Η ολοένα αυξανόμενη τεχνολογική πρόοδος έχει πλέον εισάγει στην καθημερινότητά μας έναν τεράστιο αριθμό «υπολογιστών» (με την ευρύτερη έννοια του όρου), διαφόρων μεγεθών, δυνατοτήτων και χρήσεων. Κάποιοι από αυτούς είναι προφανείς και ορατοί «δια γυμνού οφθαλμού» (π.χ., laptops, tablets, κινητά, βιντεοπαιχνίδια), ενώ άλλοι είναι ενσωματωμένοι σε ηλεκτρονικές συσκευές (τηλεοράσεις, πλυντήρια, ψυγεία) ή ακόμα και σε καθημερινά αντικείμενα (π.χ., παιδικά παιχνίδια, κλειδιά, ρούχα, έξυπνες κάρτες, έπιπλα). Επίσης, στο εγγύς μέλλον, η διείσδυση των υπολογιστών προβλέπεται να επεκταθεί στα δομικά υλικά ή ακόμα και στο επίπεδο της ύλης (μια προσέγγιση που ονομάζεται «προγραμματιζόμενη ύλη»), ενώ το Internet of Things (IoT) οραματίζεται την ηλεκτρονική διασύνδεση των περιεχομένων του φυσικού κόσμου (ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγονται αντικείμενα, μετρήσεις μέσω αισθητήρων, αλλά ακόμα και τα ζώα ή οι άνθρωποι) και τον συγκερασμό τους με τον ψηφιακό κόσμο.
Προς το παρόν, όλοι αυτοί οι διαθέσιμοι «υπολογιστές», είναι κυρίως αυτόνομοι και λειτουργούν εντελώς ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον, ενώ, σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό, οι δυνατότητές τους υποαξιοποιούνται. Αν το καλοσκεφτεί κανείς, καθένας από εμάς διαθέτει πλέον στο σπίτι του μια πληθώρα συσκευών κάθε μία από τις οποίες έχει περισσότερη υπολογιστική ισχύ από όση περιελάβανε πριν μερικές δεκαετίες ένα διαστημόπλοιο. Ακόμα και μια κάρτα γενεθλίων που παίζει μουσική όταν ανοίγει, ενδέχεται να περιλαμβάνει έναν ανώτερο μικροϋπολογιστή από αυτόν που χρησιμοποιούσε ένας προσωπικός υπολογιστής τη δεκαετία του '80.
Μια πολύ μεγάλη πρόκληση λοιπόν, είναι η αξιοποίηση όλης αυτής της «πανταχού παρούσας» και «περισσευούμενης» υπολογιστικής ισχύος - η οποία αυξάνεται με εκθετικούς ρυθμούς - για τη βελτίωση των δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής των ανθρώπων. Ένας όρος που χρησιμοποιείται συνήθως για να υποδηλώσει το όραμα αυτό είναι «Ambient Intelligence» (διάχυτη νοημοσύνη) ή επίσης Pervasive Computing ή Ubiquitous Computing.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα επιμέρους προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν είναι πολλά και μεγάλα. Καταρχάς, σε καθαρά τεχνικό επίπεδο απαιτούνται λύσεις οι οποίες θα επιτρέπουν σε «οτιδήποτε» να επικοινωνεί με «οτιδήποτε». Προχωρώντας ένα βήμα παρακάτω, το επόμενο θέμα είναι πως θα μπορεί το «οτιδήποτε» να συνεργαστεί με το «οτιδήποτε» προς ένα κοινό στόχο. Για παράδειγμα, πως θα μπορούν η τηλεόραση, το ψυγείο, η κουζίνα και τα φώτα του σπιτιού σας να συνεργαστούν προκειμένου να κάνουν τη ζωή σας ευκολότερη ή καλύτερη.
Τα πράγματα γίνονται ακόμα δυσκολότερα, όταν στην εικόνα προστεθεί το ανθρώπινο στοιχείο. Πώς θα μπορεί κάποιος να επικοινωνεί με «οτιδήποτε» και το αντίστροφο; Για παράδειγμα, πώς επικοινωνεί κανείς με ένα δωμάτιο, ένα σπίτι, ένα κτίριο, έναν κοινόχρηστο χώρο; Και πως λύνονται οι «παρεξηγήσεις»; Τι γίνεται αν το νεύμα που έκανα προς την τηλεόραση για να χαμηλώσει την ένταση, το εκλάβει το φωτιστικό ως εντολή για να σβήσει, ενώ κάποιο πρόγραμμα ασφαλείας το θεωρήσει ως σήμα κινδύνου; Και τι γίνεται όταν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι ταυτόχρονα με διαφορετικές προτιμήσεις, ανάγκες και προτεραιότητες; Ποιον θα πρέπει να προσπαθήσει να «εξυπηρετήσει» το τεχνολογικά επαυξημένο περιβάλλον και με ποιον τρόπο;
Επόμενη πρόκληση, είναι η κλίμακα του όλου εγχειρήματος. Μια «έξυπνη» συσκευή είναι κάτι προσιτό προς σχεδίαση, ένα δωμάτιο αρκετά πιο δύσκολο, ένα σπίτι πολύ περισσότερο. Τι γίνεται όμως με ένα κτίριο, μια γειτονιά, μια πόλη, ένα νησί, μια χώρα;
Και φυσικά υπάρχουν κάποια πολύ σημαντικά «οριζόντια» θέματα σε όλα τα παραπάνω επίπεδα που αφορούν την ασφάλεια, την προστασία και την ιδιωτικότητα των δεδομένων αλλά και της ζωής των ανθρώπων. Το να σου «κρασάρει» σήμερα το laptop, αποτελεί απλά μια ενόχληση. Τι θα γίνει στο μέλλον όμως αν σου «κρασάρει» το σπίτι, το κτίριο ή η πόλη; Ακόμα χειρότερα, τι θα συμβεί αν κάποιος πάρει στα χέρια του τον έλεγχο του «έξυπνου» περιβάλλοντός σου; Επίσης, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, απαραίτητη προϋπόθεση για το όλο εγχείρημα είναι η συνεχής ανταλλαγή (προσωπικών και μη) δεδομένων μεταξύ «οτιδήποτε». Επομένως προκύπτουν πάρα πολλά θέματα σχετικά με το ποιος, που, πότε και πως, έχει πρόσβαση - και σε ποιες - πληροφορίες, καθώς και με ποιον τρόπο τις διαχειρίζεται.
Εν κατακλείδι, τα επόμενα χρόνια, αναμένονται πολύ μεγάλες και σημαντικές εξελίξεις στον τομέα της Επικοινωνίας Ανθρώπου-Υπολογιστή, οι οποίες ενδέχεται να έχουν τόσο ευεργετικές, όσο και αρνητικές, επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή όλων μας. Όπως και κάθε άλλου είδους «εργαλείο» στα χέρια των ανθρώπων, η Διάχυτη Νοημοσύνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για οποιονδήποτε σκοπό, καλό ή κακό. Απλώς, μια σημαντική διαφορά σε σχέση με το παρελθόν, είναι ότι καθώς οι «υπολογιστές» «συνυφαίνονται» όλο και περισσότερο στην καθημερινότητάς μας, οι σχετικές επιπτώσεις της μιας ή άλλης κατεύθυνσης θα είναι πάρα πολύ πιο σοβαρές. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ινστιτούτο Πληροφορικής του ΙΤΕ έχει ξεκινήσει εδώ και μια δεκαετία ένα μακρόπνοο διεπιστημονικό και διαθεματικό ερευνητικό πρόγραμμα στον τομέα της «Διάχυτης Νοημοσύνης», το οποίο υιοθετεί μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση στη σύλληψη, σχεδίαση, ανάπτυξη, πειραματισμό και αξιολόγηση τεχνολογιών και εφαρμογών για «έξυπνα» περιβάλλοντα.
Η εν λόγω δημοσίευση εντάσσεται σε μια σειρά για τον εορτασμό των 10 χρόνων της Huffington Post μέσω γνωμών ειδικών για τα επόμενα δέκα χρόνια στους τομείς εξειδίκευσής τους. Για να δείτε όλα τα δημοσιεύματα της σειράς, δείτε εδώ.