Όταν κάποιος ακούει για αιγαιοπελαγίτικη αρχιτεκτονική, το μυαλό του πάει αναπόφευκτα σε λευκά, ασβεστωμένα σπίτια με μπλε παραθυρόφυλλα. Είναι αυτό που έχουμε μάθει, αυτό που έχουμε συνηθίσει, αυτό που έχει κάνει τα ελληνικά νησιά γνωστά στα πέρατα του κόσμου μέσα από γραφικές καρτ ποστάλ και ρετρό αφίσες του ΕΟΤ.
Παρά το γεγονός, όμως, πως το μεγαλύτερο κομμάτι της αρχιτεκτονικής των νησιών μας αποτελείται από διάφορες παραλλαγές αυτού του γραφικού μοτίβου, η εξέλιξη στους τρόπους χρήσης των δομικών υλικών και η δημιουργικότητα και η φαντασία πολλών αρχιτεκτόνων που αποφάσισαν πως δε θέλουν να φτιάξουν άλλο ένα νησιώτικο σπίτι-μαγνητάκι ψυγείου αλλά να ενσωματώσουν νέες τεχνικές και ιδέες στον σχεδιασμό και την υλοποίηση των έργων τους, έχει συντελέσει στην εμφάνιση -εδώ και αρκετά χρόνια- ενός νέου κύματος «παραθαλάσσιας» αρχιτεκτονικής. Ο κατάλογος με τα παραδείγματα είναι μεγάλος και μέσα σε αυτόν βρίσκουμε από νησιώτικα σπίτια που επαναπροσδιορίζουν την έννοια του «παραδοσιακού» μέχρι κτίσματα που έρχονται από το -όχι πολύ μακρινό- (θαλασσινό) μέλλον.
Το αρχιτεκτονικό γραφείο του Νικηφόρου Φωκά προσεγγίζει την αρχιτεκτονική πράξη με διερευνητική ματιά, ευαισθησία αλλά και αρκετά καλλιτεχνική διάθεση, κάτι που οφείλεται εν μέρη και στην έμφυτη κλίση του αρχιτέκτονα στα εικαστικά.
Ο Νικηφόρος Φωκάς έχει να παρουσιάσει ένα πλούσιο αρχιτεκτονικό έργο, εδώ όμως θα ασχοληθούμε με το πιο χαρακτηριστικό, ίσως, κτίσμα του (τουλάχιστον όσον αφορά στη θεματική «αρχιτεκτονική και θάλασσα»), έναν μικρό ξενώνα σε μορφή περιστερώνα, στο αγαπημένο του νησί, την Μύκονο. Τόσο από αισθητική όσο και από πρακτική άποψη, ο ιδιαίτερος αυτός ξενώνας αποτελεί παράδειγμα άψογου συνδυασμού σωστής χρήσης της παράδοσης, εκμετάλλευσης της τοποθεσίας και σύγχρονης ματιάς πάνω σε κάτι που έχει αφήσει το σημάδι του στην ιστορία του τόπου και μετατροπής του σε κάτι χρηστικό μεν, με σεβασμό προς την ιστορία του δε. Άλλωστε ο ίδιος ο κ. Φωκάς πιστεύει πως η ανώνυμη λαϊκή αρχιτεκτονική ήταν ανέκαθεν βιοκλιματική και πως οι ποιότητες που φέρει πρέπει να είναι στα ζητούμενα κάθε σύγχρονης μελέτης.
Πώς προκύπτει όμως η ιδέα για έναν ξενώνα σε μορφή περιστερώνα; Ποιες και πόσες είναι οι δυσκολίες που προκύπτουν κατά την εκτέλεσή του; Και, κυρίως, πώς αξιοποιείς το περιβάλλον του νησιού και τις φυσικές ιδιότητες των υλικών για να κατασκευάσεις μια τέτοιο κατοικία;
Ο Νικηφόρος Φωκάς μας απάντησε σε όλα αυτά τα ερωτήματα και μας ξενάγησε στον υπέροχο ξενώνα-περιστερώνα του:
«Το καλοκαίρι στις Κυκλάδες είναι ευλογημένο. Το κλίμα, το τοπίο, η θάλασσα μοναδικά. Η υπαίθρια διαβίωση ευνοείται.
Ο ήλιος κι ο αέρας όμως μπορεί να είναι τραχείς. Μικρά προστατευμένα κελιά με αξιοποίηση των γύρω άυλων ανταποκρίνονται ιδανικά στις συνθήκες. Η ανάγκη για ένα μικρό ξενώνα, προσθήκη στην πλάγια μιας εξοχικής κατοικίας στη Μύκονο, εμπνευσμένης από το τοπικό αρχιτεκτονικό ιδίωμα, οδήγησε στην ιδέα του περιστερώνα.
Το πολύ μικρό μέγεθος ευνοούσε στην ενσωμάτωση μορφολογικών στοιχείων της παράδοσης, χωρίς κακοποίηση της κλίμακας και των αναλογίων.
Δεν υπάρχουν δυσκολίες, όταν στεγαστικές ανάγκες και στιλιστική άποψη μπορούν να ταιριάξουν. Η ιδέα ήταν ξεκάθαρη, η πετρά ήταν του χωραφιού, βρήκα τα εργατικά χεριά που χρειαζόμουν και φτιάξαμε ένα μικρο χειροτέχνημα.
Πέτρα-πέτρα οδήγησα την εκτέλεση, δεν ήταν δύσκολο, δεν είχε περίπλοκες κατασκευές και εγκαταστάσεις ούτε επεμβάσεις τρίτων, ήταν πολύ ευχάριστο και γρήγορο. Το κλίμα, το τοπίο και το τοπικό ιδίωμα (όχι κατ' ανάγκην ο μιμητισμός) είναι κυρίαρχοι συντελεστές της αρχιτεκτονικής σύνθεσης στο νησί. Η πετρά προσφέρει μεγάλη θερμική αδράνεια, το ξύλο αντέχει καλύτερα από το σίδερο στην αλμυρά και την υγρασία και ο άσβεστης «εξαγνίζει» τους τοίχους. Βεβαία δεν μπορούν να συμβαδίσουν παραδοσιακές τεχνικές και υλικά με τις απαιτήσεις σύγχρονων “υπερκαταστημάτων”, άλλα νέα υλικά και τεχνικές φιλικές προς το περιβάλλον (πολλές φορές εμπνεόμενες από την παράδοση ή και χρησιμοποιώντας τις ίδιες πρώτες ύλες) επείγει να ενσωματωθούν σε κάθε κατασκευή στον πλανήτη».
