Λέσβος 18 Απριλίου 2016
Δεν είχα σχεδιάσει να επισκεφθώ τη Λέσβο με τον Πάπα και το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Είχα σχεδιάσει το ταξίδι μου εδώ και μήνες. Όταν έμαθα όμως ότι θα έφταναν μια μέρα πριν, κανόνισα να είμαι εκεί, έχοντας ρωτήσει αν θα μπορούσα να είμαι μέρος της ομάδας αυτής. Γνωρίζω τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο έχοντας ασχοληθεί για πολλά χρόνια με τον διαθρησκειακό διάλογο, και γιατί είμαι ενεργό μέλος της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας - με το σύζυγό μου παντρευτήκαμε στο Πατριαρχείο το 2000.
Τα ΜΜΕ κάλυψαν εκτεταμένα το θέμα της Λέσβου. Αλλά τα περισσότερα διεθνή ΜΜΕ δεν ανέφεραν ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο ήταν υπεύθυνο για το ταξίδι, προτείνοντας στον Πάπα Φραγκίσκο να έρθει μαζί του. Τα ΜΜΕ μπορεί να μην είχαν μάθει ποτέ την πηγή της επίσκεψης, καθώς η ελληνική κυβέρνηση μπήκε στη μέση, δηλώνοντας πως επρόκειτο για επίσημη κρατική επίσκεψη του Πάπα Φραγκίσκου, στην οποία ο Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας έγινε οικοδεσπότης.
Νομίζω είναι σημαντικό να τονίσω ότι από κοντά, όπου είχα το προνόμιο να βρίσκομαι, η επίσκεψη του Πάπα Φραγκίσκου και του Πατριάρχη Βαρθολομαίου στη Λέσβο δεν ήταν κρατική επίσκεψη.
Αυτό που είδα εγώ ήταν δύο ηγέτες που μοιράζονται ένα κοινό ενδιαφέρον για τα ανθρώπινα δικαιώματα, που ανέλαβαν δράση με αφορμή τα δεινά που περνάει πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπων - με πολλές γυναίκες και παιδιά ανάμεσά τους- απέναντι στη χειρότερη προσφυγική κρίση της Ευρώπης μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Βασικός σκοπός της επίσκεψης του Πάπα και του Πατριάρχη ήταν το Hot Spot στο χωριό Μόρια. Οι ηγέτες μίλησαν συγκινητικά, με πάθος από βήματος στον προσφυγικό καταυλισμό. Έκαναν έκκληση για μια απάντηση στην ανθρωπιστική κρίση, για κατανόηση και αποδοχή. Όμως αυτό που δεν είδαμε από την κάλυψη των ΜΜΕ ήταν τι πραγματικά συνέβη στη Μόρια.
Από τους περίπου 56.000 πρόσφυγες που βρίσκονται εδώ, στην Ελλάδα- οι πιο πολλοί από Συρία, αλλά και Ιράκ, Αφγανιστάν, Πακιστάν και άλλοι- η μεγάλη πλειοψηφία έφτασε πριν τις 20 Μαρτίου. Σύμφωνα με τη συμφωνία ΕΕ -Τουρκίας, οι πρόσφυγες που έρχονται στην Ελλάδα μετά τις 20 Μαρτίου έχουν διαφορετική αντιμετώπιση. Πριν από την ημερομηνία αυτή, οι πρόσφυγες δύνανται να πάρουν έγγραφα παραμονής και να μείνουν στην Ελλάδα όσο περιμένουν την απόφαση στο αίτημα ασύλου που υποβάλλουν. Αν έρθεις πιο αργά, είναι διαφορετικό το θέμα. Οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες που έφτασαν μετά τις 20 Μαρτίου, ακόμη κι αν κάνουν αίτηση ασύλου εδώ, στην Ελλάδα, οφείλουν να επιστρέψουν στην Τουρκία για να περιμένουν την απόφαση για την αίτησή τους εκεί.
Γιατί έχει σημασία αυτό; Για τους 3, 4 χιλιάδες ανθρώπους που βρίσκονται στο Hot Spot στη Μόρια σημαίνει ότι δε μπορούν να φύγουν από εκεί, μέχρι να ληφθεί μια απόφαση σχετικά με το status τους. Μιας και είναι πιθανό να ξανασταλούν στην Τουρκία, η κυβέρνηση νιώθει πως πρέπει να τους κρατά εκεί κλειδωμένους. Η κυβέρνηση προτιμά να χρησιμοποιεί τον όρο «κλειστή» εγκατάσταση αντί του όρου «κράτηση». Μου ήταν πολύ δύσκολο να καταλάβω τη διαφορά.
Μια μέρα μετά την επίσκεψη των δύο ηγετών των δύο μεγαλύτερων θρησκειών στον κόσμο, ξαναπήγα στη Μόρια. Το σακάκι μου είχε λευκούς λεκέδες από τη φρέσκια μπογιά του τοίχου που είχα ακουμπήσει εκείνη τη μέρα, σε μια προσπάθεια των διοικητών του καταυλισμού να σβήσουν τα γκράφιτι, πολλά από τα οποία ήταν αιτήματα για ελευθερία. Σε αντίθεση με χθες, σήμερα οι φιλοξενούμενοι του Hot Spot στη Μόρια διαμαρτύρονταν. Ήταν μια καθιστική διαμαρτυρία, ήσυχη και ειρηνική από περίπου 50 Γεζίντι από το Ιράκ. Λίγοι από αυτούς ήταν άντρες, οι πιο πολλοί ήταν γυναίκες και μικρά παιδιά, που προστατεύονταν από τον καυτό ήλιο με μερικές πινακίδες που έγραφαν: «Ελευθερία για τους Γεζίντι».
Η υπεύθυνη του Hot Spot στη Μόρια προσπάθησε να εξηγήσει το λόγο που, σε αντίθεση με την πλειονότητα των προσφύγων στην Ελλάδα, οι φιλοξενούμενοι εδώ δε μπορούσαν να φύγουν. Μπορούσα να δω πως ήταν καταπονημένη - ήταν υπεύθυνη του καταυλισμού για πολλούς μήνες, πριν γίνει «κλειστό», και ήταν προφανές πως έβλεπε τον εαυτό της περισσότερο σαν επαγγελματία σε θέματα έκτακτης ανάγκης και λιγότερο σαν δεσμοφύλακα.
Το θέμα είναι πως κανείς από τους εκπροσώπους της ελληνικής κυβέρνησης που μίλησα δεν ήταν περήφανος για την κατάσταση στη Μόρια. Υπήρχε όμως μια ισχυρή αίσθηση ότι η επιστροφή των προσφύγων ήταν σημείο - κλειδί για τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, και ότι δικαιολογούσε την πράξη αυτή. «Λειτουργεί αποτρεπτικά», μου είπε κάποιος. «Πρέπει να στείλουμε το μήνυμα ΜΗΝ ΕΡΘΕΤΕ. Μπορούμε να τα βγάλουμε πέρα με 56 χιλιάδες ανθρώπους στην Ελλάδα. Συγκριτικά με τον πληθυσμό μας δεν είναι πολλοί. Αλλά ο μεγαλύτερός μου φόβος είναι ότι η συμφωνία θα καταρρεύσει».
Αυτή είναι μια πολύ κοινή αντίληψη εδώ στην Ελλάδα. Με τα σύνορα ανάμεσα στην Ελλάδα και την ΠΓΔΜ κλειστά, και τη βαλκανική διαδρομή προς τη Β. Ευρώπη κλειστή, όποιοι πρόσφυγες έρχονται στην Ελλάδα θα έχουν μία από τις δύο τύχες. Είτε θα τους στέλνουν σπίτι, είτε θα αποκλειστούν εδώ. Αν η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας καταρρεύσει, θα είναι πολύ πιο δύσκολο για την ελληνική κυβέρνηση να στείλει τους πρόσφυγες σπίτι.
Ειδικοί σε θέματα εξωτερικών υποθέσεων από όλο τον κόσμο αμφισβητούν σοβαρά την αντοχή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας. Υπάρχουν πολλές προφανείς προκλήσεις τόσο για την βραχυπρόθεσμη εφαρμογή της όσο και για τους μακροπρόθεσμους στόχους της, όπως η πρόταση για παραχώρηση βίζα στους Τούρκους πολίτες που ταξιδεύουν στην Ευρώπη. Αλλά όσον αφορά τους Έλληνες, τηρούν στάση αναμονής.
Ένας αξιωματούχος στη Λέσβο τόνισε ότι το 2015 περίπου 500.000 άνθρωποι πέρασαν από το μικρό νησί τους. Έχουν μείνει περίπου 5.000 πρόσφυγες ακόμα εκεί και οι αξιωματούχοι μου είπαν ότι παρότι είναι πρόκληση, νιώθουν πως μπορούν να τους προσφέρουν στέγαση. «Αλλά τι θα γίνει, αν ξεκινήσουμε ξανά, να υποδεχόμαστε 5.000 τη μέρα;».