Η συμφωνία που επετεύχθη μεταξύ ΕΕ-Τουρκίας στις 18 Μαρτίου τέθηκε από σήμερα, Κυριακή σε ισχύ και η εφαρμογή της προβλέπει πως όποιος παράτυπος μετανάστης φθάνει στα ελληνικά νησιά θα πρέπει να επιστραφεί άμεσα στη γείτονα χώρα εκτός εάν χρίζει διεθνούς προστασία ή δεν ζητά άσυλο στη χώρα μας. Οι αιτήσεις όσων ζητούν άσυλο θα εξετάζονται, με ταχύτατες διαδικασίες, και με στόχο πάντα την άμεση επιστροφή τους στην Τουρκία, αν η αίτηση του κηρυχθεί απαράδεκτη.
Ήδη έχουν ξεκινήσει επιχειρήσεις στα ελληνικά νησιά για την απομάκρυνση των προσφύγων και την μεταφορά τους σε κέντρα φιλοξενίας- παρά το γεγονός πως μεγάλος αριθμός αρνείται να φύγει. Την ίδια στιγμή όμως που η συμφωνία τίθεται σε πλήρη ισχύ και η Τουρκία έχει δεσμευτεί να κάνει ό,τι περνά από το χέρι της για να μειωθούν οι ροές προς την Ελλάδα, τουλάχιστον 875 πρόσφυγες από τα τουρκικά παράλια έφτασαν την Κυριακή στις ελληνικές ακτές.
Η ίδια δε η συμφωνία και συνεχίζει να βρίσκεται στο επίκεντρο της κριτικής πολλών ανθρωπιστικών οργανώσεων που αμφισβητούν τη νομιμότητα των διαδικασιών που προωθούνται ενώ πολλοί αμφιβάλλουν για το κατά πόσο τελικά θα αποδώσει καρπούς ή θέτουν ερωτήματα για το πως θα λειτουργήσει μηχανισμός επαναπροωθήσεων, τι ανθρωπινό δυναμικό απαιτείται, ποιών ειδικοτήτων, τι βοήθεια θα πρέπει να λάβει η Ελλάδα για να μπορέσει να «τρέξει» την όλη διαδικασία αλλά πως γίνεται ο συντονισμός των δράσεων.
Απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, είναι διαθέσιμες από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή που προσπαθεί να επικοινωνήσει θετικά την όλη συμφωνία.
Αυτές λοιπόν είναι 12 απαντήσεις σε 12 ερωτήματα που αφορούν τη συμφωνία και το πως προβλέπεται να εφαρμοστεί. Στην θεωρία βέβαια αφού το τι θα γίνει στην πράξη θα το διαπιστώσουμε τις προσεχείς ημέρες και εβδομάδες.
- Όλες οι νέοι παράνομοι μετανάστες που διέρχονται από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά από τις 20 Μαρτίου του 2016 και θα πρέπει να επιστρέφονται στην Τουρκία
- Για κάθε Σύριο που επιστρέφει στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος της Συρίας θα πρέπει να επανεγκαθίσταται στην ΕΕ
- Η Τουρκία θα λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα προκειμένου αποτρέψει το «άνοιγμα» νέων παράνομων διαδρομών, δια θαλάσσης ή δια ξηράς, προσφύγων ή μεταναστών από την Τουρκία προς την ΕΕ
- Μόλις «κλείσουν» αυτοί ή διάδρομοι ή υπάρξει σημαντική μείωση των ροών προς την ΕΕ θα ξεκινήσει το Εθελοντικό Ανθρωπιστικό Σύστημα Επανεισδοχής
- Η ολοκλήρωση του οδικού χάρτη για την απελευθέρωση της βίζα θα πρέπει να επιταχυνθεί, με σκοπό την άρση των προϋποθέσεων έκδοσης βίζα για τους Τούρκους πολίτες, το αργότερο μέχρι το τέλος του Ιουνίου 2016. Η Τουρκία θα λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα ώστε να εκπληρώσει εναπομείνασες απαιτήσεις
- Η ΕΕ, σε στενή συνεργασία με την Τουρκία, θα επιταχύνει τη διαδικασία εκταμίευσης 3 δισ. ευρώ στο πλαίσιο παροχής αρωγής των προσφύγων που βρίσκονται στην Τουρκία. Μόλις οι πόροι απορροφηθούν, η ΕΕ ξεκινήσει τις διαδικασίες για την παροχή πρόσθετης χρηματοδότησης ύψους έως 3 δισ. έως το 2018
- Η ΕΕ και η Τουρκία χαιρέτισαν τις εν εξελίξει εργασίες για την ενίσχυση της Τελωνειακής Ένωσης.
- Η διαδικασία ένταξης της Τουρκίας ξεκινά και πάλι με το άνοιγμα του κεφαλαίου 33 κατά τη διάρκεια της Ολλανδικής Προεδρίας – λήγει τέλη Ιουνίου- ενώ θα ξεκινήσουν και οι προπαρασκευαστικές εργασίες για το άνοιγμα άλλων κεφαλαίων
- Η ΕΕ και η Τουρκία θα εργαστούν για τη βελτίωση των ανθρωπιστικών συνθηκών στο εσωτερικό της Συρίας.
Οι μετεγκαταστάσεις των Σύριων, στη λογική του 1:1 (ένας επιστρέφει από την Ελλάδα στην Τουρκία και ένας φεύγει από την Τουρκία για κάποια χώρα της ΕΕ) ξεκινά στις αρχές Απριλίου.
Οι ελληνικές αρχές, τα κράτη μέλη της ΕΕ και οι οργανισμοί της ΕΕ θα επισπεύσουν τις διαδικασίες μετεγκαταστάσεις από την Ελλάδα σε άλλες χώρες της ΕΕ αλλά και τις διαδικασίες για την παροχή πρόσθετης ανθρωπιστικής βοήθειας προς την Ελλάδα. Δεδομένων δε των συνθηκών έκτακτης ανάγκης που έχουν διαμορφωθεί στόχος είναι να προχωρήσουν 6.000 μετεγκαταστάσεις εντός του επόμενου μήνα και τουλάχιστον 20.000 μετεγκαταστάσεις μέχρι τα μέσα Μαΐου το 2016.
Η εφαρμογή της συμφωνίας θα απαιτήσει τεράστιες επιχειρησιακές προσπάθειες από όλους τους εμπλεκόμενους, και περισσότερο από την Ελλάδα. Τα κράτη μέλη της ΕΕ συμφώνησαν να παρέχουν στην Ελλάδα σε σύντομο χρονικό διάστημα όλα τα απαραίτητα μέσα, συμπεριλαμβανομένων των συνοριοφυλάκων, εμπειρογνωμόνων σε θέματα ασύλου και διερμηνείς.
Η Επιτροπή εκτιμά ότι θα χρειαστούν:
- Περίπου 4.000 υπάλληλοι από την Ελλάδα, τα κράτη-μέλη, την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO) και τη FRONTEX (για τη διαδικασία χορήγησης ασύλου 200 Έλληνες της υπηρεσίας ασύλου, 400 εμπειρογνώνομες από άλλα κράτη-μέλη και την ΕΑSO και400 διερμηνείς, για την εξέταση των ενστάσεων 10 Επιτροπές Προσφυγών που θα συνθέτουν 30 μέλη από την Ελλάδα και 30 δικαστές με εξειδίκευση στο δίκαιο ασύλου από άλλα κράτη μέλη και 30 διερμηνείς και για τη διαδικασία επιστροφής 25 Έλληνες αξιωματικοί για την επανεισδοχή, 250 αξιωματικοί της ΕΛΑΣ, καθώς και 50 εμπειρογνώμονες σε θέματα επιστροφής από την Frontex. Επιπρόσθετα απαιτούνται 1.500 αστυνομικοί οι δαπάνες της απόσπασης των οποίων θα καλυφθεί από την Frontex)
- Ασφάλεια: 1.000 άτομα προσωπικό ασφαλείας/στρατός
- Υλική βοήθεια: Για τις μεταφορές από τα ελληνικά νησιά θα χρειαστούν 8 σκάφη της Frontex, χωρητικότητας 300-400 επιβατών το καθένα και 28 λεωφορεία, για τη διαμονή απαιτούνται άμεσα 20.000 φιλοξενίας ενώ αυτή τη στιγμή υπάρχουν 6.000 και σε επίπεδο διοικητικών δομών απαιτούνται 190 κοντέινερ, συμπεριλαμβανομένων των 130 για τους εργαζόμενους της EASO.
Όπως αποφασίστηκε κατά τη Σύνοδο Κορυφής, η αρμοδιότητα αυτή ανήκει στην Κομισιόν και ο συντονισμός θα γίνει σε συνεργασία με τα κράτη-μέλη και τις αρμόδιες υπηρεσίες. Ο Ζ.Κ.Γιουνκέρ, όρισε ήδη τον Maarten Verwey (Γενικός Διευθυντής της Υπηρεσίας Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων της Κομισιόν)ως τον αξιωματούχο που θα ενεργεί ως συντονιστής της για την εφαρμογή της Συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας. Ήδη ηγείται ομάδας που βρίσκεται στην Ελλάδα από από τον Οκτώβριο του 2015, συνεργαζόμενη στενά με τις ελληνικές αρχές για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, ενεργεί για την επιτάχυνση των διαδικασιών πρόσβασης σε έκτακτες χρηματοδοτήσεις, τη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των διαφόρων φορέων, την αντιμετώπιση διοικητικών προβλημάτων και την ανταλλαγής τεχνογνωσίας σχετικά με τη διαχείριση των συνόρων και τη μετεγκατάσταση. Έχει στη διάθεσή του σημαντικούς πόρους από τις αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες (DG HOME) και τους οργανισμούς της ΕΕ (FRONTEX, EASO, Europol).
Ο Maarten Verwey θα συντονίσει τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν αλλά και την αποστολή των 4.000 υπαλλήλων που θα απαιτηθούν από την Ελλάδα, τα κράτη-μέλη, την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO) και την FRONTEX.
Η Κομισιόν εκτιμά ότι το κόστος της πρακτικής εφαρμογής της συμφωνίας θα ανέλθει στα περίπου 280 εκατ. ευρώ κατά τους επόμενους έξι μήνες.
Η ΕΕ θα στηρίξει την Ελλάδα με ενίσχυση σε επίπεδο ανθρώπινου δυναμικού, υποδομών, δυνατότητα υποδοχής, προκειμένου να μπορέσει να φέρει σε πέρας τις διαδικασίες καταγραφής και μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεων επιστροφών. Ειδικότερα, τα hotspots στα ελληνικά νησιά θα πρέπει να προσαρμοστούν – αφού τώρα εστιάζουν στην καταγραφή και στον έλεγχο πριν από την ταχεία μεταφορά ατόμων προς την ηπειρωτική χώρα- στη νέα διαδικασία που εστιάζει στην στην επιστροφή ατόμων στην Τουρκία.
- Βοήθεια έκτακτης ανάγκης: Από τις αρχές του 2015, η Ελλάδα έχει λάβει 181εκατ. ευρώ ως έκτακτη οικονομική βοήθεια. Για το 2016, η Επιτροπή αύξησε σημαντικά τον προϋπολογισμό για την παροχής έκτακτης βοήθειας και το συνολικό ποσό που είναι πλέον διαθέσιμο γαι την προσφυγική κρίση φθάνει τα 464εκατ. ευρώ. Εξ αυτών τα 267εκατ. ευρώ έχουν δεσμευθεί για την Ελλάδα, εκ των οποίων 193,7εκατ. είναι ακόμα διαθέσιμα για την υποστήριξη των ελληνικών αρχών και των Διεθνών Οργανισμών που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, εφόσον βέβαια υποβληθούν τα σχετικά αιτήματα. Η χρηματοδότηση μπορεί να διατεθεί για τα κέντρα υποδοχής στα νησιά, για την υποστήριξη των επιχειρήσεων επιστροφής (μεταφορά και συνοδευτικά μέτρα). Η χρηματοδότηση μπορεί επίσης να αξιοποιηθεί για την προσωρινή εγκατάσταση επιπλέον υπαλλήλων και εμπειρογνωμόνων- Ελλήνων και άλλων κρατών της ΕΕ αντίστοιχα- που θα συνδράμουν στην υλοποίηση της συμφωνίας και θα δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. Στις 18 Μαρτίου η Επιτροπή διέθεσε επιπλέον 35,5εκατ. ευρώ στο ΥΕΘΑ για την παροχή στέγης, τροφής και ιατρική περίθαλψη σε πρόσφυγες.
- Χρηματοδότηση από εθνικά προγράμματα: Η χρηματοδότηση έκτακτης ανάγκης είναι πρόσθετη των 509εκατ. ευρώ που έχουν ήδη διατεθεί στην Ελλάδα στο πλαίσιο των εθνικών προγραμμάτων για την περίοδο 2014-2020(294,5εκατ. από AMIF και 214,7 από το ISF).
- Χρηματοδότηση από Frontex: 60εκατ. ευρώ είναι διαθέσιμα για τις επιχειρήσεις επιστροφής προσφύγων, συμπεριλαμβανομένης της επιστροφής των εξόδων των εμπειρογνωμόνων της Frontex που θα συνδράμουν σε αυτή τη διαδικασία, των εξόδων μεταφοράς (συμπεριλαμβανομένων των σκαφών που διατίθενται μέσω της Frontex ) και των εξόδων των αστυνομικών που θα εκτελούν χρέη συνοδών (συμπεριλαμβανομένων των αστυνομικών που είναι αποσπασμένοι από άλλα κράτη-μέλη βάσει των διμερών συμφωνιών αστυνομικής συνεργασίας).
Όσοι δεν χρίζουν διεθνούς προστασίας θα πρέπει να επιστρέφονται αμέσως στην Τουρκία. Το νομικό πλαίσιο για αυτές τις επιστροφές βασίζεται στη διμερή συμφωνία επανεισδοχής ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία . Από την 1η Ιουνίου 2016, η συμφωνία αυτή αντικατασταθεί από αντίστοιχη συμφωνία μεταξύ της ΕΕ.
Οι αιτήσεις όσων ζητούν άσυλο στην Ελλάδα θα εξετάζονται ξεχωριστά στη βάση όσων προβλέπονται από το διεθνές και το ευρωπαϊκό δίκαιο ενώ θα γίνει σεβαστή η αρχή των μη μαζικών επαναπροωθήσεων. Θα διεξάγονται ατομικές συνεντεύξεις, θα γίνονται ατομικές αξιολογήσεις και θα υπάρχει δικαίωμα προσφυγής κατά των αποφάσεων. Δεν θα υπάρξει καμία «αυτόματη» επιστροφή ατόμων που υποβάλλουν αίτηση ασύλου. Οι κανόνες χορήγησης ασύλου της ΕΕ επιτρέπουν στα κράτη μέλη, υπό ορισμένες συνθήκες να κηρύσσουν μια αίτηση ως «απαράδεκτη», δηλαδή, να την απορρίπτουν χωρίς να εξετάζεται ουσιαστικά.
Υπάρχουν δύο νομικές δυνατότητες βάσει των οποίων θα μπορούσε να κηρυχθεί ως απαράδεκτη μια αίτηση ασύλου και να ακολουθήσει η ασύλου απαράδεκτη, σε σχέση με την Τουρκία:
- πρώτη χώρα ασύλου (άρθρο 35 της Οδηγίας για τις Διαδικασίες Ασύλου): όπου το πρόσωπο έχει ήδη αναγνωρισθεί ως πρόσφυγας στη συγκεκριμένη χώρα ή απολαμβάνει επαρκούς προστασίας εκεί.
- ασφαλούς τρίτης χώρας (άρθρο 38 της Οδηγίας για τις Διαδικασίες Ασύλου): όπου το άτομο δεν έχει ήδη λάβει προστασία στην τρίτη χώρα, αλλά η τρίτη χώρα μπορεί να εγγυηθεί αποτελεσματική πρόσβαση στο καθεστώς διεθνούς προστασίας, κατά την επανεισδοχή του σε αυτή.
Όλες οι αιτήσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται ατομικά και απαιτείται να δοθεί η δέουσα προσοχή στις πιο ευάλωτες ομάδες, κυρίως των ασυνόδευτων ανηλίκων, για τους οποίους όλες οι αποφάσεις πρέπει να είναι προς το συμφέρον τους. Επιπλέον , θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή και σε πρόσωπα που ήδη μέλη της άμεσης οικογένειας τους βρίσκονται σε άλλα κράτη-μέλη και για τους οποίους θα πρέπει να εφαρμόζονται οι κανόνες του Δουβλίνου. Όλοι οι υποψήφιοι θα είναι επίσης σε θέση να ασκήσουν έφεση κατά της αρχικής απόφασης.
Στην περίπτωση της «ασφαλούς τρίτης χώρας» , κάθε απόφαση επιστροφής αναστέλλεται αυτόματα για όσο διάστημα εξετάζεται η προσφυγή κατά της αρχικής απόφασης αίτησης παροχής ασύλου ενώ στην περίπτωση της «πρώτης χώρας ασύλου», υπάρχει η δυνατότητα υποβολής αίτησης αναστολής της μεταφοράς όσο η προσφυγή εξετάζεται.
Οι παράτυποι μετανάστες μπορεί να κρατηθούν σε κλειστά κέντρα υποδοχής στα ελληνικά νησιά, βάσεις της κοινοτικής νομοθεσίας (EU Return Directive). Οι αιτούντες άσυλο θα φιλοξενούνται σε ανοιχτά κέντρα υποδοχής στα ελληνικά νησιά.
Στην Τουρκία θα πρέπει να επιστρέφονται μόνο οι αιτούντες άσυλου που χρίζουν προστασίας σύμφωνα με τα σχετικά διεθνή πρότυπα και με σεβασμό στην αρχή της μη επαναπροώθησης. Η ΕΕ θα επιταχύνει την εκταμίευση των κονδυλίων ύψους 3δισ. ευρώ για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία τα οποία θα αξιοποιηθούν για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των Σύρων στην Τουρκία (πρόσβαση σε τροφή, στέγη , εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη) ενώ θα ακολουθήσουν κονδύλια άλλων 3δισ. ευρώ. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες θα έχει κεντρικό ρόλο στις διαδικασίες επανεισδοχής και επανεγκατάστασης, παρέχοντας στήριξη αλλά και εποπτεύοντας τη διαδικασία.