Σ’ ένα νοητό ταξίδι στην Αθήνα του 17ου έως τον 19ο αιώνα μας προσκαλεί το πρώτο Μουσείο της χώρας, το Εθνικό Αρχαιολογικό.
Οδηγός μας οι ευρωπαίοι περιηγητές, ζωγράφοι, ποιητές και διανοούμενοι, που έκαναν το «μεγάλο ταξίδι» στην πρωτεύουσα πόλη του ελληνισμού και, εμπνευσμένοι από το κίνημα του κλασικισμού, αποτύπωσαν τα ερείπια του ιστορικού της παρελθόντος. Η Αθήνα ως πόλη – πολιτισμικό σύμβολο αλλά και ως μικρό, άσημο χωριό στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, η Αθήνα ως μνημειακός τόπος αλλά και ως πρωτεύουσα πόλη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, ανατροφοδοτεί τη φαντασία του ευρωπαϊκού κόσμου, ενώ παράλληλα ανασύρει στοιχεία της συλλογικής του μνήμης.
Φωτογραφική σύνθεση της ελαιογραφίας του Josef Theodor Hansen που απεικονίζει το Ερεχθείο, 1881
Το εκθεσιακό γεγονός είναι καρπός συνεργασίας με τη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων και γεμάτο από συναρπαστικές αφηγήσεις. «Ένα όνειρο ανάμεσα στα υπέροχα ερείπια...» τιτλοφορείται από επιστολή του Γάλλου περιηγητή L. Fr. Gassas: «Περίπατος στην Αθήνα των περιηγητών, 17ος - 19ος αιώνας».
Συνολικά 22 εικονογραφημένες εκδόσεις, 14 ελαιογραφίες, υδατογραφίες, χαρακτικά από τις συλλογές της Βουλής και 35 μαρμάρινα γλυπτά από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο - κάποια από αυτά εκτίθενται για πρώτη φορά -, αποκαλύπτουν μέσα από το ρεύμα των περιηγητισμού, μιαν Αθήνα εντελώς διαφορετική στα δικά μας μάτια. Το μνημείο του Φιλοπάππου χτισμένο επάνω στο λόφο των Μουσών, το Θησείο, ο Πύργος των Ανέμων, η Πνύκα κι ο Παρθενώνας μας ξαναγνωρίζουν μια πόλη ονειρική, με την οποία συνδέθηκαν οι κορυφαίοι του ευρωπαϊκού Ρομαντισμού. Τότε που στο Ναό του Ολύμπιου Δία έτρεχαν ακόμη τα νερά του μπαζωμένου σήμερα Ιλισού.
Ο ναός του Ολυμπίου Διός και ο ποταμός Ιλισσός από το βιβλίο του Edward Dodwell, Views in Greece, London 1821
Η έννοια του μνημείου και της φροντίδας μας γι' αυτό, ήταν εντελώς άγνωστη πριν την Αναγέννηση. Τα αρχαία μνημεία χρησιμοποιούνταν από τους εκάστοτε νεώτερους ως οικοδομικά υλικά. Ό,τι σώθηκε, σώθηκε διότι συνέχιζε να είναι χρήσιμο ή διότι ήταν απομακρυσμένο και δε συνέφερε η μεταφορά του σε οικοδομήσιμες περιοχές.
Με την Αναγέννηση ο αρχαίος ελληνορωμαϊκός κόσμος καθίσταται το πρώτο κεφάλαιο της ιστορίας του νεότερου ευρωπαϊκού κόσμου. Από τότε, ο θαυμασμός προς τα αρχαία μνημεία συνοδεύεται με μια μέριμνα προστασίας τους, που είχε δύο όψεις: από τη μία την αναγνώριση της αρχαιολογίας ως επιστήμης κι από την άλλη την αρχαιοσυλία και τη δημιουργία των συλλογών, με όποιο κόστος.
Louis-Francois Cassas, Φανταστική σύνθεση της αρχαίας Αθήνας, περ. 1806
Η έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο κάνει φανερό τούτο: τα ερείπια είναι μια απτή μαρτυρία όχι μόνο του νεκρού αρχαίου κόσμου, αλλά και της περιοδικής και ρυθμικής του ανάτασης σε μια νέα ζωή. Γι' αυτό η αίσθηση των ερειπίων, είναι κεντρική στην ευρωπαϊκή πολιτισμική μνήμη από τον Μεσαίωνα ως τις μέρες μας. Σε άλλους πολιτισμούς κυριαρχεί το πάθος της παράδοσης σε αυτούς που είναι φορείς της. Στον ευρωπαϊκό κόσμο κυριαρχεί το πάθος των ερειπίων, όχι μόνο ως μήτρα του πολιτισμού, αλλά ως στοιχείο οργανικά συνδεδεμένο με την αναγέννηση. Κι όπως λέει ένας διανοητής των καιρών μας για τα ερείπια, «δε ζούμε πλάι σε αυτά, ζούμε επειδή αυτά».
Louis-Francois Cassas, Γενική άποψη της Αθήνας.
Ο Louis Francois Sebastien Fauvel στην οικία του με τη συλλογή του αρχαιοτήτων και τον Παρθενώνα στο βάθος. Εικονογράφηση στο Louis Dupre, Voyage a Athenes et a Constantinople
Ευχαριστούμε τον Έφορο της Συλλογής Έργων Τέχνης της Βουλής κ. Θοδωρή Κουτσογιάννη για το φωτογραφικό υλικό.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (Πατησίων 44)
Διάρκεια έκθεσης: Η έκθεση θα είναι ανοικτή για το κοινό έως τις 8 Νοεμβρίου 2016.
Ώρες λειτουργίας (θερινό ωράριο ως 31/10): Δευτέρα-Κυριακή: 08:00-20:00