Εξήντα έξι χρόνια μετά τη Δήλωση Schuman, τη ληξιαρχική πράξη γέννησης της διαδικασίας της Ευρωπαϊκής ενοποίησης που οδήγησε στην εγκαθίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (9 Μαΐου 1950), η Ένωση αντιμετωπίζει κρίση υπαρξιακών διαστάσεων τη στιγμή ακριβώς που η ύπαρξη της είναι περισσότερο αναγκαία παρά ποτέ. Τα περίπλοκα προβλήματα και προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε ως Ευρώπη όπως προσφυγικό/μεταναστευτικό ζήτημα, ανάπτυξης, ανεργίας, διευρυνόμενων ανισοτήτων, τρομοκρατίας, περιφερειακής αστάθειας, κλιματικής αλλαγής, κ.α. δε μπορούν να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά παρά μόνο στο υπερθνικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δε μπορούν δηλαδή να αντιμετωπισθούν στο πλαίσιο του εθνικού κράτους.
Ωστόσο οι τάσεις επιστροφής στο εθνικό κράτος ισχυροποιούνται με την άνοδο των εθνικολαϊκίστικων ευρωαπορριπτικών δυνάμεων αλλά και το ένδεχόμενο μία τουλάχιστον χώρα μέλος, η Βρετανία, να αποχωρήσει από το σύστημα (Brexit) ανάλογα με την έκβαση σχετικού δημοψηφίσματος που θα διεξαχθεί στις 23 Ιουνίου.
Βεβαίως η Ευρωπαϊκή Ένωση που έχουμε σήμερα είναι θεσμικά, πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά ατελής. Δεν είναι επαρκώς δημοκρατική ενώ κυριαρχείται εν πολλοίς από πολιτικές που δε συμβάλλουν ισόρροπα και συμμετρικά στην ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού χώρου και στην ισομερή κατανομή των ωφελειών της ενοποίησης. Αλλά όλα αυτά τα προβλήματα δε μπορούν να αντιμετωπισθούν με «λιγότερη Ευρώπη» αλλά με «περισσότερη Ευρώπη» και ταυτόχρονα βαθύτερα δημοκρατική και κοινωνική Ευρώπη. Με άλλα λόγια, η κρίση θα αντιμετωπισθεί με τη φυγή πρός τα εμπρός. Με περισσότερη ενοποίηση με την ενεργό σύμπραξη της κοινωνίας. Η Ευρώπη δε μπορεί να οικοδομηθεί απ' εδώ και πέρα ερήμην της κοινωνίας και των πολιτών της. Κατά την άποψή μου, το νέο «Ευρωπαϊκό Σχέδιο» που θα φέρει την Ευρώπη κοντά στους πολίτες και θα αποκαταστήσει τη νομιμοποίησή της θα πρέπει να εστιάσει στους παρακάτω τομείς:
1. Ολοκήρωση της ΟΝΕ ώστε να καταστεί γνήσια οικονομική και νομισματική ένωση με τη συμπλήρωση της με την οικονομική ένωση, τη δημοσιονομική ένωση, την τραπεζική ένωση, την κοινωνική της διάσταση και ισχυρή διακυβέρνηση. Η γνήσια ΟΝΕ θα διαθέτει όλα τα μέσα, πολιτικές και δράσεις (αμοιβαιοποίηση χρέους, μεταφορές πόρων, δημοσιονομική πειθαρχία, κ.α) που θα διασφαλίζουν την ισόροπη κατανομή των ωφελειών για το σύνολο των χωρών μελών της Ευρωζώνης, τη συμμετρική κατανομή του κόστους προσαρμογής ανάμεσα σ'όλες τις χώρες μέλη και τελικά την αμετάκλητη βιωσιμότητα του ενιαίου νομίσματος, ευρώ. Στο πλαίσιο αυτό θα πρεπει να ξαναδούμε το ρόλο και αποστολή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ).
2. Προώθηση της Κοινωνικής Ευρώπης, των Πολιτικών Ανάπτυξης και Προϋπολογισμού με στόχο την διασφάλιση της οικονομικής ανάπτυξης, κοινωνικής, περιφερειακής και εδαφικής σύγκλισης και συνοχής, καταπολέμησης της ανεργίας και νέων ανισοτήτων αλλά και της τεχνολογικής πρωτοπορίας αλλά και ισχυρής θέσης την στην παγκόσμια ανακατανομή οικονομικών δραστηριοτήτων. Η Ένωση θα πρέπει να αποκτήσει νέες ουσιαστικές αρμοδιότητες σε κρίσιμους τομείς όπως τον κοινωνικό τομέα, τον τομέα της φορολογίας, της απασχόλησης, της βιομηχανίας, ψηφιακών δικτύων παράλληλα με την εμβάθυνση της εσωτερικής αγοράς ιδιαίτερα στον τομέα των υπηρεσιών. Όλα αυτά αθροιστικά θα οδηγούν στην συγκρότηση ολοκληρωμένης αναπτυξιακής πολιτικής σε επίπεδο Ένωσης που σήμερα απουσιάζει χωρίς να ακυρώνονται οι επιμέρους πολιτικές των κρατών μελών. Ο προϋπολογισμός της Ένωσης οφείλει να αποκτήσει τους πόρους που θα επιτρέψουν στην Ένωση να χρηματοδοτήσει τις πολιτικές της.
3. Ανάπτυξη του διεθνούς ρόλου της ΕΕ. Η Ένωση θα πρέπει σταδιακά να αποκτήσει την πλήρη αρμοδιότητα στους τομείς της εξωτερικής πολιτικής, ασφάλειας και άμυνας για την προώθηση των αξιών της, τη μεγιστοποίηση των συμφερόντων της, την προστασία των κρατών μελών της και την αντιμετώπιση των πολλαπλών απειλών και κινδύνων για την εδραίωση της παγκόσμιας σταθερότητας, ειρήνης και συνεργασίας.
4. Διαμόρφωση ολοκληρωμένης πολιτικής για τη μετανάστευση, τους πρόσφυγες και την προστασία των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης στη βάση των αρχών της αλληλεγγύης και «δίκαιης κατανομής των βαρών» με τη ριζική αναθεώρηση, μεταξύ άλλων, του κανονισμού του Δουβλίνου (Δουβλίνο - ΙΙΙ) και τη θέσπιση της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακης και Ακτοφυλακής όπως άλλωστε έχει πτροτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
5. Οικοδόμηση της Ενεργειακής Ένωσης με στόχους, μεταξύ άλλων, την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την προώθηση της ενεργειακής ασφάλειας, διασυνδετικότητας και αλληλεγγύης.
6. Προώθηση της διεύρυνσης της Ένωσης με τις χώρες των Δ. Βαλκανίων και την Τουρκία στη βάση εκπλήρωσης των προβλεπόμενων ενταξιακών κριτηρίων («κριτήρια Κοπεγχάγης») και των άλλων προϋποθέσεων.
7. Προώθηση της Πολιτικής Ένωσης ομοσπονδιακης λογικής , ως του καταληκτικού ενοποιητικού στόχου με ισχυρούς κεντρικούς θεσμούς δημοκρατικά νομιμοποιημένους. Η Ένωση θα πρέπει να αποκτήσει επιτέλους κεντρική, συνεκτική κυβέρνηση δημοκρατικά νομιμοποιημένη. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα πρέπει να αναδειχθεί στον ουσιαστικό θεσμό έκφρασης της δημοκρατίας σε επίπεδο ΕΕ ενώ παραλληλα θα πρέπει να ενισχυθεί ο ρόλος των εθνικών κοινοβουλίων στην ενοποιητική διαδικασία και η συμμετοχή των πολιτών...
8. Ο επαναπροσδιορισμός του Ευρωπαϊκού Σχεδίου με τα παραπάνω στοιχεία μπορεί να λάβει την μορφή ενός νέου Συμβολαίου για την Ευρωπαϊκή ενοποίηση που θα αποτυπωθεί μελλοντικά σε μια νέα συνταγματική Συνθήκη. Η κατάρτιση της Συνθήκης αυτής θα πρέπει να γίνει και επικυρωθεί μέσα από διαφανείς, δημοκρατικές διαδικασίες. Επιθυμητό είναι το νέο Ευρωπαϊκό Σχέδιο να συμπεριλάβει όλες τις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αλλά αν τούτο δεν είναι εφικτό θα πρέπει να υλοποιηθεί σε επίπεδο χωρών μελών της Ευρωζώνης ή ακόμη και σε στενότερο κύκλο χωρών μελών, αλλά χωρίς αποκλεισμούς.