Κυνηγώντας τους σκοτεινούς ουρανούς

Τις τελευταίες δεκαετίες ο πλανήτης δείχνει να μη κοιμάται ποτέ. Τα φώτα στους δρόμους, οι διαφημιστικές επιγραφές, λάμπες κάθε μορφής παντού, όλα δημιουργούν ένα θαμπό υποκίτρινο φίλτρο μέσω του οποίου αντικρίζουμε τον νυχτερινό ουρανό και μόνο αν είμαστε τυχεροί μπορούμε που και που να διακρίνουμε και κανένα ξέμπαρκο αστέρι να αχνοφέγγει παρά την φωτεινή φασαρία.
dustroad

Είσαι με το ταίρι σου αγκαλιά και κοιτάτε τον ουρανό ανταλλάσσοντας γλυκόλογα και όρκους αιώνιας αγάπης. Και κει που πάνω στο πάθος και τον ρομαντισμό της στιγμής θέλεις να τάξεις τον ουρανό με τ' άστρα στρέφεις το βλέμμα σου ψηλά και διαπιστώνεις πως δεν υπάρχουν άστρα. Πως τα καταφέραμε έτσι;

Μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1994 στην Καλιφόρνια, μεγάλα αστικά κέντρα όπως το Λος Άντζελες τυλίχτηκαν στο σκοτάδι εξαιτίας εκτεταμένων ζημιών στο δίκτυο ηλεκτροδότησης. Και τότε συνέβη το εξής αναπάντεχο. Πολλοί κάτοικοι της μεγαλούπολης αντίκρισαν για πρώτη φορά τον νυχτερινό ουρανό όπως είναι, χωρίς τα φώτα της πόλης να τον θαμπώνουν και η θέα του ορατού γαλαξία τους ξένισε τόσο που έντρομοι θεώρησαν πως ο σεισμός χάλασε με κάποιο τρόπο τον ουρανό!

Τις τελευταίες δεκαετίες ο πλανήτης δείχνει να μη κοιμάται ποτέ. Τα φώτα στους δρόμους, οι διαφημιστικές επιγραφές, λάμπες κάθε μορφής παντού, όλα δημιουργούν ένα θαμπό υποκίτρινο φίλτρο μέσω του οποίου αντικρίζουμε τον νυχτερινό ουρανό και μόνο αν είμαστε τυχεροί μπορούμε που και που να διακρίνουμε και κανένα ξέμπαρκο αστέρι να αχνοφέγγει παρά την φωτεινή φασαρία. Δεν είμαστε νυκτόβια όντα, τα μάτια μας δεν είναι φτιαγμένα για το σκοτάδι και φαίνεται σαν να προσπαθούμε να ανταπεξέλθουμε σε αυτό φωτίζοντας τις νύχτες μας μέχρι να γίνουν μέρα. Και κάπως έτσι κρύψαμε τον αληθινό ουρανό.

Ωστόσο αν έχεις βρεθεί κάποια στιγμή μακριά από την πόλη, στη μέση του πουθενά, σε κάποιο βουνό ή νησί, τότε σίγουρα ξέρεις ότι εκεί πάνω υπάρχουν πολλά περισσότερα. Στην αρχή διακρίνεις πιο πολλά αστέρια. Ύστερα, καθώς το μάτι συνηθίζει και προσαρμόζεται στην έλλειψη φωτός, αρχίζεις και διακρίνεις το ορατό από την τοποθεσία σου κομμάτι του γαλαξία μας. Και αν οι συνθήκες είναι σωστές, τότε ίσως και να δεις μέχρι και τον γαλαξία της Ανδρομέδας, το πιο μακρινό πράγμα που μπορεί να διακρίνει το ανθρώπινο μάτι.

Η έννοια της φωτορύπανσης είναι μια σχετικά νέα έννοια η οποία προστέθηκε μόλις την τελευταία εικοσαετία στο λεξιλόγιό μας για να περιγράψει την υπερβολική, άστοχη και αλόγιστη χρήση τεχνητού φωτισμού. Σήμερα, παγκόσμιος πρωταθλητής στην φωτορύπανση είναι το Χονγκ Κονγκ με τον νυχτερινό ουρανό 1000 φορές (!) πιο φωτεινό από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Στην συνέχεια ακολουθούν, όπως είναι αναμενόμενο, διάφορες μεγαλουπόλεις όπως το Παρίσι, η Νέα Υόρκη και το Λονδίνο.

Ωστόσο, με βάση τα προτεινόμενα όρια που έχουν θεσπίσει οι ερευνητές, λίγες είναι οι αστικές περιοχές που καταφέρνουν να παραμείνουν εντός αυτών.

Και ποιο είναι το πρόβλημα, ίσως αναρωτηθείς δικαιολογημένα. Αν θέλει κάποιος να χαζέψει τον ουρανό με τα' άστρα ας πάρει τα βουνά στην τελική. Τα φώτα την νύχτα προσφέρουν ασφάλεια, δίνουν προσωπικότητα στις πόλεις και στην τελική δεν ενοχλούν κανέναν πέρα από τους αστρονόμους και τους ονειροπόλους. Κι όμως, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Και δεν μιλάμε καν για το προφανές πρόβλημα της σπατάλης ενέργειας.

Στα λίγα χρόνια που οι επιστήμονες μελετούν συστηματικά τις συνέπειες της φωτορύπανσης έχουν οδηγηθεί σε αρκετά συμπεράσματα τα οποία θα έπρεπε τουλάχιστον να μας ανησυχούν. Όλες οι μορφές ζωής στον πλανήτη, άνθρωποι, ζώα και φυτά, έχουν τον δικό τους συγκεκριμένο Κιρκάδιο Ρυθμό, ένα 24ωρο βιολογικό ρολόι το οποίο ρυθμίζει λειτουργίες του οργανισμού. Η σύγχρονη παρατεταμένη έκθεση στο φως, τεχνητό ή μη, δύναται να αποσυντονίσει τον ρυθμό αυτό δημιουργώντας στον ανθρώπινο οργανισμό ένα είδος μικρού «αστικού» jet lag το οποίο χαρακτηρίζεται από εκνευρισμό και κόπωση ενώ παράλληλα παρεμποδίζεται και η παραγωγή της μελατονίνης η οποία σχετίζεται άρρηκτα με την ομαλή λειτουργία του οργανισμού.

Πέρα από τα προβλήματα που δημιουργεί στον κιρκάδιο ρυθμό τους, οι συνέπειες της φωτορύπανσης γίνονται ακόμη πιο σοβαρές στην περίπτωση των ζώων και των πτηνών καθώς τα νυκτόβια ζώα, κυρίως, παρεμποδίζονται στις βασικότερές τους λειτουργίες όπως η αναπαραγωγή, το κυνήγι και την αποδημία. Τα νυκτόβια πουλιά για παράδειγμα χρησιμοποιούν για προσανατολισμό τα άστρα και το φεγγάρι όταν αποδημούν. Πετώντας πάνω από αστικές περιοχές χάνουν τον προσανατολισμό τους και από την σύγχυση συγκρούονται πάνω σε κτίρια. Οι νεογέννητες χελώνες από την άλλη, παρασύρονται από τα αστικά φώτα και κατευθύνονται προς αυτά αντί να πάνε στην θάλασσα. Αυτά είναι μόνο 2 ενδεικτικά παραδείγματα από τις πολλές και άμεσες συνέπειες όπως έχουν καταγραφεί από τους επιστήμονες.

Δηλαδή τι; Πρέπει να απαρνηθούμε τις ανέσεις της σύγχρονης εποχής και να ζήσουμε σαν τους προγόνους μας επειδή, λόγου χάρη, οι νεογέννητες χελώνες είναι χαζές; Υπάρχουν αρκετοί οργανισμοί διεθνώς που ασχολούνται με το θέμα με γνωστότερο τον International Dark-Sky Association (IDA) και κρίνοντας από τις έρευνες που έχουν πραγματοποιήσει, υπάρχουν απλοί τρόποι για να ξεκινήσουμε να γινόμαστε μέρος της λύσης. Χρησιμοποιώντας όπου και όσο μπορούμε dimmer και χρονοδιακόπτες, διασφαλίζουμε ότι θα έχουμε όσο φως χρειαζόμαστε για όσο ακριβώς το χρειαζόμαστε. Έπειτα μπορούμε να αντικαταστήσουμε τα γυμνά εξωτερικά φώτα με νέου τύπου απλίκες οι οποίες περιορίζουν την άσκοπη διάχυση του φωτός προς τα πάνω κατευθύνοντάς το εκεί που πραγματικά χρειάζεται. Τέλος σκεφτόμαστε λογικά και χρησιμοποιούμε φωτισμό μόνο εκεί που χρειάζεται. Εκτός κι αν θέλουμε σώνει και ντε να φαινόμαστε από τον Άρη.

Σε ευρύτερο πλαίσιο τα πράγματα περιπλέκονται καθώς, τουλάχιστον στην Ελλάδα, το ζήτημα δεν έχει απασχολήσει την πολιτεία ποτέ σε επίσημο επίπεδο. Στον υπόλοιπο κόσμο πάντως έχουν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους πρωτοβουλίες σε τοπικό επίπεδο για την δημιουργία πόλεων και ζωνών με ελάχιστη φωτορύπανση. Στην περιοχή του Northumberland, στην Βόρεια Αγγλία οι κάτοικοι συνεργάστηκαν με τοπικούς και κρατικούς φορείς για να μειώσουν το φωτοαποτύπωμά τους. Το αποτέλεσμα ήταν να ανακηρυχθεί ως μία από τις ιδανικότερες περιοχές στην Ευρώπη για παρατήρηση του έναστρου ουρανού, δημιουργώντας μια νέα -και επικερδή- μορφή τουρισμού με ολοένα αυξανόμενη δυναμική.

Σίγουρα αντίστοιχες πρωτοβουλίες θα αργήσουν να γίνουν πραγματικότητα στην Ελλάδα. Τα καλά νέα, όμως, είναι ότι η χώρα μας προσφέρει ακόμη αρκετές ευκαιρίες να θαυμάσουμε σκοτεινούς ουρανούς ακόμη και κοντά στην πόλη. Στην Αττική η ιδανικότερη περίπτωση είναι το Σούνιο κοιτάζοντας προς την θάλασσα. Καθώς ο όγκος του Εθνικού δρυμού Σουνίου μπλοκάρει το φως από το λεκανοπέδιο, η θέαση του νυχτερινού ουρανού είναι σχεδόν μαγική. Φυσικά, όσο απομακρύνεσαι από τα αστικά κέντρα οι συνθήκες γίνονται ακόμη καλύτερες ενώ η μορφολογία της χώρας μας με τους πολλούς ορεινούς όγκους και τα εκατοντάδες νησιά, εγγυάται ότι όλο και κάπου θα βρεθείς μέσα στην νύχτα και με το βλέμμα σου στον ουρανό θα αντικρίσεις σε όλο της το μεγαλείο την -συνήθως- αόρατη αλήθεια του νυχτερινού ουρανού.

Προτεινόμενα link

Δημοφιλή