Λένε πως στην πολιτική το μεγαλύτερο προσόν είναι η οξυδέρκεια να διακρίνεις μια κρίση που έρχεται κατά πάνω σου ώστε να δράσεις προληπτικά ή έστω να έχεις την ικανότητα να την αντιμετωπίσεις εν τη γενέσει της. Και ποιος θα μπορούσε να διαφωνήσει; Μόνο που εάν αποδεχθούμε αυτά τα κριτήρια θα πρέπει να παραδεχθούμε πως η ΕΕ στο σύνολό της- όπως και στην περίπτωση της οικονομικής κρίσης- στο προσφυγικό ζήτημα «ζυγίστηκε και κρίθηκε ανεπαρκής»…εάν θέλουμε να παραφράσουμε το σχετικό εδάφιο της Βίβλου. Σχεδόν ένα χρόνο μετά το ξέσπασμα των μεγάλων προσφυγικών ροών δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί πως όχι μόνο δεν υπήρξε ποτέ καμία σκέψη πως ο καταστροφικός εμφύλιος στη Συρία και στη συνέχεια η άνοδος του Ισλαμικού Κράτους και η εισβολή στη χώρα θα οδηγούσε τους πολίτες στα μονοπάτια της προσφυγιάς. Ακόμη όμως και όταν το πρόβλημα κατέστη σαφές δεν υπήρξε, επί μήνες ολόκληρους, κανένας ουσιαστικός προβληματισμός παρά μόνο ευχολόγια.
Ενώ η Μεσόγειος γέμιζε άψυχα κορμιά την άνοιξη του 2015, στα ταξίδια θανάτου των προσφύγων από το Μαγκρέμπ στην Ιταλία, η ΕΕ κοιτούσε αλλού.
Όταν τελικά ένα ακόμη κεφάλαιο στο πολλών επεισοδίων «ελληνικό θρίλερ» τελείωσε τον Ιούλιο, μια διεκπεραιωτική Σύνοδος Κορυφής διεξήχθη μόνο και μόνο, όπως σχολιάστηκε έντονα, για να μπορέσουν οι «ευρωπαίοι αξιωματούχοι» να κάνουν ήρεμοι τις διακοπές τους. Μέχρι τον Σεπτέμβριο οπότε ξεκίνησαν οι πιο τακτικές συναντήσεις των Ευρωπαίων ηγετών για το θέμα- αν και άνευ απτών αποτελεσμάτων- η κατάσταση είχε παγιωθεί. Πρόσφυγες διέρχονταν κατά χιλιάδες από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά, και κυρίως από τη Μυτιλήνη- και μετά «γραμμή» για τα σύνορα με την πΓΔΜ- που πρόσφατα «έκλεισαν» για κάποιες εθνικότητες- για να χαράξουν νέα ρότα για χώρες της βόρειας Ευρώπης. Αυτό βέβαια όχι για όλους. Γιατί εκατοντάδες προσφύγων δεν φτάνουν στη Ειδομένη αλλά ξεψυχούν στα νερά του Αιγαίου.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, από τις αρχές του έτους μέχρι τις 18 Δεκεμβρίου, μόνο δια θαλάσσης αφίχθησαν σε χώρες της Ευρώπης περισσότερα από 950.000 άτομα ενώ μόνο στα ελληνικά χωρικά ύδατα εκτιμάται πως έχουν χάσει τη ζωή τους 706 πρόσφυγες εκ των 3.695 που υπολογίζεται πως «χάθηκαν» συνολικά στη Μεσόγειο.
Εάν θέλαμε να συνοψίσουμε σε μια πρόταση την «απάντηση» της ΕΕ στην μεγαλύτερη προσφυγική κρίση από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο θα λέγαμε πως είναι από «τραγικά καθυστερημένη έως προκλητικά ανεπαρκής».
Το δε χειρότερο είναι πως μετά από αλλεπάλληλες συνεδριάσεις σε επίπεδο Συνόδων Κορυφής και «μίνι Συνόδων» επί τέσσερις μήνες ακόμη δεν υπάρχουν ουσιαστικές, δεσμευτικές αποφάσεις που να χαρακτηρίζονται από το στοιχείο της άμεσης εφαρμογής ώστε να μπορεί να υποτεθεί πως υπάρχει ένας πειστικός σχεδιασμός για το νέο έτος και κυρίως για το διάστημα από την άνοιξη και μετά οπότε οι καιρικές συνθήκες ευνοούν την αύξηση των προσφυγικών ροών.
Πορευόμαστε διχασμένοι και τρομαγμένοι
Ποιες χώρες όμως θα υποδεχθούν τους πρόσφυγες και σε τι βαθμό; Η απόφαση του περασμένου Σεπτεμβρίου να ανοίξουν όλες οι χώρες της ΕΕ τα σύνορά τους φιλοξενώντας αναλογικά 160.000 πρόσφυγες φαίνεται να μην προχωρά. Χώρες τις ανατολικής Ευρώπης αντιστέκονται σφόδρα ενώ και η ίδια η Καγκελάριος, Άγγελα Μέρκελ φαίνεται διατεθειμένη σε πρώτη φάση και με το χρόνο να πιέζει, να προχωρήσει με τις πρόθυμες χώρες. Ήδη από τον Νοέμβριο η διαίρεση στους κόλπους της ΕΕ ήταν εμφανής όταν στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής στις Βρυξέλλες διεξήχθη μια μίνι Σύνοδος των πρόθυμών χωρών ενώ το ίδιο έγινε και στη Σύνοδο του Δεκεμβρίου. Ακόμη και αυτές οι πρόθυμες χώρες όμως, που εθελοντικά και όχι υποχρεωτικά βάσει της δεσμευτικής απόφασης του Σεπτεμβρίου επιθυμούν να φιλοξενήσουν πρόσφυγες ψαλιδίζουν πλέον τον αριθμό που προτίθενται να δεχθούν. Για παράδειγμα το Βέλγιο ενώ πριν ένα μήνα έκανε λόγο για 400.000-500.000 μειώνει τον αριθμό σε έως 80.000 άτομα. Το ίδιο αναμένεται να κάνουν και σκανδιναβικές χώρες ενώ η και η Μέρκελ έχει ανακοινώσει πως θα «βάλει» φρένο στην είσοδο προσφύγων στη Γερμανία.
Σε ό,τι αφορά τις πιο αντιδραστικές χώρες που απείχαν έχοντας εκφράσει ούτως ή άλλως την αντίθεσή τους στις προτάσεις της Κομισιόν και της Γερμανίδας Καγκελάριου, εκτιμάται πως το προσεχές διάστημα, άλλα άγνωστό πότε- θα ασκηθούν πιέσεις ώστε να εναρμονιστούν με την κοινή ευρωπαϊκή γραμμή ενώ δεν αποκλείεται το Βερολίνο να «παίξει» το χαρτί της Σένγκεν.
Ο τουρκικός «νταλκάς»
Σε κάθε περίπτωση το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, τουλάχιστον προς το παρόν. Χωρίς γενναίες αποφάσεις, «τα νούμερα δεν βγαίνουν». Ο αριθμός των προσφύγων που αναζητά προστασία στην Ευρώπη θα υπερβεί, όπως όλα δείχνουν, τον αριθμό «θέσεων φιλοξενίας».
Στο μεταξύ, επίσης για το 2016 έχει μετατεθεί και ο χρόνος κατά τον οποίο η ΕΕ αναμένει να δει απτά αποτελέσματα της συμφωνίας που επιτεύχθηκε με την Τουρκία η οποία προσέφερε τη βοήθειά της έναντι 3δισ. ευρώ. Μέχρι στιγμής δεν έχει προχωρήσει ούτε το πρόγραμμα απευθείας μετεγκατάστασης προσφύγων από την Τουρκία σε χώρες της ΕΕ που δέχονται πρόσφυγες, ουσιαστική μείωση των ροών προς την Ελλάδα δεν υπάρχει, θεαματικές κινήσεις στο ζητούμενο της πάταξης των κυκλωμάτων διακινητών δεν έχουν γίνει ενώ μένει να δούμε πως, εάν και κατά πόσο θα εφαρμοστεί η απόφαση βάσει της οποίας όσοι δεν μπορούν να χαρακτηριστούν πρόσφυγες θα επαναπροωθούνται στη γείτονα χώρα.
Σημειώνεται πως όλα τα προηγούμενα χρόνια αν και υπήρχαν πρωτόκολλα συνεργασίας και Μνημόνια που είχαν υπογραφεί, η Τουρκία κατ' οσυίαν δεν δεχόταν να τις επιστραφούν αλλοδαποί που είχαν εισέλθει παράνομα στην Ελλάδα και δεν έχρηζαν διεθνούς προστασίας ενώ και άλλες χώρες προέλευσης μεταναστών αρνούνταν να δεχθούν τους υπηκόους τους αν και επίσης είχαν συναφθεί ανάλογες συμφωνίες (πχ Πακιστάν).
Η λύση (;) της οχύρωσης
Αδύναμη λοιπόν η ΕΕ να οργανώσει ένα σχέδιο υποδοχής με ενιαίους κανόνες και να φιλοξενήσει όσους χρίζουν διεθνούς προστασίας φαίνεται να επιλέγει τη λογική της οχύρωσης, με πάτημα πλέον και την απειλή της διεθνούς τρομοκρατίας που πλανάται μετά τις επιθέσεις τη Γαλλία.
Αρχικά δεν άρθρωσε ούτε μια λέξη όταν χώρες της βαλκανικής αυθαίρετα και χωρίς καμία λογική αιτιολόγηση έκλεισαν τα σύνορα για όσους δεν είναι Συριακής, Αφγανικής και Ιρακινής καταγωγής αδιαφορώντας πχ εάν κάποιος Σομαλός χρίζει διεθνούς προστασίας και έχει το ίδιο δικαίωμα να αναζητήσει άσυλο. Το αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής χωρών εκτός τη ΕΕ- αν και κατά πολλούς εκτιμάται πως ήταν δάκτυλος κρατών της κοινότητας προς ανάσχεση των ροών- το είδαμε στην Ελλάδα στην ακριτική Ειδομένη όταν η αστυνομία συνόρων βιαιοπραγούσε σε βάρος προσφύγων και τελικά ύψωσε έναν συρμάτινο φράχτη περίπου 7χλμ.
Ακολούθησε η έντονη κριτική προς την Ελλάδα για αδυναμία ελέγχου των θαλασσίων συνόρων σε συνδυασμό με τις επικρίσεις για την μη πλήρη λειτουργία όλων των hot spots για τα οποία είχαμε δεσμευθεί και φτάσαμε σε ένα σχέδιο για την μετεξέλιξη της Frontex και τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής αλλά και αλλαγών στις Συνθήκες Σένγκεν και Δουβλίνου ΙΙ. Οι τελικές αποφάσεις όμως θα ληφθούν εντός εξαμήνου, όπως αναφέρεται και συμπεράσματα της Συνόδου του Δεκεμβρίου.
Ποιος λοιπόν μπορεί να πει με σιγουριά τι φέρνει το 2016 στο μέτωπο της προσφυγικής κρίσης όταν το 2015 κλείνει με αυτή τη δημιουργική…ασάφεια. Ή μάλλον για να το θέσουμε όπως και ο Γάλλος πρόεδρος, Φρανσουά Ολάντ «μέτρα λαμβάνονται αλλά δεν εφαρμόζονται».
Ραντεβού στις 18 Φεβρουαρίου 2016, σε μια ακόμη Σύνοδο Κορυφής για το προσφυγικό…