Η αλ Κάιντα αναδύεται από τις σκιές: Το Μέτωπο αλ Νόσρα, η στρατηγική της αλ Κάιντα και η άνοδος στην Υεμένη και αλλού

Η αλ Κάιντα αναδύεται από τις σκιές: Το Μέτωπο αλ Νόσρα, η στρατηγική της αλ Κάιντα και η άνοδος στην Υεμένη και αλλού

Εν μέσω μιας περιόδου κατά την οποία στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος όσον αφορά στη διεθνή τρομοκρατία βρίσκεται το ISIS (Ισλαμικό Κράτος/ Daesh), η πάλαι ποτέ ισχυρή αλ Κάιντα, που ήταν συνώνυμο της ισλαμιστικής τρομοκρατίας, φαίνεται να έχει περάσει σε δεύτερη μοίρα. Το ISIS πολλές φορές έχει σε αντιπαράθεση μαζί της – και συγκεκριμένα με το παρακλάδι της στη Συρία, το Μέτωπο αλ Νόσρα- και γενικά θεωρείται πως ένας λόγος για αυτό είναι το ότι το Ισλαμικό Κράτος ακολουθεί πολύ εξτρεμιστικές/ ακραίες πρακτικές και τακτικές, τη στιγμή που η αλ Κάιντα επέλεγε ανέκαθεν να λειτουργεί περισσότερο «στις σκιές» (τουλάχιστον σε διεθνές επίπεδο, πέρα από τα άλλοτε κραταιά κέντρα ισχύος της, όπως το Αφγανιστάν).

Βεβαίως, τα δεδομένα αλλάζουν: Το ISIS δέχεται ισχυρή πίεση στα θέατρα των επιχειρήσεων, τόσο λόγω των αντιδράσεων στις εντεινόμενες τρομοκρατικές ενέργειες που πραγματοποιούν μαχητές οι οποίοι υπάγονται σε αυτό, όσο και λόγω των αλλαγών που έχουν επιφέρει στα μέτωπα της Συρίας και του Ιράκ η αυξημένη στήριξη του Ιράν και της Ρωσίας στο καθεστώς Άσαντ και τα πλήγματα του δυτικού συνασπισμού, αλλά και η αυξημένη επιθετική δραστηριότητα των ιρακινών ενόπλων δυνάμεων (με αυξανόμενη στήριξη από τη Δύση). Ακόμα και αν το Ισλαμικό Κράτος σε καμία περίπτωση δεν φαίνεται να βρίσκεται «ένα βήμα πριν την ήττα», σίγουρα η εικόνα που εκπέμπεται είναι αυτή μιας αποδυνάμωσης, τόσο σε τακτικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο πόρων/ επιμελητείας.

Σε αυτό το πλαίσιο, διαπιστώνεται αυξημένη δραστηριότητα από πλευράς της έτερης ισχυρής τζιχαντιστικής οργάνωσης που δρα στο συριακό θέατρο επιχειρήσεων, το προσκείμενο στην αλ Κάιντα Μέτωπο αλ Νόσρα (Τζαμπχάτ αλ Νόσρα), που φαίνεται να «ανεβάζει στροφές» στη Συρία (καταρρίπτοντας μάλιστα πρόσφατα συριακό μαχητικό, εν μέσω της εύθραυστης εκεχειρίας).

Υπό αυτή την οπτική (ένταση της δραστηριότητας στη Συρία- εδραίωση στην Υεμένη) αξίζει να εξετάσει κανείς την «ταυτότητα» του Μετώπου αλ Νόσρα και τη στρατηγική της αλ Κάιντα στην Υεμένη. Το ερώτημα που τίθεται είναι απλό: Υπάρχει περίπτωση μιας «ολικής επαναφοράς» της αλ Κάιντα;

Μέτωπο αλ Νόσρα

Το Μέτωπο αλ Νόσρα φέρεται να δημιουργήθηκε το 2011 και «αποκαλύφθηκε» στις αρχές του 2012, με πρωτοβουλία του νυν επικεφαλής του ISIS, Αμπού Μπακρ Αλ Μπαγκντάντι (τότε εμίρη της αλ Κάιντα στο Ιράκ – AQI), ο οποίος ανέθεσε στον Αμπού Μοχάμαντ αλ Τζουλάνι (ή αλ Γκολάνι) τη δημιουργία τζιχαντιστικών πυρήνων στη Συρία. Σύμφωνα με ανάλυση του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, το 2012 το Μέτωπο αλ Νόσρα άρχισε να αναδεικνύεται μεταξύ των οργανώσεων στη Συρία λόγω της αξιόπιστης γραμμής ανεφοδιασμού του σε όπλα, χρηματοδότηση και μαχητές, που οφείλονταν σε ξένους υποστηρικτές και τη στήριξη του AQI, ενώ παράλληλα απέφευγε τις πλέον ακραίες πρακτικές κτηνωδών εκτελέσεων που αργότερα έγιναν σήμα κατατεθέν του ISIS. Επίσης, ήταν η πρώτη δύναμη στη Συρία που ανέλαβε την ευθύνη για βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας, στις αρχές του 2012. Παράλληλα, βετεράνοι της αλ Κάιντα (γνωστοί στη Δύση ως «Ομάδα Χορασάν») κατέφθαναν στη Συρία, χρησιμοποιώντας την σαν έδρα για σχεδιασμούς διεθνών χτυπημάτων.

Οι εντάσεις μεταξύ των κυρίαρχων τζιχαντιστικών οργανώσεων προέκυψαν το 2013, όταν το AQI (υπό τον Μπαγκντάντι) ανακοίνωσε την ένωση των δύο οργανώσεων για τη δημιουργία του ISIS, κάτι που ο αλ Τζουλάνι δεν δέχτηκε, ανανεώνοντας τον όρκο πίστης του στον διοικητή της αλ Κάιντα, Αϊμάν Αλ Ζαουαχίρι. Σε κάθε περίπτωση, αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αποδυνάμωση του Μετώπου Αλ Νόσρα, καθώς πολλοί μαχητές του προσχώρησαν στις τάξεις του ISIS, αυξάνοντας τις εντάσεις μεταξύ των δύο οργανώσεων- μάλιστα, τον Μάρτιο του 2014 υπολογιζόταν ότι πάνω από 3.000 μαχητές είχαν σκοτωθεί σε μάχες μεταξύ του ISIS και του Μετώπου αλ Νόσρα, το οποίο το καλοκαίρι της χρονιάς αυτής είχε απωθηθεί από κάποια από τα κέντρα του, στη Ντέιρ αλ Ζορ. Παρόλα αυτά, φαίνεται ότι κάποια στιγμή υπήρξε σχετική εξομάλυνση των σχέσεων, με ενδείξεις συνεργασίας σε κάποια πεδία μαχών.

Όσον αφορά στη δραστηριοποίηση του Μετώπου αλ Νόσρα πέρα από τη διαμάχη με το ISIS, στα τέλη του 2013 και του 2014 υπήρξε σειρά ενεργειών, που περιελάμβαναν μάλιστα την απαγωγή Ελληνορθόδοξων μοναχών από μοναστήρι στη Μααλούλα, Δυτικών δημοσιογράφων κ.α., αν και κάτι που διαφαίνεται (σύμφωνα με τη μελέτη του Στανφορντ) είναι ότι υπήρξαν περισσότερες απελευθερώσεις ομήρων από ό,τι θα περίμενε κανείς από το ISIS (το οποίο εκείνη την περίοδο προέβαινε σε σειρές εκτελέσεων, βίντεο και εικόνες από τις οποίες δημοσιοποιούσε στο πλαίσιο της εκστρατείας προπαγάνδας του).

Κάποια στιγμή μετά το καλοκαίρι του 2014, άρχισαν να υπάρχουν ενδείξεις περί εσωτερικών διαμαχών στα ανώτερα κλιμάκια της ηγεσίας, μετά την απομάκρυνση του Μαϊσάρ αλί αλ Τζομπούρι, ενός εκ των ιδρυτικών μελών, από ηγετική θέση. Οι εντάσεις αυτές φαίνεται ότι συνεχίστηκαν και το 2015- ωστόσο αυτό δεν φαίνεται να επηρέασε τις μαχητικές δυνατότητες της οργάνωσης, η οποία άρχισε να στοχοποιείται από αεροπορικά πλήγματα του συνασπισμού υπό τις ΗΠΑ τον Σεπτέμβριο του 2014, ενώ επίσης επιτέθηκε και νίκησε θεωρούμενες μετριοπαθείς αντάρτικες οργανώσεις, που στηρίζονταν από τις ΗΠΑ. Ακόμη, ενέτεινε τη δραστηριότητά του στην Ιντλίμπ, χτυπώντας τόσο κυβερνητικές δυνάμεις όσο και οργανώσεις που στηρίζονταν από τη Δύση, με αποτέλεσμα τη διάλυση της Χαρακάτ Χαζμ- όπλα της οποίας (που είχαν προμηθευτεί από τις ΗΠΑ) να καταλήξουν στα χέρια του Μετώπου αλ Νόσρα.

Κάποια στιγμή άρχισαν να εμφανίζονται φήμες περί σκέψεων για απόσχιση από την αλ Κάιντα, χάριν στήριξης από χώρες του Περσικού Κόλπου (σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες υπήρξαν συναντήσεις πρακτόρων με τον Τζουλάνι), ωστόσο μέχρι τώρα δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο. Παρά τον θάνατο του επικεφαλής των στρατιωτικών του επιχειρήσεων και άλλων κορυφαίων στελεχών του μετά από μεγάλη επίθεση του Μετώπου Αλ Νόσρα στο Χαλέπι, η οργάνωση συνέχισε τις επιχειρήσεις, καταλαμβάνοντας την Ιντλίμπ και αυξάνοντας τη «δημοτικότητά» του, τόσο λόγω των επιτυχιών του στα πεδία των μαχών, όσο και λόγω της φήμης που έχει ως καλά χρηματοδοτούμενης.

Ηγεσία, πόροι, χαρακτηριστικά

Στην κορυφή βρίσκεται ο Αμπού Μοχάμαντ αλ Τζουλάνι και το Συμβούλιο της Σούρα, ενώ ως άλλα ηγετικά στελέχη έχουν αναφερθεί οι Χαμίντ Χαμάντ Χαμίντ αλ Αλί (προέρχεται από την αλ Κάιντα), Μουχσίν αλ Φαντλί (φερόμενος διοικητής της Ομάδας Χορασάν, την ύπαρξη της οποίας έχει διαψεύσει το ίδιο το Μέτωπο αλ Νόσρα. Ο αλ Φαντλί αναφέρθηκε ότι σκοτώθηκε τον Ιούλιο του 2015 από αμερικανικό αεροπορικό πλήγμα), Μαϊσάρ αλ Τζουμπούρι (ή Αμπού Μαρία αλ Κατάνι- πρώην στέλεχος της AQI που συμμετείχε στην ίδρυση του Μετώπου αλλά στη συνέχεια υποβιβάστηκε, μετά την αντικατάστασή του από τον Σάμι αλ Ορεϊντί), Σαλέχ αλ Χαμάουϊ (γνωστός ως Αμπού Μοχάμεντ- φερόμενο ιδρυτικό στέλεχος, που κάποια στιγμή εκτοπίστηκε από τον αλ Τζουλάνι και το Συμβούλιο, κατηγορώντας κάποια από τα ηγετικά στελέχη ότι ενδιαφέρονταν περισσότερο για το παγκόσμιο τζιχαντιστικό κίνημα παρά για τη Συρία), Αμπντούλ Μοχσέν Αμπντουλά Ιμπραχίμ αλ Σαρίχ (μέλος της αλ Κάιντα) και Σάμι αλ Ορεϊντί (ή Αμπού Μαχμούντ αλ Σάμι, που αντικατέστησε τον Τζουμπούρι ως ανώτατο θρησκευτικό στέλεχος το 2014).

Ιδεολογικά είναι μια ισλαμιστική σαλαφιστική σουνιτική οργάνωση, με στόχο την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ και την αντικατάστασή του από μια ισλαμική κυβέρνηση- η οποία ωστόσο, εν αντιθέσει με το ISIS, θα έχει την έγκριση και στήριξη άλλων ισλαμιστικών οργανώσεων και λογίων. Η αριθμητική ισχύς του υπολογίζεται ότι ανέρχεται στα 5.000 – 6.000 μέλη/ μαχητές, και, όπως προαναφέρθηκε, θεωρείται μία από τις καλύτερα εξοπλισμένες και χρηματοδοτούμενες οργανώσεις στη Συρία. Προσελκύει τους περισσότερους ξένους μαχητές μετά το ISIS, από Μέση Ανατολή, Τσετσενία και Ευρώπη, με μικρό αριθμό να εκτιμάται πως προέρχεται από τις ΗΠΑ και την Αυστραλία. Φαίνεται να έχει δεσμούς με το Κατάρ. Βασικοί του στόχοι φαίνονται να είναι οι κυβερνητικές δυνάμεις και οι δυνάμεις που τις στηρίζουν, όπως η Χεζμπολά, καθώς και οργανώσεις που στηρίζονται από τις ΗΠΑ- ωστόσο ο Αλ Τζουλάνι έχει ισχυριστεί ότι η εντολή που έχει λάβει από τον αλ Ζαουαχίρι είναι να μην στοχεύσει τις ΗΠΑ ή την Ευρώπη, καθώς κάτι τέτοιο θα έθετε σε κίνδυνο την αποστολή της δημιουργίας ενός ισλαμικού κράτους στη Συρία. Ωστόσο, τόνισε πως το αλ Νόσρα θα αμυνθεί σε αμερικανικές επιθέσεις εναντίον του- και ως εκ τούτου στοχοποιεί έντονα οργανώσεις που στηρίζονται από τις ΗΠΑ.

Σημειώνεται πως το Μέτωπο αλ Νόσρα είχε μια περίπλοκη «σχέση» με τον «Ελεύθερο Συριακό Στρατό» (FSA), οργανώσεις που υπάγονταν στον οποίο έχει στοχοποιήσει – αλλά παράλληλα έχει συνεργαστεί και με κάποιες από τις θεωρούμενες μετριοπαθείς αντάρτικες οργανώσεις που βρίσκονταν υπό την «ομπρέλα» του. Επίσης, ιδιαίτερη είναι η στοχοποίηση των κουρδικών δυνάμεων στη Συρία, καθώς και της σιιτικής Χεζμπολά του Λιβάνου, που στηρίζει τον Άσαντ.

Καταλήγοντας – όσον αφορά στο Μέτωπο αλ Νόσρα- σε ανάλυση του Counter Extremism Project σημειώνεται πως, σκοπός του είναι μεν η καθιέρωση του ισλαμικού νόμου στις περιοχές υπό τον έλεγχό του, αλλά φαίνεται πως επιδιώκει μέσω αυτής την εδραίωση και διατήρηση της τοπικής στήριξης, «κερδίζοντας» τους ντόπιους για την επιδίωξη των τζιχαντιστικών στόχων. Μάλιστα, ο αλ Τζουλάνι έχει προειδοποιήσει ότι δεν είναι καλή ιδέα η σκληρή αντιμετώπιση των ντόπιων, επιτρέποντας πιο «ελαστική» αντιμετώπιση σε κάποια ελάσσονα θρησκευτικά ζητήματα. Επίσης, δείχνει να ασπάζεται την κεντρική ιδέα της αλ Κάιντα περί παγκοσμίου τζιχαντιστικού κινήματος.

Αναγέννηση της αλ Κάιντα;

Δεν ήταν λίγοι αυτοί που θεωρούσαν την αλ Κάιντα «τελειωμένη υπόθεση» μετά τον μακρύ «Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας» και τον θάνατο του Οσάμα μπιν Λάντεν, ωστόσο τόσο η δραστηριοποίηση του Μετώπου αλ Νόσρα, όσο και ενδείξεις περί πιο στρατηγικών και προσεκτικών κινήσεων όσο όλοι ασχολούνται με το ISIS υποδεικνύουν μάλλον το αντίθετο. Ακόμα και αν η οργάνωση και οι δομές της είχαν αναμφισβήτητα δεχθεί σοβαρότατα πλήγματα, σε ανάλυση της Stratfor τον Ιούνιο του 2015 υπογραμμιζόταν ότι η εκτιμώμενη αδυναμία της οργάνωσης δεν είναι απαραίτητα μόνιμη/ οριστική, καθώς έχει φανεί ξανά στο παρελθόν ότι τζιχαντιστικές οργανώσεις μπορούν να αναγεννώνται μετά από ήττες στο πεδίο της μάχης.

«Εάν η πίεση προς την αλ Κάιντα μειωνόταν, και μπορούσε να βρει χώρο να λειτουργήσει, θα μπορούσε να ανακτήσει τη δύναμή της» αναφερόταν σχετικά- και φαίνεται ότι κάτι τέτοιο έχει συμβεί στα αλήθεια, καθώς, αφ'ενός, το Ισλαμικό Κράτος την κάνει να φαντάζει μετριοπαθής (και η ίδια η οργάνωση το επιδιώκει αυτό) και αφ'ετέρου παραδοσιακά στον πυρήνα της στρατηγικής της ήταν η ιδεολογία, που, ως γνωστόν, είναι αρκετά δύσκολο να «σκοτωθεί». Ως εκ τούτου, η ιδεολογία της θα μπορούσε να επιζήσει περισσότερο από τον «πύρινο» τζιχαντισμό του ISIS, ενώ το Μέτωπο αλ Νόσρα «πλασάρεται» ως πιο «λογικό» από το Ισλαμικό Κράτος στη Συρία (μάλιστα, αξίζει να σημειωθεί ότι ο αλ Τζουλάνι έχει δώσει ακόμα και συνέντευξη στο Al Jazeera, η οποία χαρακτηρίστηκε από έναν πιο «επίσημο αέρα» σε σχέση με τις εκφοβιστικές πρακτικές του ISIS).

Επίσης, ιδιαίτερα σημαντική – και άγνωστη στο ευρύ κοινό- είναι η δραστηριοποίηση της αλ Κάιντα σε άλλες περιοχές, και συγκεκριμένα στην αραβική χερσόνησο, όπου η AQAP (Αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο) έχει επωφεληθεί από το ότι οι επιχειρήσεις του συνασπισμού υπό τη Σαουδική Αραβία επικεντρώνονται στους σιίτες αντάρτες Χούθι και τις δυνάμεις του πρώην προέδρου Σάλεχ, με αποτέλεσμα τη μείωση της πίεσης. «Τα σαουδαραβικά αεροπορικά πλήγματα έχουν στοχεύσει ευθέως τις πιο αποτελεσματικές δυνάμεις εναντίον της αλ Κάιντα στην Υεμένη» αναφέρεται χαρακτηριστικά σε ανάλυση της Stratfor.

H οργάνωση φέρεται να κερδίζει έδαφος «αθόρυβα» εν μέσω του χάους στη χώρα, συγκεντρώνοντας χρήματα, πόρους και εξοπλισμό, ενώ παράλληλα κερδίζει την εύνοια συντηρητικών φυλάρχων στη χώρα, που βλέπουν μια καλύτερη εναλλακτική, ειδικά από τη στιγμή που φαίνεται να επιλέγει μια πιο «ήπια» προσέγγιση διακυβέρνησης. Σε εκτενές δημοσίευμα του Reuters τονίζεται ότι η αλ Κάιντα στην Υεμένη στην ουσία έχει ένα «μίνι κράτος», με περιουσιακά στοιχεία άνω των 100 εκατ. δολαρίων, καθώς και συνεχή έσοδα από τη διαχείριση του τρίτου μεγαλύτερου λιμανιού της χώρας – την «πρωτεύουσα» Μουκάλα, πληθυσμού 500.000. Το Reuters κάνει λόγο για δημιουργία και διαχείριση «κρατικών δομών», με περιπολίες, και, σύμφωνα με προπαγανδιστικό υλικό που προβάλλει, μείωση των φόρων (!) επιβολή δασμών σε πλοία, στρώσιμο δρόμων και ανεφοδιασμό νοσοκομείων.

Η γραμμή αυτή φαίνεται να τηρείται και από την αλ Κάιντα στο Ισλαμικό Μαγκρέμπ (AQMI), που έχει λάβει οδηγία από τον Νασίρ αλ Βαχαΐσι (επικεφαλής της AQAP) να «μην το παρακάνει» όσον αφορά σε φονταμενταλιστικές τάσεις ή υπερβολικά κτηνώδεις συμπεριφορές στο Μάλι. Αυτό (στην περίπτωση του AQMI) δείχνει να εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο «αυτοπροστασίας» από το Ισλαμικό Κράτος, που έχει δείξει βλέψεις επέκτασης στην περιοχή (και ειδικά στη βόρεια Αφρική). Γενικά μιλώντας, η εξάπλωση της ιδεολογίας του Ισλαμικού Κράτους στη βόρεια Αφρική έχει δημιουργήσει την ανάγκη η ηγεσία της οργάνωσης (που δέχτηκε πλήγματα λόγω της επέμβασης της Γαλλίας στο Μάλι) να φανεί ενωμένη στον επίδοξο «σφετεριστή», χωρίς παράλληλα να εγκαταλείπει τους βασικούς σκοπούς της, δηλαδή τη τζιχαντιστική δραστηριότητα (χαρακτηριστικά παραδείγματα οι επιθέσεις σε Μπορυκίνα Φάσο, Ακτή Ελεφαντοστού κ.α.). Αυτό που προωθείται γενικά είναι η ευκαμψία/ ευελιξία, με τα διαφορετικά παρακλάδια της αλ Κάιντα να φαίνονται πρόθυμα να συνεργαστούν, αυξάνοντας ξανά την παρουσία τους στην περιοχή και διατηρώντας αρραγές το «τόξο» της αλ Κάιντα που περνά από τη Σομαλία (Αλ Σεμπάμπ) και την Αραβική Χερσόνησο (AQMI) και διασχίζει τη Συρία (Μέτωπο αλ Νόσρα) και το Αφγανιστάν (Ταλιμπάν), αρχίζοντας πρακτικά από τη δυτική Αφρική και φτάνοντας μέχρι τα Ιμαλάια.

Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας, τα συμπεράσματα που προκύπτουν είναι ότι η αλ Κάιντα φαίνεται να έχει προσαρμοστεί στα δεδομένα όπως αυτά έχουν προκύψει από την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους με πολύ συγκεκριμένους τρόπους: Εκμεταλλεύεται το ότι στο επίκεντρο της προσοχής βρίσκεται μια άλλη τζιχαντιστική οργάνωση, σαφώς πιο ακραίων πρακτικών, προωθεί την εικόνα μιας πιο μετριοπαθούς/ διαλλακτικής δύναμης, ώστε να φανεί ως αξιόπιστη εναλλακτική επιλογή στους ντόπιους πληθυσμούς, εργάζεται πιο «αθόρυβα» στο παρασκήνιο για να ξαναφτιάξει τις δομές και να επουλώσει τα «τραύματά» της και επιδιώκει τη δημιουργία ενιαίου μετώπου/ εικόνας ενότητας, προκειμένου να διατηρήσει τον διεθνή/ πολυεθνικό της χαρακτήρα.

Το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το τι θα συμβεί με το ISIS. Όπως και να έχει πάντως, η πιο μακροπρόθεσμη στρατηγική της αλ Κάιντα δεν καθιστά καθόλου απίθανο να επιζήσει περισσότερο από το Ισλαμικό Κράτος, διατηρώντας τα πρωτεία στο παγκόσμιο τζιχαντιστικό κίνημα.

Δημοφιλή