Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, ο πρόεδρος της ΕΥΔΑΠ, Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, Δρ. Υδρογεωλόγος, μας μιλά για το πώς η χώρα μας διαχειρίζεται το πιο πολύτιμο φυσικό αγαθό: το νερό.
Ποιες προκλήσεις αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα μας στο ζήτημα της διαχείρισης των υδάτινων πόρων;
Το ερώτημα θα μπορούσε να απαντηθεί πολύ απλά: Στη χώρα μας θα πρέπει επιτέλους να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για μια Ολοκληρωμένη Διαχείριση Υδατικών Πόρων (Ο.Δ.Υ.Π.) σε επίπεδο Λεκάνης Απορροής. Σήμερα οι συνθήκες αυτές δεν υφίστανται σε ικανοποιητικό επίπεδο.
Γιατί δεν έχουμε Ο.Δ.Υ.Π. και γιατί μέχρι σήμερα υπάρχει σοβαρό έλλειμμα;
Οι λόγοι πρέπει να αναζητηθούν:
- Στο έλλειμμα περιβαλλοντικής συνείδησης στην ελληνική κοινωνία.
- Στη φαινομενική επάρκεια ενός μεγάλου μέρους της χώρας και στην μη ανάδειξη των προβλημάτων ποιοτικής υποβάθμισης της προσφοράς.
- Στην παρελθούσα, σαν αποτέλεσμα των παραπάνω, πολιτική αδιαφορία.
- Στην ελλιπή οργανωτική διάρθρωση σε επίπεδο κρατικών φορέων με αρμοδιότητα στο αντικείμενο και
- Στις εγγενείς αδυναμίες της Δημόσιας Διοίκησης και στην έλλειψη ενδιαφερόντων των στελεχών της που προκύπτει από τα παραπάνω.
Πού βρισκόμαστε σήμερα, όσον αφορά την ανάπτυξη του συστήματος Διαχείρισης των Υδατικών Πόρων;
Καταρχάς, θα πρέπει η αναγκαιότητα και το αίσθημα υποχρέωσης για την Ο.Δ.Υ.Π. να επιβάλει όλες εκείνες τις ενέργειες στις οποίες πρέπει να προβούμε, ώστε αυτή η χώρα να αποκτήσει τη θεσμική, διοικητική, επιστημονική, επιχειρησιακή επάρκεια, για να πετύχει.
Είναι αλήθεια ότι σήμερα γίνεται μια πολύ μεγάλη προσπάθεια, ώστε να υπάρξει επάρκεια σε θεσμικό επίπεδο. Όμως παραμένει, σε μεγάλο βαθμό, η ανεπάρκεια σε επιστημονικό, διοικητικό, επιχειρησιακό και διαχειριστικό επίπεδο. Αυτό δεν οφείλεται κατ’ ανάγκη στην ένδεια του υπαλλήλου αλλά στο γεγονός ότι η αρχή «ο κατάλληλος άνθρωπος σε κάθε θέση» είχε ελλιπή εφαρμογή. Τελευταίως, φαίνεται ότι και στο επίπεδο αυτό κάτι αλλάζει.
Όμως, για να μπούμε στην διαδικασία πλήρους ανάπτυξης του συστήματος Διαχείρισης των Υδατικών Πόρων, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι:
- Ο τρόπος διαχείρισης του νερού ενός κράτους θα αποτελεί την ειδοποιό διαφορά μεταξύ ανάπτυξης και οπισθοδρόμησης.
- Τα κράτη, που διαχειρίζονται άψογα το νερό με το μικρότερο κόστος θα έχουν ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.
- Τα κράτη που αποτυγχάνουν, θα επιβαρύνουν τους πολίτες με επιπλέον φόρους ή θα στερούν άλλους τομείς της οικονομίας από πολύτιμους πόρους.
Συνειδητοποιώντας αυτά, θα πρέπει να μιλήσουμε πλέον για Σχέδια Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής (Σ.Ο.Δ.Λ.Α).
Ποια είναι τα κύρια εμπόδια και πώς θα ξεπεραστούν;
Μεταξύ των παραγόντων που συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας αρνητικής κατάστασης, μπορούν να αναφερθούν:
- Η απουσία συντονισμού των Διευθύνσεων Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης και η αδράνεια των οργάνων σε Περιφερειακό και Εθνικό επίπεδο. Οφείλουμε να πούμε ότι τελευταία τείνει να αλλάξει η κατάσταση καθώς γίνεται προσπάθεια να λειτουργήσουν τα Περιφερειακά Συμβούλια Υδάτων, αλλά και το Εθνικό Συμβούλιο Υδάτων.
- Η ανεπαρκής επικοινωνία ή η κακή συνεργασία τόσο μεταξύ αυτών που δραστηριοποιούνται στον τομέα των υδάτων, όσο και με τους άλλους ενδιαφερόμενους.
- Η αδράνεια των υπηρεσιών ή η μη εμπλοκή σημαντικών φορέων του δημόσιου τομέα χωρίς λόγο.
- Η ανύπαρκτη ή επιφανειακή εμπλοκή των ενδιαφερομένων και η απουσία δράσεων ευαισθητοποίησης του κοινού.
- Η έλλειψη σχεδιασμού και «πυροσβεστική» λειτουργία.
- Η υποτίμηση του απαιτούμενου ανθρώπινου δυναμικού και των οικονομικών πόρων.
Στην προσπάθεια αυτή πρέπει να διαθέτουμε:
- Υψηλού επιπέδου επιστημονική κατάρτιση στελεχών
- Ευέλικτο σχήμα
- Επιχειρησιακή ετοιμότητα
- Οικονομική ανεξαρτησία και
- Ταχύτητα στην λήψη και εφαρμογή των αποφάσεων
Πρέπει να πούμε ότι το ανθρώπινο δυναμικό θα πρέπει να επιλέγεται, όσο και αν φαίνεται ρομαντικό για την σημερινή κοινωνία και με κριτήρια ευαισθησίας προς τα ευρύτερα θέματα του περιβάλλοντος. Οι κανόνες του Δημοσίου, όπως αυτοί ισχύουν σήμερα, βάζουν εμπόδια.
Ποια είναι τα κύρια συστατικά της επιτυχίας (ή της αποτυχίας) και κάτω από ποιες συνθήκες;
Τα επιτυχή παραδείγματα Σχεδίων Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής τείνουν να χαρακτηρίζονται από:
- Διαδικασία προσέγγισης του προβλήματος βήμα-βήμα, λαμβάνοντας υπόψη τα αναπτυξιακά, κοινωνικά και πολιτιστικά προγράμματα όλων των φορέων σε επίπεδο Λεκάνης Απορροής Ποταμού. Επαλήθευση των αποτελεσμάτων και αναγνώριση των επιπτώσεων σε κάθε στάδιο.
- Ρεαλισμό σε σχέση με την υφιστάμενη πληροφορία και την υποδομή σε επίπεδο επιστημονικό, τεχνολογικό και δομών.
- Άνοιγμα και σοβαρή δέσμευση για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού και την ενεργό συμβουλευτική συμμετοχή του. Πρέπει να κάνουμε καθημερινή πρακτική μας την ενημέρωση αλλά και τη δομημένη, πολύπλευρη και ολοκληρωμένη ευαισθητοποίηση του κοινού.
- Δέσμευση για συνεχή εντεινόμενη ενημέρωση στις προόδους της επιστήμης και της τεχνολογίας, πληροφόρηση για τα τεκταινόμενα στα αντικείμενα που αφορούν στη διαχείριση υδατικών πόρων καθώς και συνθετική αποτελεσματικότητα. Τα θεματικά αντικείμενα των Σ.Ο.Δ.Λ.Α. είναι πολλά και ο σχεδιασμός δεν μπορεί παρά να γίνει από εξειδικευμένους και συνεχώς ενημερωμένους επιστήμονες.
- Καινοτόμο σκέψη. Πρέπει να είμαστε ανοιχτοί προς τις καινοτόμες προσεγγίσεις . Να διατηρούμε το δοκιμασμένο και λειτουργικό παλαιό και να ενσωματώνουμε το καινούργιο.
Ποιες πρέπει να είναι οι λογικές της Διαχείρισης Υδατικών Πόρων σε επίπεδο Λεκάνης Απορροής;
Μεταξύ άλλων και κατά προτεραιότητα θα πρέπει να πρυτανεύσουν οι λογικές:
- Της διατήρησης της δίαιτας του πόρου και της προστασίας του περιβάλλοντος, που επιτυγχάνονται με ένα σχεδιασμό που να έχει χαρακτηριστικά μακροπρόθεσμου, χωρίς να χάνει τα στοιχεία του βραχυπρόθεσμου.
- «Ούτε μια σταγόνα στη θάλασσα ούτε μια σταγόνα στην ατμόσφαιρα.
- Έργα πολλαπλού σκοπού
- Των προτεραιοτήτων σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο
- Της αντιστοίχισης της ποιότητας με τις χρήσεις
- Της ισόρροπης και ισορροπημένης ανάπτυξης
- Της οικονομικότερης λύσης όταν όλα τα προηγούμενα έχουν τηρηθεί
Πέραν των ανωτέρω, αλλά και παράλληλα με αυτά, υπάρχει η πολιτική διάσταση του προβλήματος.
Πρόκειται για μια σημαντική διάσταση, καθώς το περιβάλλον (και το υδατικό) αντιμετωπίζεται διαφορετικά, ανάλογα με τη φιλοσοφία του ισχύοντος οικονομικού (πολιτικού) συστήματος.
Σε ένα οικονομικό σύστημα, όπου το περιβάλλον εντάσσεται στον κανόνα του μονόπλευρου ισοζυγίου κόστους-οφέλους, η προστασία του έχει αποκλειστικά χαρακτήρα κατασταλτικό και προκαλείται από τα αδιέξοδα, στα οποία, αναπόφευκτα, οδηγεί η διαδικασία αυτή.
Σε ένα οικονομικό σύστημα, όπου η μεγιστοποίηση του κέρδους δεν είναι το αποκλειστικό (ούτε, πολλές φορές, το καθοριστικό) κριτήριο ανάπτυξης, η προστασία του περιβάλλοντος, είτε αποτελεί η ίδια κριτήριο, είτε προκύπτει έμμεσα από τα κριτήρια περιφερειακής ανάπτυξης, ορθολογικής εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων, αποκατάστασης της φυσικής και γεωλογικής ισορροπίας, της σχεδιασμένης παραγωγής, της χωροταξικής μελέτης και, τελικά, του εθνικού σχεδιασμού ανάπτυξης.
Ελπίζουμε ότι, οι διαφορές ανάμεσα στις δύο αυτές φιλοσοφίες θα αμβλυνθούν εξ αιτίας των αναγκών αντιμετώπισης των συσσωρευμένων σοβαρών προβλημάτων και κάτω από την πίεση που ασκείται, λόγω της ανάπτυξης της οικολογικής συνείδησης σε μεγάλα τμήματα της κοινωνίας και, ιδιαιτέρα, στις νεότερες γενιές.
Αν δεν συμβεί αυτό, αν δεν υπάρξει περιορισμός και έλεγχος, αν δεν οδηγηθούμε από την λογική, αν δεν υπάρξει σεβασμός προς τα αγαθά που αποτελούν την μήτρα μας, το περιβάλλον, από το οποίο έχουμε προέλθει και στο οποίο επί χιλιετίες έχουμε ζήσει και τέλος αν δεν έχουμε την αίσθηση όλων των άλλων μεγεθών που εξαρτώνται από το νερό ή το επηρεάζουν, η Διαχείριση Υδατικών Πόρων θα αποτελέσει αυτό που οι πρόγονοί μας αποκαλούσαν ύβρη και εμείς κοινωνική απειλή.
Θα θέλατε, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, να στείλετε ένα μήνυμα για το γενικότερο πνεύμα με το οποίο πρέπει ως κοινωνία να διαχειριζόμαστε περιβαλλοντικά ζητήματα και ειδικά το νερό;
Ας παραφράσουμε τις σκέψεις του Οδυσσέα Ελύτη, κατά την απονομή σε αυτόν του Βραβείου Νόμπελ και να πούμε ότι:
- Δεν αρκεί να ονειροπολούμε με την υποδομή που δημιουργήθηκε. Είναι λίγο!
- Δεν αρκεί να πολιτικολογούμε για την Διαχείριση των Υδατικών Πόρων. Είναι Πολύ!
- Όλα αυτά που έχουν δημιουργηθεί είναι υλικά και εργαλεία. Το μέλλον του περιβάλλοντος (ο παράδεισος ή η κόλαση που θα κτίσουμε) θα εξαρτηθεί από το αν είμαστε καλοί ή κακοί αρχιτέκτονες!
- Παρ’ όλη την ανάπτυξη σε μέσα, αλλά και παρ’ όλες τις πιέσεις που δέχονται οι Υδατικοί Πόροι, το βέβαιο είναι ότι: Το μέλλον της Διαχείρισης των Υδατικών Πόρων βρίσκεται στα χέρια των πολιτών, που με την παρουσία τους στα δρώμενα, δημιουργούν ευνοϊκές προς αυτήν κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες!
Όσον αφορά τα περιβαλλοντικά προγράμματα της ΕΥΔΑΠ, πόσοι μαθητές έχουν πάρει μέρος μέχρι τώρα σε αυτά;
H EΥΔΑΠως ο μεγαλύτερος φορέας διαχείρισης της ύδρευσης και της αποχέτευσης της μείζονος περιοχής της Αττικής εστιάζει στην καλλιέργεια της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης της νέας γενιάς με στόχο την αειφόρο διαχείριση και χρήση του νερού και την προστασία του περιβάλλοντος.Για το λόγο αυτό, η Εταιρεία πραγματοποιεί με ιδιαίτερη επιτυχία ένα περιβαλλοντικό πρόγραμμα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης που απευθύνεται κυρίως σε μαθητές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.Το περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Ο Σταγονούλης» υλοποιείται σε επίπεδο σχεδιασμού, οργάνωσης και συντονισμού από το στελεχιακό δυναμικό της Διεύθυνσης Επικοινωνίας και Εταιρικών Σχέσεων. Πιο συγκεκριμένα, από την έναρξη έως και τη λήξη του σχολικού έτους και τρεις μέρες ανά εβδομάδα, οι εκπαιδευτές υποδέχονται στις Μονάδες Επεξεργασίας Νερού της ΕΥΔΑΠ στο Γαλάτσι περίπου 150 μαθητές ημερησίως. Το πρόγραμμα υλοποιείται στην πρόσφατα ανακαινισμένη Αίθουσα Συνεδριάσεων της Εταιρείας, που διαθέτει σύγχρονο οπτικοακουστικό εξοπλισμό και ταυτόχρονα προσφέρει ένα φιλόξενο περιβάλλον για την υποδοχή των μικρών επισκεπτών.Το πρόγραμμα απευθύνεται κυρίως σε μαθητές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και συγκριμένα σε παιδιά των τελευταίων τάξεων του δημοτικού σχολείου, καθώς σε αυτή την περίοδο της εκπαιδευτικής τους διαδρομής τα παιδιά διδάσκονται βασικές έννοιες για τον κύκλο του νερού, τη διαχείρισή του, τον καθαρισμό του, τον βιολογικό καθαρισμό των λυμάτων κ.α.Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι το πρόγραμμα αυτό, με τις απαιτούμενες κάθε φορά αναπροσαρμογές, απευθύνεται εξίσου αποτελεσματικά και σε μεγαλύτερες εκπαιδευτικές βαθμίδες και συχνά πυκνά το παρακολουθούν και μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, φοιτητές, αλλά και ενδιαφερόμενοι φορείς, όπως σύλλογοι, ενώσεις, σωματεία κ.α.
Ποιοι είναι οι στόχοι του προγράμματος;
Το περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Ο Σταγονούλης», ως ένα συμπληρωματικό εργαλείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, επιδιώκει τη διασαφήνιση βασικών εννοιών σχετικά με το νερό και τη διαχείριση του, την κατανόηση περιβαλλοντικών αξιών, την απόκτηση γνώσεων και την καλλιέργεια περιβαλλοντικών ευαισθησιών που μπορούν να μετουσιωθούν σε πρωτοβουλία και δράση από τη νέα γενιά.Στο πλαίσιο της καλλιέργειας της περιβαλλοντικής συνείδησης στη νέα γενιά, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ορθολογική χρήση και την ανάγκη προστασίας των υδατικών πόρων, συνδέοντας έννοιες, όπως «ποιότητα ζωής», «πολιτισμός», «αλληλεγγύη» και «υπευθυνότητα» ως βασικές συνιστώσες ανάπτυξης του πολιτισμού του σύγχρονου ανθρώπου.Τα παιδιά γνωρίζοντας τη μεγάλη διαδρομή που κάνει καθημερινά το νερό για να έρχεται αδιάλειπτα στη βρύση μας και να απολαμβάνουμε κάθε σταγόνα του, αντιλαμβάνονται την επίπονη και μακροχρόνια προσπάθεια του ανθρώπου σε όλες τις φάσεις της ιστορικής του εξέλιξης να το εξασφαλίσει, αναπτύσσοντας ταυτόχρονα και νέες μεθόδους που αναβαθμίζουν την ποιότητα ζωής του και προστατεύουν το περιβάλλον.Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το πρόγραμμα το έχουν παρακολουθήσει πάνω 200.000 μαθητές σχολείων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από την ευρύτερη περιοχής της Αττικής και κάθε χρόνο όλο και περισσότερα σχολεία επιδεικνύουν ενδιαφέρον για να το παρακολουθήσουν.