Οι τραγικές στιγμές στην ιστορία συνήθως κρύβονται στη σκιά, δεν θέλουμε να μιλάμε, ούτε και να τις φέρνουμε στη μνήμη. Σκεπάζονται από μια περίεργη λησμονιά, που πολλές φορές μυρίζει θάνατο. Κι αν στα δικά μας, τα τωρινά χρόνια, οι λέξεις όπως πόλεμος, μάχες ή νεκροί και πετσοκομμένοι τραυματίες, φτάνει στα μάτια μας με χρωματιστές εικόνες, αρκεί ένα ξεσκάλισμα βιβλίων ή ένα χασομέρι, μέσα σε παλιά στρατιωτικά αρχεία για να ξεπηδήσουν φαντάσματα ανθρώπων, όλων εκείνων που χάθηκαν στα ξαφνικά και στο τέλος λησμονήθηκαν.
Όλοι αυτοί δεν είναι άχαροι αριθμοί, ούτε πρόκειται για μυθιστορηματική πλοκή τρανών συγγραφέων. Άνθρωποι, ψυχές που πέρασαν από δίπλα μας, κάποιες φορές μοιάζει να παραμένουν ζεστοί, σαν να έχουν μια ικανότητα, ακόμη και σήμερα, να μας αγγίξουν. Αυτά τα φαντάσματα είναι ικανά να αλλάξουν ρόλους, υπήρχαν και κατακτητές που δεν χωρούσαν μέσα σε φασιστικές στολές, και πήραν τέτοια ρίσκα που τους κράτησαν για πάντα μέσα στη θάλασσα της Καρπάθου.
Ο ερευνητής Δημήτρης Γκαλών έχει καταγωγή από την Τένεδο, ζει και εργάζεται στο Αμβούργο της Γερμανίας, με σπουδές σε Μουσικολογία, Πληροφορική, Βυζαντινολογία και Εθνολογία, όμως η μεγάλη αδυναμία του είναι η κατάδυση σε ναυάγια. Κυριολεκτικά και μεταφορικά, άλλοτε ταξιδεύει, γυρνά τον πλανήτη, φορά στολή και φιάλες οξυγόνου και εξερευνά σε αληθινό χρόνο την ιστορία. Ενώ άλλες φορές «καταδύεται» μέσα στο χρόνο, «βουτά» στα στρατιωτικά αρχεία του 2ου Παγκοσμίου πολέμου και ανασύρει από τη λήθη, ιστορίες που αξίζει να τις γνωρίσουμε και να σταθούμε λίγο παραπάνω.
Μια τέτοια περίπτωση είναι και το φορτηγό πλοίο «Ελληνικό χωριό», με χαρακτηριστικό κλήσης: SZIZ.
-Το πλοίο χτίστηκε το 1892 στα ναυπηγεία Edward Finch & ΣΙΑ ΕΠΕ, Chepstow της Αγγλία, για τους Groningen-Rotterdam Stoomboot Mij. N.V με Ολλανδική τη πρώτη σημαία του. Το 1915, το πλοίο πουλήθηκε και πέρασε στα χέρια των Α. Salomonsen, Kopervik, Νορβηγία και μετονομάστηκε σε SKUTEFJORD.
-Το 1916 πουλήθηκε στην Pedersen, Stavanger, Norw.
-Το 1918 αγοράστηκε από τους H. Waalman, Tønsberg, Norw.
-Το 1919, πέρασε στα χέρια των Αφων Pandeli. Το φορτηγό κόστισε στην Ελληνική εταιρία 14.700 αγγλ. λίρες, και το ξαναβάφτισαν ΔΑΦΝΗ.
-Το 1930 το πήρε ο Αντ Δ. Κωνσταντινίδης, και το μετονόμασε ΕΛΕΝΗ.
-Το 1938, ο Θεόδωρος Θ. Παπαδημητρίου, αγόρασε το φορτηγό και μετενόμασε ELLINICO ΧΩΡΙΟ.
-Το 1941 κατέληξε λάφυρο, στα χέρια του γερμανικού πολεμικού ναυτικού (Kriegsmarine).
-Το συγκεκριμένο πλοίο βρέθηκε στη Κάρπαθο στις 20 Σεπτέμβρη 1943, και με αποστολή τη μεταφορά Ιταλών αιχμαλώτων στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης.
Το πρώτο σήμα που ανάσυρε από τα Γερμανικά στρατιωτικά αρχεία ο Δημήτρης Γκαλών ανοίγει το χορό των ερευνών:
«Η Luftwaffe εντόπισε στα νοτιοανατολικά της Καρπάθου ένα ατμόπλοιο, με πορεία νοτιοανατολική, το οποίο παρά την προσπάθεια να το σταματήσει και να το εξαναγκάσει να επιστρέψει, συνέχισε την πορεία του.
Λόγω του ότι επρόκειτο ξεκάθαρα για ένα ατμόπλοιο το οποίο προσπαθούσε να φτάσει σε εχθρικό λιμάνι της Κύπρου ή της Παλαιστίνης, δέχτηκε αεροπορική επίθεση με αποτέλεσμα να τυλιχθεί από φλόγες. Πρόκειται με μεγάλη πιθανότητα για το ελληνικό ατμόπλοιο «Ελληνικό Χωριό», το οποίο είχε ελληνικό πλήρωμα και μια γερμανική ομοχειρία του αντιαεροπορικού πυροβόλου. Το ατμόπλοιο βρισκόταν σε επιχείρηση μεταφοράς της ιταλικής φρουράς της Καρπάθου. Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα υπάρχουσες πληροφορίες ένα μέρος του ελληνικού πληρώματος παρέμεινε στην Κάρπαθο. Για το τι απέγινε η γερμανική αντιαεροπορική ομοχειρία, δεν έγινε μέχρι τώρα γνωστό. Όπως γίνεται εμφανές, κατάφεραν προφανώς οι Ιταλοί ή να πάρουν από την πλευρά τους ένα μέρος του ελληνικού πληρώματος, ή να προσπαθήσουν να φτάσουν μόνοι τους με το ατμόπλοιο στον εχθρό. Περισσότερα δεν είναι μέχρι στιγμής γνωστά» (σε μετάφραση από τα Γερμανικά από τον Δημήτρη Γκαλών).
Ας ανατρέξουμε λίγες μέρες πίσω από το τραγικό γεγονός:
«Στις 6 Σεπτεμβρίου 1943, δύο μέρες πριν ανακοινωθεί η ανακωχή, έφτασε από τη Κρήτη στα Πηγάδια Καρπάθου, χωρίς πρώτα να ενημερώσουν τους Ιταλούς, 4-5 μοτοτζάτερες και ένα μικρό πολεμικό πλοίο, με ένα Γερμανικό τάγμα 800 ανδρών υπό τον λοχαγό Bethege.
Το πρωι της επομένης ο Ιταλός διοικητής (συνταγματάρχης) Impriani, αν και πήρε θέση μέσα στα χωράφια εναντίνο των Γερμανών αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Τις επόμενες μέρες οι Γερμανοί εκμεταλεύτηκαν την αδράνεια των Ιταλών και σταθεροποίησαν τις θέσεις τους.
Ο Impriani αρνήθηκε σε πρώτη φάση να παραδόσει τα όπλα και το νησί στους Γερμανούς, είχε ήδη ανακοινωθεί η ανακωχή της Ιταλίας με τους συμμάχους (το βράδυ της 8ης Σεπτ. από το ραδιοφωνικό σταθμό της Ρώμης). Όπως φαίνεται έπαιξε ένα δυνατό χαρτί πσραπλάνησης ο Γερμανός λοχαγός Bethege, απείλησε ότι θα καλούσε τα Στούκας από τη Κρήτη για να χτυπήσουν τους Ιταλούς. Αργότερα ο διοικητής Impriani, ομολόγησε στον Hans Vogeler ότι αν γνώριζε ότι δεν υπήρχαν Στούκας δεν θα παρέδιδε την Κάρπαθο.(μαρτυρία στη συνέντευξη του στον Μ. Κασσώτη).
Η διαταγή για την παράδοση του νησιού γράφτηκε από τον ναύαρχο Campioni στις 11 Σεπτεμβρίου 1943, και ανέφερε ότι από 11:35 της ίδιας ημέρας έπαυε να είναι στρατιωτικός διοικητής των Ιταλικών δυνάμεων Αιγαίου και παρέμενε ως πολιτικός διοικητής της Δωδεκανήσου. Προέτρεπε τον Impriani να παραδώσει τα όπλα, και να αποφευχθεί οποιοδήποτε επεισόδιο, ενώ οι αξιωματικοί μπορούσαν να κρατήσουν τα περίστροφά τους και η αστυνομία θα συνέχιζε τη δουλειά της.
Μόλις οι Ιταλοί αφοπλίστηκαν άρχισαν να πανηγυρίζουν, νόμισαν ότι ο πόλεμος τελείωσε και θα επέστρεφαν στη πατρίδα. Σύμφωνα με τα επίσημα συμμαχικά στοιχεία οι Ιταλοί στρατιώτες και αξιωματικούς έφταναν γύρω τους 2500.
Από αυτούς 56 δήλωσαν εθελοντές στρατιωτικοί (KAWI, KAmpf WIllige) και 34 εθελοντές βοηθητικοί (HIWI, HIlfs-WIllige). Η συμφωνία Γερμανών έδινε στους Ιταλούς την Αστυνομία την Τελωνειοφυλακή και ορισμένες θέσεις υπαλλήλων.
Όλοι αυτοί απαριθμούσαν γύρω στους 140 άνδρες».
(Από το βιβλίο «η Κάρπαθος στον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο», του Μανώλη Κασσώτη).
Το «Ελληνικό χωριό» έφτασε στη Κάρπαθο με σκοπό να αναλάβει την τμηματική μεταφορά όλων των αιχμαλώτων στην Κρήτη.
Το πλήρωμα του ήταν Έλληνες και πλοίαρχος αναφέρεται ο Μανώλης Κατσάκογλου. Πάνω στο πλοίο ήταν μια Γερμανική ομάδα, υπεύθυνη και για το αντιεροπορικό όπλο και 550 Ιταλοί αιχμάλωτοι (τον ίδιο αριθμό, αναφέρουν οι Ιταλικές ιστορικές ιστοσελίδες και ο Μανώλης Κασσώτης στην ιστορία Καρπάθου). Στις 20 Σεπτέμβρη 1943, το πλοίο δέχθηκε σφοδρή αεροπορική επίθεση, από έξι συμμαχικά αεροπλάνα beaufighter.
Από το σφοδρό χτύπημα στο «Ελληνικό χωριό» φαίνεται πως υπήρξαν πολλοί νεκροί και δεκάδες τραυματίες. Παραδίπλα βρίσκεται αγκυροβολημένη η Γερμανική μοτοτζάτερα F 308, φορτωμένη και αυτή με αιχμαλώτους δεν γλυτώνει, χτυπιέται και αυτή από τα αεροπλάνα. (invisiblegraves.weebly.com)
Σύμφωνα με τον ιστορικό-συγγραφέα Μανώλη Κασσώτη, αναφέρονται 12 αιχμάλωτοι Ιταλοί νεκροί και περισσότεροι από 70 τραυματίες. Μάλιστα το στρατιωτικό νοσοκομείο Πηγαδιών δεν επαρκούσε, και μέσα σε μια αυλή (στο σπίτι του Λυριστάκη) στήνεται ένα πρόχειρο νοσοκομείο εκστρατείας, που είχε για τέντα ένα μεγάλο κόκκινο σταυρό για να αποφευχθεί ένα πιθανό αεροπορικό χτύπημα. Και ένα τρίτο νοσοκομείο στήνεται στο δημοτικό σχολείο του χωριού Όθος, όπου έστειλαν τους λιγότερο τραυματισμένους. Το θέαμα ήταν τραγικό, γράφει ο Κασσώτης, οι τραυματίες αιμόφυρτοι και σφαδάζοντας από τον πόνο μεταφέρθηκαν από το λιμάνι στο νοσοκομείο.
Τα Πηγάδια Καρπάθου πριν τον πόλεμο
Οι νεκροί Ιταλοί από το χτύπημα στο «Ελληνικό χωριό», όπως καταγράφονται στην ιστορική Ιταλική ιστοσελίδα www.dodecaneso.org:
1.Conterni Antonio (F.) 20-10-1943 - 883
2.Corcelli Michele (art.) 20-10-1943 - 806 Ruvo di Prglia, Via Lampis (Bari)
3.De Filippo Costantino (F.) 20-9-1943 - 895 Viggianello (Potenza)
4.Del Rosso Giovanni (F.) 20-9-1943 893 Campobasso
5.Giliberti Michele (F.) 20-9-1943 - 896 Solofra (Avellino)
6.Lama Ernesto (F.) 20-10-1944 - 899 Napoli, Piazza Gesω e Maria, 15
7.Longobardi Vincenzo (E) 20-9-1943 - 894 Torre Annunziata (Napoli)
8.Mainolfi Antonio (E) 20-9-1943 - 892 Cervinara (Avellino)
9.Mattioli Giulio (Cap.le Mag.) 20-9-1943 - 899 Borzano di Albinea (Reggio Emilia)
10.Ottaviani Giuseppe ((Av.) 20-10-1943 -884 Poggio Berni, Via Borgo Camerano (Forlμ)
11.Perna Nicaso (Av.) 20-9-1943 - 887 Caccamo, Via Palestro, 8 (Palermo)
12.Pignone Vincenzo (F.) 20-9-1943 - 891 Apice, Vico Rosario, 21 (Benevento)
13.Sorbara Guido (S. Ten.) 20-9-1943 - 888 Treviso, Via Generale Cantore, 6
14.Trasmondi Antonio (E.) 20-9-1943 - 902 S. elpidio a Mare (Ascoli Piceno)
Το χτύπημα των συμμάχων δημιούργησε πολλές ζημιές, ωστόσο δεν κατέστρεψε ολοσχερώς το πλοίο. Αμέσως ξεκίνησαν τις επισκευές, έπρεπε επειγόντως να μεταφερθούν οι αιχμάλωτοι εκτός Καρπάθου.
Έξι ημέρες μετά, στις 26/8/1943, το φορτηγό πλοίο «Ελληνικό Χωριό», επισκευάζεται και αποπλέει φορτωμένο Ιταλούς από τα Πηγάδια.
Όπως φαίνεται, έχουν μελετήσει, σχεδιάσει και τελικά, οι αιχμάλωτοι στρατιώτες, πετυχαίνουν την κατάληψη του φορτηγού πλοίου.
Αλλάζουν ρότα, με προφανή το στόχο τους, να φτάσουν σε ένα λιμάνι της Ανατολής, από εκείνα που ελέγχουν οι σύμμαχοι.
- Πολλά τα αναπάντητα ερωτηματικά, πως ξεπέρασαν την ασφάλεια των Γερμανών και αφόπλισαν τους φύλακες τους, οι άοπλοι αιχμάλωτοι;
- Πήραν στη κατοχή τους το πλοίο όσο ήταν δεμένο στο λιμάνι; ή σχεδίασαν και ανέλαβαν δράση μετά την αναχώρηση από τα Πηγάδια Καρπάθου;
Οι Ιταλοί που δεν είχαν συνηθίσει σε μάχες, και παρέδωσαν δίχως ιδιαίτερη προσπάθεια το νησί, οργάνωσαν και σήκωσαν μια «τρελή ιδέα», στασίασαν και κατέλαβαν ένα πλοίο. Θα γνώριζαν ότι υπήρχε μεγάλη πιθανότητα να τους βυθίσουν τα συμμαχικά αεροπλάνα.
Αν παραδεχτούμε ότι πρόκειται για μια σχεδιασμένη και πετυχημένη αποκοτιά. Είναι φανερό ότι δεν πίστεψαν σε κίνδυνο από τον αέρα, θεώρησαν ότι εάν καταφέρουν να πάρουν τον έλεγχο του πλοίου, μοναδικός φόβος τους θα ήταν τα αόρατα Γερμανικά υποβρύχια. Όμως δεν υπολόγισαν ότι θα ειδοποιούσαν την Ρόδο και θα τους κυνηγούσαν!
Λογάριασαν λοιπόν χωρίς τον ξενοδόχο, η Λουτβάφε τους ξετρύπωσε και το αργοκίνητο φορτηγό ήταν μια πολύ εύκολη υπόθεση για τους Γερμανούς αεροπόρους. Σε ορισμένα αρχεία βρίσκουμε και ανασύρουμε αναφορές για τη βύθιση του πλοίου από άγνωστο υποβρύχιο.
Ακόμη ένα ερωτηματικό, άραγε γιατί παρέμεινε στη Κάρπαθο ένα τμήμα από τους Έλληνες ναυτικούς που δούλευαν για τους Γερμανούς;
Η πιθανότητα να τραυματίστηκαν από τα συμμαχικά αεροπλάνα στο χτύπημα της 20/9/43, και να μην ήταν σε θέση να ταξιδέψουν, ίσως είναι μια εκδοχή. Άλλωστε ακόμη και το όνομα του καπετάνιου είναι μέσα στους βαριά τραυματίες. Το πλοίο θα συνέχιζε τα δρομολόγια μεταφοράς αιχμαλώτων από τη Κάρπαθο και θα είχαν ευκαιρία να επιβιβαστούν τα επόμενα ταξίδια του.
Στις 26 Σεπτέμβρη 1943 το «Ελληνικό χωριό», χτυπήθηκε από τα γερμανικά Στούκας και χάθηκε αύτανδρο, δεν υπάρχουν ενδείξεις ή μαρτυρίες που να αποκαλύπτουν ούτε καν τον αριθμό των επιβαινόντων. Των χαμένων Γερμανών, των ξεσηκωμένων Ιταλών αιχμαλώτων, αλλά και του επιβιβασμένου ελληνικού πληρώματος. Το πλοίο μοιάζει με φάντασμα, που προκαλεί αναπάντητα ερωτηματικά που δεν θα αποκαλύψει, όμως θα παραμένει πάντα ένα τραγικό συντρίμμι του πολέμου.
Η τελευταία μνήμη έρχεται από την Κάσο, τις επόμενες ημέρες του ναυαγίου οι παραλίες του νησιού γέμισαν από ανθρώπινα κορμιά. Τα σώματα των άμοιρων Ιταλών αιχμαλώτων,δεν κατάφεραν να γλυτώσουν. Οι Κασιώτες φρόντισαν για την ταφή των ανώνυμων νεκρών, πολλά χρόνια αργότερα μια αντιπροσωπεία από το Ιταλικό Ναυτικό παρέλαβε με τιμές τα οστά και γύρισε τους στρατιώτες του
«Ελληνικού Χωριού» στην πατρίδα τους.
Βιβλιογραφία:
Δημήτρης Γκαλών,
Μανώλης Κασσώτης, (Η Κάρπαθος στον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο).
Historisches MarineArchiv
Lloyds Register of Shipping.
Μελισσινός, Ιωάννης: Το Πολεμικό Ναυτικό κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο - Η συνολική συνεισφορά της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας (ναύτης κινητήρα και ατμόπλοιο) 1940-1945, Τόμοι Ι και ΙΙ, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 1995 (gr)
Ντούνης, Χρήστος: Το ναυάγιο των ελληνικών υδάτων 1900-1950, τόμος I, Finatec, Αθήνα 2000 (ελληνικά)
Jordan, Roger W.: Στόλοι Εμπορικής στον Κόσμο, 1939: Τα Στοιχεία και εν καιρώ πολέμου Μοίρες 6.000 πλοία, Naval Institute Press, 2000 (English)