Μπορεί ο πατριάρχης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας Κύριλλος και ο Πάπας Φραγκίσκος να είχαν μια ιστορική συνάντηση στη Κούβα- την πρώτη επίσημη μεταξύ των δύο Εκκλησιών από το σχίσμα του 1054.
Τότε είχε επέλθει η οριστική ρήξη μεταξύ της Ορθοδοξίας και του Ρωμαιοκαθολικισμού, με αποτέλεσμα την τελική διάσπασή τους. Οι Δυτικοί χωρίστηκαν στη συνέχεια σε καθολικούς και προτεστάντες, ενώ η Ορθοδοξία διαχωρίστηκε με βάση κυρίως τοπικά κριτήρια (ελληνική, βουλγαρική, σερβική, ρωσική και ρουμανική ορθόδοξη εκκλησία), με πρώτο στην τάξη το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.
Όπως αναφέρεται σε σχετική ανάλυση της Stratfor, το Ρωσικό Πατριαρχείο στη Μόσχα έγινε σταδιακά ιδιαίτερα ισχυρό, για δύο λόγους: Πρώτον, το ότι ηγείται του μεγαλύτερου ορθόδοξου πληθυσμού, και δεύτερον, το ότι ποτέ δεν χρειάστηκε να υποκύψει στην οθωμανική εξουσία, Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, πολλοί ορθόδοξοι κληρικοί από γειτονικές χώρες κατέφυγαν στη Ρωσική Αυτοκρατορία, ενισχύοντάς την, και κάποια στιγμή η Μόσχα άρχισε να χαρακτηρίζεται «Τρίτη Ρώμη» (η Κωνσταντινούπολη ήταν η δεύτερη), κάτι που ιστορικά ενοχλούσε το Βατικανό, αποτελώντας τη ρίζα μιας μακράς αντιπαράθεσης.
Τόσο η αυτοκρατορική, όσο και η σοβιετική Ρωσία, παραδοσιακά κατηγορούσαν την Καθολική Εκκλησία για προσπάθειες διείσδυσης στις σφαίρες επιρροής της. Οι κατηγορίες αυτές επιβεβαιώθηκαν στα μάτια της Μόσχας κατά την περίοδο που πάπας ήταν ο Ιωάννης Παύλος ο 2ος, ο οποίος ήταν από την Πολωνία και ήταν ιδιαίτερα δραστήριος όσον αφορά στη στήριξη/ προώθηση αντικομμουνιστικών κινημάτων στην Κεντρική Ευρώπη. Στον πάπα αποδόθηκε η δημιουργία της πρώτης συνδικαλιστικής ένωσης που δεν ήταν υπό τον έλεγχο του Κομμουνιστικού Κόμματος σε χώρα του Συμφώνου της Βαρσοβίας, κάτι που εξαπλώθηκε και σε άλλες χώρες. Ωστόσο, κατά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ επισκέφθηκε το Βατικανό, επιδιώκοντας την αναθέρμανση των σχέσεων, αλλά εντάσεις εξακολούθησαν να υφίστανται.
Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει κατηγορήσει την Καθολική ότι «εξαγόραζε» τη συμπάθεια των Ρώσων μέσω δραστηριοτήτων όπως η χρηματοδότηση ορφανοτροφείων και γενικά προγραμμάτων που είχαν να κάνουν με παιδιά στη Ρωσία κατά τη δεκαετία του 1990. Το 1997, ο τότε πρόεδρος, Μπόρις Γέλτσιν, πέρασε νομοθεσία που αναγνώριζε ως μόνες νόμιμες θρησκείες στη χώρα την Ορθοδοξία, τον Βουδισμό, τον Ιουδαϊσμό και το Ισλάμ. Αυτό οδήγησε σε επιθέσεις εναντίον ναών, κληρικών και ιεραποστόλων, κυρίως καθολικών , μορμόνων, μαρτύρων του Ιεχωβά και μεθοδιστών.
Το αντικαθολικό συναίσθημα εντάθηκε μετά την άνοδο Πούτιν στην εξουσία, ο οποίος χρησιμοποίησε τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία ως μέσο για την εδραίωση της δημοτικότητάς του στη χώρα, αλλά και ως εργαλείο άσκησης εξωτερικής πολιτικής, μέσω της επανένωσης με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία της Διασποράς- μια προσπάθεια της Μόσχας να επεκτείνει την επιρροή της μέσα από τις εκκλησίες εκτός της επικράτειάς της. Ο νυν πατριάρχης, Κύριλλος, έχει αναφερθεί ότι υπήρξε πράκτορας της KGB, και έχει προβεί σε κινήσεις για την περαιτέρω προβολή της εκκλησίας, με τοποθετήσεις σε διάφορα θέματα, από την οικονομία μέχρι ζητήματα στρατιωτικής φύσης.
Πάντως, οι σχέσεις μεταξύ της Ρωσίας και του Βατικανού άρχισαν να βελτιώνονται μετά τον θάνατο του Ιωάννη Παύλου, και οι διπλωματικές σχέσεις αποκαταστάθηκαν το 2009. Ωστόσο, ήταν υπό τον πάπα Φραγκίσκο που πραγματικά υπήρξε σημαντική βελτίωση- η μεγαλύτερη εδώ και 1.000 χρόνια. Μέσα στα τρία χρόνια που βρίσκεται στον παπικό θρόνο, ο Φραγκίσκος έχει προσεγγίσει αρκετές άλλες χριστιανικές εκκλησίες, αυξάνοντας τη δημοτικότητά του πέρα από τα όρια της Καθολικής Εκκλησίας και της Χριστιανοσύνης. Ωστόσο, σαν τον Κύριλλο, έχει προβεί και αυτός σε τοποθετήσεις σε πολλά διεθνή ζητήματα, ασκώντας για παράδειγμα κριτική στις ενέργειες της Ρωσίας στην ουκρανική κρίση, καθώς και στις δυτικές κυρώσεις προς τη Ρωσία.
Όπως εκτιμά η Stratfor, η Ρωσία βλέπει μια ευκαιρία να χρησιμοποιήσει τις σχέσεις της με το Βατικανό για να δικαιολογήσει τη θέση της στον κόσμο και να προβάλει μια πιο θετική εικόνα της στη Δύση. Ο πρέσβης της Ρωσίας στην Αγία Έδρα, σχετικά με τη συνάντηση Κυρίλλου- Φραγκίσκου, είπε ότι επιβεβαιώνει τον ρόλο της Ρωσίας στον χριστιανικό πολιτισμό, λίγο καιρό μετά τη δήλωση του Κυρίλλου πως οι ενέργειες της Ρωσίας στη Συρία αποτελούν ιερό πόλεμο για την προστασία των Χριστιανών από την τρομοκρατία και την υπεράσπιση του συριακού λαού. Τέτοιες τοποθετήσεις έχουν σκοπό να κάνουν τη Ρωσία και τις πράξεις της ποιο «εύπεπτες» στο κοινό, και λιγότερο «εχθρικές».
Ωστόσο, παρά τα θετικά βήματα, οι εντάσεις και η έλλειψη εμπιστοσύνης εξακολουθούν να υφίστανται μεταξύ Βατικανού και Μόσχας: Πέρυσι, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία κατηγόρησε την Καθολική ότι υποδαύλιζε εντάσεις μεταξύ της ίδιας και της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ενώ η Ουκρανική Ελληνική Καθολική Εκκλησία έχει κάνει λόγο για «έλλειψη πατριωτισμού» από την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, λόγω της διατήρησης δεσμών με τη ρωσική κατά την κρίση στην Ουκρανία.
«Αν και έχουν περάσει σχεδόν 1.000 χρόνια, η εχθρότητα παραμένει, και καμία συνάντηση μόνη της δεν θα το αλλάξει τελείως αυτό» καταλήγει η ανάλυση.