Η Αθηνά Λινού, καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών και Διευθύντρια του Εργαστηρίου Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Προληπτικής, Περιβαλλοντολογικής και Εργασιακής Ιατρικής, Prolepsis, μιλάει στην HuffPost Greece για το έργο του Prolepsis, τη διατροφή στα ελληνικά σχολεία και τα κρούσματα υποσιτισμού που έχουν αντιμετωπίσει από την έναρξη του προγράμματος, το 2012.
Πώς προέκυψε η ανάγκη της δημιουργίας του Προγράμματος Διατροφής;
Από το 2008 και μετά όλο και περισσότερα άρθρα και δημοσιεύματα αναφέρονταν στην οικονομική κρίση και τις επιπτώσεις της. Περιστατικά λιποθυμιών παιδιών στα σχολεία λόγω πείνας και υποσιτισμού διακοσμούσαν τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και αποτελούσαν κύρια θέματα σε εκπομπές και ειδήσεις. Τα τραγικά αυτά περιστατικά ευαισθητοποίησαν το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, το οποίο προσέγγισε το Ινστιτούτο Prolepsis και πρότεινε την υλοποίηση του Προγράμματος ΔΙΑΤΡΟΦΗ. Επιπλέον, τα υψηλά ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας στην Ελλάδα έκαναν ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη ύπαρξης ενός τέτοιου προγράμματος. Το Πρόγραμμα με κύρια δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και τη συμβολή άλλων δωρητών παρέχει για 4η συνεχή χρόνια σε όλους τους μαθητές των δημοσίων σχολείων που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα ένα καθημερινό μικρογεύμα, στοχεύοντας έτσι στη μείωση της επισιτιστικής ανασφάλειας και στην αλλαγή των διατροφικών συνήθειών τους. Το «υγιεινό» γίνεται καθημερινή συνήθεια πλέον στους μαθητές, την οποία μεταφέρουν και στις οικογένειές τους.
Τι κάνετε ακριβώς; Πώς λειτουργεί το Πρόγραμμα;
Παρέχουμε καθημερινά σε μαθητές δημοσίων σχολείων που βρίσκονται σε κοινωνικοοικονομικά ευπαθείς περιοχές ένα υγιεινό μικρογεύμα. Για παράδειγμα, ένα γεύμα μπορεί να είναι σάντουιτς με κοτόπουλο ή τυρί και λαχανικά, φρέσκο φρούτο εποχής και λευκό γάλα ή γιαούρτι με μέλι 3 φορές την εβδομάδα. Τα γεύματα αυτά παρασκευάζονται από επιλεγμένους προμηθευτές, οι οποίοι διαθέτουν τα απαιτούμενα συστήματα υγιεινής και ακολουθούν συγκεκριμένες αυστηρές προδιαγραφές, τόσο κατά την παραγωγή όσο και κατά τη μεταφορά των γευμάτων στα σχολεία. Επιπλέον, τα γεύματα του Προγράμματος παρασκευάζονται αποκλειστικά με ελαιόλαδο και αλεύρι ολικής αλέσεως, δεν έχουν συντηρητικά και τα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι πάντοτε χαμηλών λιπαρών.
Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείται για τη διανομή των γευμάτων και τη λειτουργία του προγράμματος;
Τα γεύματα παραδίδονται νωρίς το πρωί με φορτηγά-ψυγεία στα σχολεία και διανέμονται στα παιδιά στο πρώτο διάλειμμα. Η κατανάλωση του γεύματος γίνεται αυστηρά στο σχολείο καθώς για αρκετά παιδιά το γεύμα της ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ αποτελεί, δυστυχώς, το μοναδικό κανονικό τους γεύμα μέσα στην ημέρα. Επιπλέον, τα παιδιά τρώγοντας όλα μαζί την ίδια ώρα συνηθίζουν στο υγιεινό καθώς μιμείται το ένα το άλλο. Σημαντικό ρόλο στη λειτουργία του Προγράμματος παίζει η ομάδα συντονιστών, η οποία ελέγχει όλη τη διαδικασία διανομής και αποτελεί τον συνδετικό κρίκο επικοινωνίας μεταξύ των σχολείων και του Ινστιτούτου Prolepsis.
Παράλληλα, καθόλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς πραγματοποιούνται δράσεις για την προώθηση της υγιεινής διατροφής. Διατροφολόγοι και γιατροί του Ινστιτούτου Prolepsis μιλούν σε γονείς και μαθητές για τη σωστή διατροφή, σεφ παρουσιάζουν υγιεινές, εύκολες και νόστιμες συνταγές και αθλητές μιλούν για την αξία της σωματικής δραστηριότητας. Επιπλέον, εκπαιδευτικό υλικό μοιράζεται στους μαθητές στο τέλος της σχολικής χρονιάς.
Πόσο καιρό είστε σε λειτουργία;
Το Πρόγραμμα είναι σε λειτουργία από το 2012, τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων και υλοποιείται από το Ινστιτούτο Προληπτικής, Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής Prolepsis, μία αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία που δραστηριοποιείται στο χώρο της ιατρικής έρευνας, της προαγωγής υγείας, της περιβαλλοντικής και εργασιακής ιατρικής από το 1990.
Πόσα γεύματα έχετε προσφέρει και σε πόσα σχολεία μέχρι σήμερα;
Από το 2012 μέχρι σήμερα έχουμε προσφέρει πάνω από 9.000.000 γεύματα. Κατά τη διάρκεια της πιλοτικής φάσης στο Πρόγραμμα συμμετείχαν 34 σχολεία με 6.272 μαθητές. Κατά το σχολικό έτος 2012-2013 τα σχολεία αυξήθηκαν στα 162 και οι μαθητές στους 25.349. Την περσινή σχολική χρονιά (2013-2014) καταφέραμε να εντάξουμε στη ΔΙΑΤΡΟΦΗ 406 σχολεία με σχεδόν 62.000 μαθητές σε 23 νομούς της χώρας. Φέτος, λόγω μείωσης οικονομικών πόρων η διανομή πραγματοποιείται αρχικά σε 150 σχολεία περίπου, αλλά ευελπιστούμε ότι με την προβολή του Προγράμματος και των αποτελεσμάτων του θα προσελκύσουμε και άλλους δωρητές και υποστηρικτές και η συμμετοχή σχολείων στο Πρόγραμμα θα είναι ακόμα μεγαλύτερη. Δυστυχώς οι αιτήσεις σχολείων που εκκρεμούν ξεπερνούν τις 1000.
Θεωρείτε ότι τα γεύματα που προσφέρονται στις καντίνες των σχολείων, είναι αυτά που θα έπρεπε να σερβίρονται; Καλύπτουν τις ανάγκες των παιδιών;
Αναφορικά με τα προϊόντα που υπάρχουν στα κυλικεία υπάρχει ειδική εγκύκλιος που καθορίζει την πώληση συγκεκριμένων τροφίμων. Ωστόσο, επιβάλλεται να γίνονται αυστηροί έλεγχοι καθώς κάποιες φορές οι παραπάνω προδιαγραφές δεν τηρούνται. Τα προϊόντα που βρίσκονται στα κυλικεία απέχουν κατά πολύ από την ελληνική παραδοσιακή διατροφή, στην οποία στηρίζονται τα γεύματα μας.
Τι πιστεύετε για τις διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων; Ειδικά τα τελευταία χρόνια λόγω συνθηκών, έχουν αλλάξει;
Τα ποσοστά της παχυσαρκίας και ειδικά της παιδικής παχυσαρκίας στη χώρα μας είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά. Η Ελλάδα κατέχει την 1η θέση σε 27 χώρες της ΕΕ με το ποσοστό υπέρβαρων αγοριών να φτάνει στο 44,4% και κοριτσιών στο 37,7%.
Η εμφάνιση της παχυσαρκίας είναι πιο έντονη σε κοινωνίες με χαμηλό εισόδημα όπου οι πολίτες στρέφονται σε εύκολο, γρήγορο και πρόχειρο φαγητό πλούσιο σε θερμίδες και χαμηλό στην θρεπτική αξία, δηλαδή στο junk food. Η έλλειψη πρόσβασης σε υγιεινά και οικονομικά τρόφιμα, η έλλειψη άσκησης, το αυξημένο άγχος, η μεγαλύτερη έκθεση και επιρροή από διαφημίσεις παχυντικών και μη υγιεινών προϊόντων δρουν καταλυτικά στην ύπαρξη παχυσαρκίας και υπερβαρότητας. Επιπλέον, η στέρηση και η υπερκατανάλωση τροφής συμβάλλουν στην απορρύθμιση του μεταβολισμού που ευνοεί την αποθήκευση λιπώδους ιστού κάτω από το δέρμα και γύρω από τα ζωτικά όργανα.
Έχετε έρθει αντιμέτωποι με περιστατικά όπου παιδιά είναι υποσιτισμένα λόγω των οικονομικών συνθηκών της οικογένειάς τους;
Εκπαιδευτικοί μας διηγούνταν συχνά περιστατικά λιποθυμιών μαθητών λόγω υποσιτισμού και πείνας. Τα περιστατικά αυτά σταμάτησαν με την έναρξη του Προγράμματος. Οι αναφορές των εκπαιδευτικών επιβεβαιώνονται και από τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης, το 61% των οικογενειών που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα ΔΙΑΤΡΟΦΗ δεν έχουν πρόσβαση σε επαρκή, ασφαλή και θρεπτική τροφή, αντιμετωπίζουν δηλαδή επισιτιστική ανασφάλεια, με το 25% των οικογενειών να αντιμετωπίζουν πείνα.
Τι επιφυλάσσει το μέλλον για το Πρόγραμμα Διατροφής; Τι στόχους έχετε βάλει;
Βραχυπρόθεσμος στόχος μας είναι η ένταξη περισσότερων σχολείων στο Πρόγραμμα. Ευελπιστούμε ότι η περαιτέρω γνωστοποίηση του Προγράμματος και των αποτελεσμάτων του θα ευαισθητοποιήσει το κοινό και θα συμβάλλει στην εξεύρεση περισσότερων οικονομικών πόρων. Μακροπρόθεσμος στόχος μας είναι να επεκταθούμε και να καλύψουμε όλα τα σχολεία πανελλαδικά αλλά και να υπάρξει αλλαγή στο πρόγραμμα μαθημάτων στα σχολεία και τα παιδιά να λαμβάνουν κανονικό γεύμα την ώρα που βρίσκονται στον σχολικό χώρο σύμφωνα με τα πρότυπα του εξωτερικού.
Κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2013-2014 το Πρόγραμμα ΔΙΑΤΡΟΦΗ έχει πετύχει:
- Ο μέσος δείκτης επισιτιστικής ανασφάλειας μειώθηκε κατά 10,7%
- Το 22,8% των οικογενειών που αντιμετώπιζαν επισιτιστική ανασφάλεια κατά την έναρξη δεν αντιμετώπιζαν στη λήξη του σχολικού έτους.
- Το 30,7% των οικογενειών που αντιμετώπιζαν επισιτιστική ανασφάλεια με ύπαρξη πείνας κατά την έναρξη δεν αντιμετώπιζαν στη λήξη του σχολικού έτους.
- 14,0% των μαθητών που ήταν παχύσαρκοι στην έναρξη, είχαν φυσιολογικό βάρος στη λήξη
- 30,8% των μαθητών που ήταν υπέρβαροι στην έναρξη, είχαν φυσιολογικό βάρος στη λήξη
- 46,5% των μαθητών που ήταν ελλιποβαρείς στην έναρξη, είχαν φυσιολογικό βάρος στη λήξη
- 31,1% των μαθητών που δεν είχαν φυσιολογικό βάρος στην έναρξη έχουν φυσιολογικό βάρος στη λήξη