«Τι μεσολαβεί από το 0 έως το 1;»
Αυτή είναι η πρώτη φράση στην «Ουράνια Μηχανική» της Μάρως Δούκα, ένα βιβλίο που εντρυφεί στην ανθρώπινη φύση μπλέκοντας το πραγματικό με το φαντασιακό και το κατανοητό με το ακατανόητο.
Ο Γαλαξίας του Αντώνη Φωνιαδάκη προσπαθεί να απαντήσει στο ίδιο ακριβώς ερώτημα, έχοντας κι αυτός στον πυρήνα του τον άνθρωπο αλλά ξεκινώντας από μια πολύ πιο γενική αφετηρία: το ίδιο το χάος που τον/μας δημιούργησε.
Το μεσημέρι της Πέμπτης βρεθήκαμε στην Σκηνή Μαρίκα Κοτοπούλη του Θεάτρου ΡΕΞ για να παρακολουθήσουμε μία από τις πρόβες του «Γαλαξία», της πρώτης συμπαραγωγής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του Εθνικού Θεάτρου στην ιστορία των δύο κορυφαίων ελληνικών θεσμών. Και ποιος πιο ιδανικός για να επιχειρήσει αυτό το εγχείρημα από τον Αντώνη Φωνιαδάκη, το διεθνή χορογράφο που ανέλαβε το Μπαλέτο της Λυρικής Σκηνής στις αρχές Σεπτεμβρίου; Στο Γαλαξία, χορευτές του Μπαλέτου της ΕΛΣ, χορευτές «ελεύθεροι επαγγελματίες» (όπως μας τους σύστησε ο Φωνιαδάκης) και δύο ηθοποιοί του Εθνικού Θεάτρου, συνεργάζονται για να δώσουν ζωή στο πείραμα του Αντώνη Φωνιαδάκη να προσπαθήσει να παρουσιάσει την έννοια της απαρχής και της ώσμωσης που δημιουργείται όταν στοιχεία πρωτόγνωρα μεταξύ τους έρθουν σε επαφή. Ο χορός με το θέατρο, το κλασικό με το μοντέρνο, το κενό με την ύλη, το σκοτάδι με το φως, το 0 με το 1.
Στο πρώτο απόσπασμα, ο ρυθμός κλιμακώνεται γρήγορα, οι κινήσεις από αρμονικές γίνονται νευρικές, σχεδόν σπασμωδικές και ο λόγος κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο, πότε ως ηχογραφημένο απόσπασμα από το έργο κάποιου φιλοσόφου ή επιστήμονα που μιλά για τη γέννηση ή το τέλος του κόσμου και πότε από τα στόματα των δύο ηθοποιών, οι οποίοι απαγγέλνουν αποσπάσματα ταινιών επιστημονικής φαντασίας και στοιχεία για το σύμπαν από αρχεία της NASA, μιλώντας γρήγορα, αγχωτικά, σχεδόν με κομμένη την ανάσα. Νιώθεις σαν να βρίσκεσαι μέσα σε ένα νευρικό σύστημα από το οποίο περνούν ταυτόχρονα δεκάδες χιλιάδες σκέψεις και πληροφορίες. Ο Γαλαξίας αρχίζει να δημιουργείται.
Στο δεύτερο απόσπασμα, το σκηνικό αλλάζει. Οι τόνοι πέφτουν, ο ρυθμός γίνεται πιο σταθερός, η αίσθηση που αποπνέει η κίνηση των χορευτών είναι πιο γήινη και τα σώματά τους φλερτάρουν το ένα με το άλλο, έρχονται σε επαφή επειδή την αποζητούν και όχι επειδή κάποιος του ωθεί. Τα πρώτα σημάδια ζωής κάνουν την εμφάνισή τους στο Γαλαξία.
Ήταν δύο σύντομα κομμάτια, στις ακόμα υπό εξέλιξη πρόβες, στάθηκαν όμως αρκετά για να μας πείσουν πως η παράσταση που θα δούμε τον Νοέμβριο στο ΡΕΞ δεν θα μοιάζει σε τίποτα από όσα έχουμε δει τελευταία στην πολιτιστική σκηνή της χώρας, τουλάχιστον σίγουρα όχι από Έλληνα δημιουργό.
Ο Γαλαξίας αποτελείται από τέσσερα μέρη: το Εργαστήριο, το Διάστημα, το Ηφαίστειο ή Αρχή της Ζωής και τον Άνθρωπο. Το τελευταίο κομμάτι είναι και το βασικό στοιχείο γύρω από το οποίο στήνει κάθε φορά τα έργα του ο Φωνιαδάκης, ο πυρήνας κάθε δουλειάς του, όπως θα μας πει και ο ίδιος λίγο αργότερα. Το ανθρώπινο ον, καρπός τυχαίων οργανικών ενώσεων, ένα ον που δεν αρκείται στο χώρο που τον περιβάλλει και στο χρόνο που του αναλογεί, που διερωτάται από την πρώτη νοήμονά του μέρα ποια είναι η απώτατη καταγωγή του κόσμου του και προσπαθεί να κατανοήσει (όπως και η παράσταση αλλά και η ίδια η τέχνη του χορού) το πέρασμα από την αποδόμηση και την αποκωδικοποίηση στην ανασύνθεση ενός καινούργιου χώρου. Κείμενα επιστημονικά, διάλογοι αστροναυτών, στίχοι, ορισμοί διαστημικών αντικειμένων, κ.ά., μαζί με τη μουσική των Γκυαίργκυ Λίγκετι, Ιάννη Ξενάκη, Ζυλιέν Ταρρίντ, συνοδεύουν τους χορευτές και τους δύο ηθοποιούς στο αστρικό τους ταξίδι.
Παρακάτω, ο Αντώνης Φωνιαδάκης μας μιλά για το Γαλαξία του, τη σχέση του με τη φαντασία και την πραγματικότητα, την κατάσταση του χορού στην Ελλάδα αλλά και για την ιστορική συνεργασία Λυρικής και Εθνικού και πώς της έδωσε πνοή.
«Το έργο αποτελείται από τέσσερα μέρη, κάθε ένα ξεχωριστό, με διαφορετικό στυλ και συγκεκριμένο κώδικα έρευνας, που όμως λειτουργούν ως σύνολο. Όλα αυτά τα αποσπασματικά μέρη έχουν μια συνοχή, στο κεφάλι μου τουλάχιστον, και λειτουργούν έτσι ώστε τα πράγματα που βλέπει ο θεατής πάνω στη σκηνή να ξεδιπλώνονται χωρίς να αποκαλύπτονται και να δημιουργείται αυτό το μυστήριο στη δράση, όπως γενικά υπάρχει ένα μυστήριο στην έννοια της δημιουργίας. Με ενδιαφέρει το αποτέλεσμα να έχει την αίσθηση του ενιαίου. Δε φοβάμαι την αποσπασματικότητα».
«Όταν δέχτηκα την πρόταση από το Εθνικό για μια συμπαραγωγή με την Λυρική, είδα λίγο τα δεδομένα και αυτά ήταν δύο συντεταγμένες που έρχονται μαζί για να δημιουργήσουν κάτι νέο. Αυτό ασυναίσθητα με οδήγησε στην ιδέα της «αρχής». Σε κάποια κομμάτια του έργου είναι έντονο το στοιχείο του λόγου. Έπρεπε να συνεργαστώ με δύο ηθοποιούς, το οποίο είναι κάτι πρωτόγνωρο για εμένα. Πάνω σε αυτή την ιδέα άρχισα να σκέφτομαι τι σημαίνει αρχή, ποιος φόβος υπάρχει, ποιο μυστήριο, και κοιτάζοντας κάποια στιγμή όσα συνέβαιναν γύρω μου, κατάλαβα πως δεν ήθελα να στήσω το έργο πάνω σε κάτι πραγματικό, δεν ήθελα να το κάνω σε κοινωνικό επίπεδο ή σε πρακτικό επίπεδο καθημερινής ζωής, ήθελα να δώσω την αίσθηση του από που προέρχονται όλα αυτά. Κοιτάζοντας τον ουρανό τα βράδια βλέπουμε ένα σύνολο πραγμάτων που ακόμα δεν μπορούμε να αποκωδικοποιήσουμε. Και εκεί ακριβώς πάτησα και ξεκίνησα μια έρευνα γύρω από το σύμπαν για να μπορέσω να πάρω ιδέες που, όμως, εφάπτονται στη δημιουργική διαδικασία οποιουδήποτε καλλιτέχνη. Δεν είναι τόσο σημαντικό, εν τέλει, το νόημα της παράστασης όσο η όλη διαδικασία που περάσαμε για να τη δημιουργήσουμε».
«Από την πλευρά μου, επειδή δεν μπήκα σε μονοπάτια σκέψης τύπου «πώς θα σκεφτόταν το Εθνικό» και επειδή δεν είχα ταμπού και κανόνες, δεν δυσκολεύτηκα καθόλου με τη συνεργασία μας με το Εθνικό. Όλα τα νέα στοιχεία που προστέθηκαν -όπως αυτό του λόγου, που δεν είναι κάτι με το οποίο ασχολούμαστε συχνά στο χορό, για αυτό και ζήτησα τη βοήθεια της Έρις Κύργια για να με καθοδηγήσει- τα θεώρησα κομμάτια του σύμπαντός μου. Όσο για τα παιδιά του Εθνικού, τους δύο ηθοποιούς, από την πλευρά τους σίγουρα ήταν μια πρόκληση να απεικονίσουν με σωματικό τρόπο τις ερμηνείες τους, θα δείτε πως συνεργάζονται σε μεγάλο μέρος του έργου με τους χορευτές, και από την πλευρά μου προσπαθούσα να τους δώσω εικόνες για να τους βοηθήσω ή τεχνικές οδηγίες. Άρα ήταν ένα σχεδόν οργανικό πάντρεμα που όμως δεν ένιωσα ούτε στιγμή πως δεν το καταλαβαίνω ή πως δεν το πιστεύω, μπορεί να ακούγεται υπερβολικό αλλά δεν βρήκα καμία δυσκολία. Άλλωστε, όταν παίζει κάποιος, ποια είναι η δυσκολία;».
«Η επιλογή της μουσικής έγινε με ένα πολύ συγκεκριμένο γνώμονα. Η μουσική του Ligeti είναι βασισμένη στη χορωδία και έχει ήδη χρησιμοποιηθεί στο 2001: A Space Odyssey. Έχει κάτι απόκοσμο αυτή η μουσική. Και επιλέχθηκε συγκεκριμένα επειδή ήθελα να δώσω ένα εκτόπισμα από τη πρώτη σκηνή, η οποία είναι πιο «μαθηματική», δουλέψαμε πάνω στην ιδέα ενός «εργαστηρίου», σαν μικροί επιστήμονες που έχουν δεδομένα και τα επεξεργάζονται και προσπαθούν να τα κατανοήσουν και να τα φέρουν μαζί. Από την άλλη η μουσική του Ξενάκη με ενδιέφερε πάρα πολύ γιατί έχει ένα παλμό που μπορεί να θυμίσει μικρές εκρήξεις ή την αίσθηση των πρώτων παλμών και αντιδράσεων που υπήρξαν πάνω στη Γη».
«Μου αρέσει η έννοια του ρυθμού, του χάους, της ανισορροπίας. Πειραματίζομαι σε αυτό το έργο και αυτός ο πειραματισμός μου δίνει μια ελευθερία να υπερασπιστώ οτιδήποτε».
«Πάντα το ανθρώπινο στοιχείο υπερισχύει στη δουλειά μου, δεν υπάρχει περίπτωση να κάνω κάτι και να μην επικεντρώνω τη προσοχή μου στους ερμηνευτές. Είναι πολύ σημαντικό πως όλη η παράσταση βασίζεται πάνω τους και θέλω να κλείσω και το έργο πάνω στην έννοια «άνθρωπος». Ο Γαλαξίας συγκεντρώνεται πάνω στην ύπαρξη, στο ανθρώπινο σώμα, ξεκινά από κάτι φαντασιακό στο κεφάλι μου και καταλήγει σε εμάς, γιατί όλα έρχονται από εμάς, βγαίνουν από εμάς και καταλήγουν σε εμάς».
«Πλέον όλες οι τέχνες αλληλοεπηρεάζονται. Έχουν χαθεί οι έννοιες θεάτρου και χορού, ακολουθούνται νέες φόρμες και πιστεύω ότι, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, κάθε τέχνη μπορεί να βοηθήσει την άλλη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, δε θέλω να σταθώ στη λέξη «χοροθέατρο» γιατί με ενοχλεί αυτή η έννοια. Υπάρχουν, φυσικά, παντρέματα, αλλά αυτή τη στιγμή ας σταθούμε στο ότι το Εθνικό είχε τη σωστή κρίση να δημιουργήσει ένα τμήμα χορού. Γιατί ο χορός στην Ελλάδα χρειάζεται μεγάλη υποστήριξη, είναι η πλέον παρατημένη τέχνη στη χώρα. Εγώ, ως διευθυντής του Μπαλέτου της Λυρικής, έχω τη τύχη για πρώτη φορά να πλαισιώνομαι από χορευτές, να έχω μια φωνή και να προσπαθώ να αναμορφώσω και να αναδείξω τη δυνατότητα της Λυρικής. Αλλά βλέπω πως ζουν συνεργάτες και φίλοι χορευτές αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα και η κατάσταση είναι τρομερά δύσκολη. Είμαι ευγνώμων για την ευκαιρία που μου έχει δοθεί αλλά αυτή η προσπάθεια πρέπει να συνεχιστεί και το Εθνικό να καταλάβει πως υπάρχουν μορφές τέχνης που μπορεί να μην πλησιάζουν αισθητικά τη δική του μορφή αλλά έχουν μια αξία που μπορεί να σταθεί δίπλα του και να μάθει από αυτές. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρξει εξέλιξη».
«Είμαι ένας άνθρωπος που γενικά ζω στη φαντασία, στον κόσμο μου. Παρατηρώ την πραγματικότητα, ζω σε αυτή, ταλαιπωρούμαι από αυτή αλλά όταν ανεβαίνω στη σκηνή μου δίνεται η ευκαιρία να αποδράσω. Δεν είμαι ρεαλιστής. Στην τέχνη δεχόμαστε συνέχεια προκλήσεις και στη δουλειά μου βρίσκομαι σε συνεχή έρευνα, δε σταματάω ποτέ σε κάτι. Αλλά η σταθερή μου τάση είναι να δραπετεύω, να βλέπω την ομορφιά και το παράδοξο και το λυρικό και να μπορώ να το προσφέρω στο κοινό. Το να κάνω ένα σχόλιο παραπάνω για τον προβληματισμό που ζούμε, φυσικά θα προκαλέσει ενδιαφέρον και θα συζητηθεί, αλλά θεωρώ πως άλλο τόσο έχει ανάγκη ο κόσμος το να μπορέσει να ανοιχθεί σε κάτι διαφορετικό, σε έναν άλλο τρόπο σκέψης των πραγμάτων. Μπορεί κιόλας να βοηθήσει το να ξεχάσουμε μια κατάσταση για λίγο, να πάρουμε μια ανάσα και να επιστρέψουμε σε αυτή με νέες ιδέες. Ο Γαλαξίας είναι ένα πολύ ωραίο μοίρασμα μεταξύ της προσωπικής μου χαράς και της ευθύνης που παρουσιάστηκε να κάνω κάτι για αυτούς τους δύο μεγάλους οργανισμούς. Και πιστεύω ότι όταν κάποιος δουλεύει σε συντεταγμένες που χαίρεται ο ίδιος και ταυτόχρονα προβληματίζεται και αντιμετωπίζει δυσκολίες, είναι ό,τι καλύτερο. Με ενδιαφέρει κάθε φορά στις συνεργασίες μου να καταλαβαίνω τις ανάγκες των ανθρώπων με τους οποίους δουλεύω και να καταλαβαίνω πώς θα τις χρησιμοποιήσω για να προχωρήσουμε μαζί, καθένας με τον τρόπο του. Ζω λοιπόν στην πραγματικότητα, αλλά η έρευνα που κάνω και η δράση μου είναι έξω από αυτήν».
INFO
Γαλαξίας του Αντώνη Φωνιαδάκη
Συμπαραγωγή Εθνικό Θέατρο - Εθνική Λυρική Σκηνή
Θέατρο ΡΕΞ - Σκηνή "Μαρίκα Κοτοπούλη"
3, 4, 5, 6, 10, 11, 12, 13, 17, 18, 19, 20, 24, 25, 26, 27 Νοεμβρίου 2016
Ώρα έναρξης 20.00 (Κυριακές στις 19.00)
Μουσική: Γκυαίργκυ Λίγκετι, Ιάννης Ξενάκης, Ζυλιέν Ταρρίντ
Σύλληψη – Χορογραφία – Σκηνοθεσία - Κοστούμια: Αντώνης Φωνιαδάκης