εθνικιστές και σε ρατσιστές, να ποδηγετήσουν τους λαούς προς τη «λάθος» κατεύθυνση. Να, όπως πάνω-κάτω έγινε στη Βρετανία. Με τον Φάρατζ και με τον Μπόρις Τζόνσον να κάνουν παιχνίδι και να κερδίζουν. Σε βάρος των καλώς νοούμενων συμφερόντων της Χώρας τους, της Ευρώπης στο σύνολό της.
Αλλά ποιος είναι άραγε εκείνος που μπορεί να κρίνει και ν' αποφανθεί για τη «σοφία», για το σωστό ή το λάθος της ψήφου των λαών, σε κάθε μια των περιπτώσεων;
Υπάρχει μήπως «αντικειμενική» κρίση επ' αυτού; Και γιατί να μην επεκταθεί η περί την ωριμότητα των λαών αμφισβητησιακή επιχειρηματολογία (αφού περί του ιδίου εκλογικού σώματος πρόκειται) και στις άλλες, πλην των δημοψηφισμάτων, εκλογικές αναμετρήσεις; Στις βουλευτικές εκλογές, ας πούμε, οι οποίες αναδεικνύουν κυβερνήσεις. Ή και στις προεδρικές εκλογές, προκειμένου για προεδρικού τύπου δημοκρατίες. Ή μήπως επηρεάζονται, σ' αυτές, λιγότερο οι τύχες των χωρών και των λαών τους;
Δεν είδα οι αμφισβητούντες τις αμεσοδημοκρατικές μορφές έκφρασης των λαών, να έχουν να πουν κάτι επ' αυτού. Εκτός κι αν υπολήπτονται μονάχα την ψήφο των εκλεκτών, των επαϊόντων. Την εισαγωγή κάποιου είδους face control, κάποιων ειδικών κριτηρίων για την παροχή του δικαιώματος ψήφου στους πολίτες. Ίσχυαν πάντως τα σχετικά (περιουσιακά και εισοδηματικά κριτήρια) σε φάσεις της αρχαιότητας, αν κάτι τέτοιο τους βοηθά.
Ο πυρήνας πάντως της Δημοκρατίας, οι χυμοί της, η πεμπτουσία της, συναρτάται ακριβώς με την καθολικότητα της ψηφοφορίας. Εκεί όπου όλοι οι πολίτες, ανεξαρτήτως μορφωτικού, κοινωνικού, εισοδηματικού επιπέδου, έχουν τα ίδια δικαιώματα. Και την ίδια ένταση, την ίδια ισχύ η φωνή τους. Όπου είναι ακριβώς από τη «συνισταμένη» των λαϊκών προτιμήσεων που προκύπτει το αποτέλεσμα. Φέρουν έτσι οι λαοί την αποκλειστική ευθύνη των αποφάσεών τους. Μιας κι είναι οι ίδιοι που θα κληθούν να επωμιστούν και το κόστος των επιλογών τους.
Ως προς δε τα δημοψηφίσματα συγκεκριμένα, ως πρόβλεψη, ως δυνατότητα λαϊκής έκφρασης, αλίμονο αν οι πολίτες με την ανά τετραετία ή πενταετία ψήφο τους σε προέδρους, σε κυβερνήσεις και σε κοινοβούλια, παρείχαν λευκή επιταγή διακυβέρνησης. Δίχως δυνατότητα ενδιάμεσης παρέμβασης, προκειμένου για ιδιαιτέρως σοβαρά, για κρίσιμα για το μέλλον τους ζητήματα. Αρκεί βεβαίως τα δημοψηφισματικά ερωτήματα να είναι πάντα απολύτως σαφή, απλά, καθαρά. Αποκλειομένης της περίπλοκης θεματολογίας και, ασφαλώς, της περί τα οικονομικά. Σύμφωνα και με τη δική μας συνταγματική πρόβλεψη.
Σε ό,τι πάντως αφορά στο βρετανικό δημοψήφισμα, εκ του οποίου και η αφορμή της αμφισβήτησης, δύσκολα θα σκεφτόταν κανείς ζήτημα μεγαλύτερης κρισιμότητας για το μέλλον της Χώρας. Ούτε μεγαλύτερη ανάγκη να αναλάβει ο ίδιος ο λαός την ευθύνη για το μέλλον του. Ως προς δε το ερώτημα, το «μέσα ή έξω από την Ε.Ε.», απλούστερο, σαφέστερο, καθαρότερο, στ' αλήθεια, δε θα μπορούσε να υπάρξει...