Στις 12 Σεπτεμβρίου 1962 ο Τζον Φ. Κένεντι πραγματοποίησε μια από τις πιο εμπνευσμένες ομιλίες του. Μίλησε για την ανάγκη των ΗΠΑ να κατακτήσουν το διάστημα. Σε ένα σημείο της ομιλίας του διατυπώνει την ακόλουθη καταπληκτική φράση. «This country was conquered by those who moved forward--and so will space / Αυτή η χώρα κατακτήθηκε από αυτού που κινούνται προς το μέλλον -- και το ίδιο θα συμβεί και για το διάστημα». Πρόκειται για μια δυναμική πρόταση που εμπεριέχει το όνειρο, την πρόκληση και την πηγή για έμπνευση ενός ολόκληρου έθνους.
Η ομιλία του Κένεντι έθεσε σε κίνηση έναν τεράστιο μηχανισμού ονείρου για όλον τον κόσμο και όχι μόνο για τις ΗΠΑ. Μια ενέργεια που επέτρεψε στις ΗΠΑ να κατευθύνουν το επιστημονικό τους δυναμικό σε έναν τεχνολογικά απαιτητικό βιομηχανικό κλάδο και χιλιάδες νέους να ακολουθήσουν το όνειρο τους, να γίνουν επιστήμονες, μηχανικοί, πιλότοι και γιατί όχι και αστροναύτες. Ο Κένεντι χρησιμοποίησε την προβληματική της περιόδου του ψυχρού πολέμου σαν ευκαιρία για να προσηλώσει τις δημιουργικές δυνάμεις της χώρας του προς έναν στόχο ευγενή και ευθεία ανταγωνιστικό με τον κύριο αντίπαλο τους.
Την ίδια χρονιά μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα ανατολικότερα των ΗΠΑ, ο Παναγής Παπαληγούρας, τότε Υπουργός Συντονισμού της κυβέρνησης της Εθνικής Ριζοσπαστικής Κίνησης (ΕΡΕ) εκφώνησε στη Βουλή λόγο σχετικά με την κύρωση της Συμφωνίας Σύνδεσης της Ελλάδας με την ΕΟΚ. Ένα λόγο μεστό σε νοήματα, πυκνό και εύστοχο μα πάνω από όλα άκρως αποκαλυπτικό για το σημερινό αναγνώστη. Ο Παπαληγούρας επιχειρηματολόγησε για το σύγχρονο ελληνικό όραμα του 20ού αιώνα, τη σύνδεση με την προηγμένη δυτική Ευρώπη.
Η χώρα εξερχόταν τότε από μια ταραχώδη περίοδο ανοικοδόμησης και αποτόλμησε να ενταχθεί στην ομάδα των πιο προηγμένων βιομηχανικά κρατών της Ευρώπης. Ο Παπαληγούρας προέβλεψε ότι αν εκτελεσθεί ορθά η διαδικασία αυτή θα αποτελέσει μόνιμη λύση για το «ελληνικό πρόβλημα». Ωστόσο αν παρουσιάζονταν ολιγωρίες και απραγία εκ μέρους των ελληνικών κυβερνήσεων, στην εφαρμογή ενός επιτυχημένου προγράμματος εκσυγχρονισμού των κρατικών δομών και εφαρμογής διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, η ένταξη στην ΕΟΚ θα αποτελούσε «ἀρχὴ μεγάλων ὀδύνων» για τη χώρα μας.
Το όνειρο της Ευρώπης θα αποτελέσει τον πυρήνα της ελληνικής στρατηγικής για δεκαετίες. Θα αποτελέσει σημείο σύγκρουσης και αντιπαράθεσης στην ελληνική πολιτική ζωή μέχρι και σήμερα αλλά και θα διαδραματίσει το σημαντικό ρόλο της πυξίδας στη διαμόρφωση της ελληνικής στρατηγικής. Η δε επιτυχία της εισόδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με την επίτευξη των «κριτηρίων σύγκλισης» της Συνθήκης του Μάαστριχτ, την 1η Ιανουαρίου του 2002, θα προσφέρει μια μεγάλη ανάσα στη χώρα και ένα αίσθημα συλλογικής επίτευξης. Την επόμενη διετία, η επιτυχής υλοποίηση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 θα αντικαταστήσουν βραχυπρόθεσμα το όραμα της εισόδου στην ΟΝΕ στην ελληνική πολιτική ατζέντα. Η χώρα τρέχει στο ρυθμό της μεγάλης διοργάνωσης και η επιτυχής υλοποίησή της, σε συγκερασμό με την είσοδο στην ΟΝΕ, θα προσφέρει στην Ελλάδα το στάτους ενός προοδευμένου κράτους.
Μετά το 2004 όμως το όραμα της χώρας παρέμεινε μετέωρο και αμφίβολο. Η αποδοχή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται ότι δεν αποτέλεσε ένα όχημα για την επίτευξη στόχων κοινωνικής και οικονομικής βελτίωσης αλλά ένας αυτοσκοπός. Η χώρα παρέμεινε χωρίς εθνικές στοχεύσεις και χωρίς ένα όραμα που να ενώσει τις δημιουργικές δυνάμεις του τόπου. Έκτοτε και για μεγάλο χρονικό διάστημα το όραμα της προόδου και της επίτευξης ενός μελλοντικού στόχου αντικαταστάθηκε από την ομφαλοσκόπηση και την τιμωρητική διάθεση απέναντι στους κάθε φορά και διαφορετικούς δακτυλοδεικτούμενους υπαίτιους των δεινών της χώρας.
Η πολιτική συζήτηση της χώρας διολίσθησε σε μια καταγγελτική αγόρευση, ενώ εκ τότε τα κάθε μορφής παρουσιαζόμενα πολιτικά προγράμματα έχουν περισσότερο τη μορφή παράθεσης ασαφών μεταρρυθμίσεων που αν εφαρμοσθούν δια μαγείας θα κινητοποιήσουν τους άξονες της παραγωγής και της δημιουργίας στη χώρα. Δυστυχώς οι Έλληνες έχουν παρασυρθεί σε ένα ανερμάτιστο διάλογο για το «τις πταίει» και ο αρνητισμός έχει κυριαρχήσει στον καθημερινό διάλογο την τελευταία δεκαετία.
Στη σημερινή εποχή, όμως, των τεράστιων γεωπολιτικών αλλαγών και της ανάδειξης συγκλονιστικών τεχνολογικών εξελίξεων, όπως της τεχνητής νοημοσύνης και της ρομποτικής, που επιφέρουν δραματικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της ανθρώπινης κοινωνίας, ίσως και μεγαλύτερες από αυτές που έφερε η βιομηχανική επανάσταση, τα υλικά για τη δημιουργία ενός ελληνικού οράματος υπάρχουν σε αφθονία. Στόχος του οράματος αυτού πρέπει να αποτελέσει το υψηλού μορφωτικού επιπέδου ανθρώπινο δυναμικό που βρίσκεται σε αφθονία στην Ελλάδα και παραμένει παραδειγματικά και εγκληματικά ανεκμετάλλευτο.
Ο Κένεντι όταν έθεσε το όραμα του δε μίλησε για την ανάγκη αξιοποίησης του υπεδάφους ούτε για την ανάγκη δημιουργίας μιας ανταγωνιστικής βιομηχανίας ούτε για την καταπολέμηση της ανεργίας. Δεν έθεσε ένα όραμα με υπόνοια εκδικητική απέναντι στους Σοβιετικούς ούτε και ένα όραμα ασαφές. Έθεσε, εν μέσω μιας περιόδου δύσκολης, έναν ευγενή και θετικό σκοπό που η επίτευξη του βασιζόταν στην ανθρώπινη προσπάθεια και στις δυνατότητες των ΗΠΑ εκείνη την περίοδο. Παράλληλα, στην Ελλάδα, το όραμα της ένταξης στην ΟΝΕ αποτέλεσε ένα όμορφο και επιτεύξιμο στόχο για τη χώρα μας την εποχή που διατυπώθηκε αλλά δυστυχώς έχει επιτελέσει το ρόλο του και δεν μπορεί να συνεχίσει να εμπνέει.
Παράλληλα, όσο οι ηγέτες μας συνεχίζουν να διατυπώνουν ως όραμα ανάπτυξης για τη χώρα την αξιοποίηση του υπεδάφους της ή την προσέλκυση περισσότερων τουριστών δεν θα κάνουν τίποτα περισσότερο από φθηνό λαϊκισμό και πρόχειρο προγραμματισμό που δεν πρόκειται να συγκινήσει κανέναν. Οι άνθρωποι συγκινούνται από ιδέες και αξίες που πρώτον έχουν θετική εννοιολογική δομή, και δεύτερον τους αφορούν και τους συμπεριλαμβάνουν.
ΥΓ1: Πριν λίγες μέρες η ιδιωτική αμερικανική εταιρεία Space X πέτυχε την αποστολή πυραύλου στο διάστημα, την τοποθέτηση έξι δορυφόρων και την ανάκτηση του πυραυλικού φορέα, ο οποίος μάλιστα προσγειώθηκε κάθετα στη βάση του. Εκπληκτικό επίτευγμα. Καρπός μιας σποράς που σπάρθηκε μισό αιώνα πριν.
ΥΓ2: Ας παραθέσουμε και ένα παράδειγμα οράματος (μεταξύ διαφόρων εναλλακτικών). Όραμα της Ελλάδος θα μπορούσε να είναι η αναγνώριση της ως παγκόσμιο κέντρο ιατρικής αριστείας. Εξειδικευμένα θα μπορούσε να ασχοληθεί με την καταπολέμηση των ασθενειών του γήρατος. Η ιατρική σήμερα συνδυάζει όλους τους κλάδους της επιστημονικής αιχμής συμπεριλαμβανομένης και της πληροφορικής. Η σχετική έρευνα ανέρχεται πλέον σε δισεκατομμύρια δολάρια και στον κλάδο αυτόν εισέρχονται δυναμικά και εταιρείες όπως η Google.
Η Ελλάδα διαθέτει πολύ καλή πανεπιστημιακή υποδομή στους τομείς της υγείας και της τεχνολογίας, ανεπτυγμένη ιατρική υποδομή (σε σύγκριση με όλες τις όμορες χώρες της περιοχής της ιδιαίτερα), εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό, εταιρείες δυνατές στους κλάδους των καλλυντικών, της πληροφορικής, των φαρμάκων και της διατροφής και εξαίρετη ξενοδοχειακή υποδομή. Επίσης διαθέτει τη φήμη της ευζωίας και της μακροζωίας και της ποιοτικής διατροφής. Θα μπορούσε όντως να αριστεύσει στον κλάδο αυτό.